ENERO DOS
Raot
na turotot
uda nagpupurot.
Uda na tawo
sa palibot
a’ngin, malangpagkot.
Gurang na buktot
pigtitipig
Lukot-lukot na supot.
December 31, 2008. Iriga.
Wednesday, December 31, 2008
Tuesday, December 23, 2008
Hurop-Hurop Sa Panahon nin Tig-lipot
Gottfried Helnwein, Epiphany (The Adoration of the Magi), courtesy of the Denver Art Musuem (from the collection of Ken and Viki Logan)
AN KINABAN BAGO SI JESUS
Sukulan si Jesus kan mga panahon, an saiyang pag-abot asin an saiyang kagadanan iyo an nagsusukol kan mga agi-agi kan kinaban. Kaya ngani pig-aapod ining B.C. o B.K. Before Christ o Bago si Kristo asin A.D. man o After Death o kaya Anno Domino o Year of the Lord, nin huli ta nasakupan na ni Jesus an gabos na panahon kan saiyang pagkamundag, pagkabuhay asin pagkagadan. Sa ibang libro, orog na si bakong mga Kristiyano o nagiging religious sensitive sana, (arog baga kan gender sensitivity man) ginagamit na an B.C.E., na may buot sabihon na Before the Common Era, imbes na an B.C.
Makahulugan gayod na ihapot ta kun ano man an kinaban bago si Jesus, siyempe masusog ta ini sa mga liktao o artifacts asin man an iba pang pagiromdom kan daan na panahon. Makatakig na isipon na ini man nanggad an parehong kinaban na hina(ha)man kan pagtubod asin siyensya kan mga elemento kaibahan na an tawo. Sa gabos na panahon, pareho pa man na saldang asin bulan an nagtaong ilaw, kahorasan, an nagsaksi kan mga pagtugdok asin paggaraba, kan mga kapiyestahan asin kadimalasan, kan pagkamoot asin karigsokan, sa sulnupan man ini o sa subangan.
An kinaban bago si Jesus, sarong kinaban na sa hiling ko katakod pa man giraray kun ano an kadaklan na pangyayari sa satuya. Sarong pilosopo an nagsaysay na igwa kitang sarong dakulang naratibo na pig-ootob na isabuhay asin ini man nanggad an satuyang kinababaan, an kinaban kun sain kita naimumugtak o nabubuhay. Kun hihilingon an mga liktao, mahihiling niyato an mga edipisyong pinatindog sa manlain-lain na diyos, kan manlain-lain na grupo nin tawo na sa saindang pagsakop asin pagpapasakop (kun arin an mas poderoso, an mga diyos sana an nakakaaram), mahihiling man niyato an paghingowa na padagos na itulod an buhay sa panahon na mismong an tawo an naghahanap kan mga bagay na maraot sa saiya. Siring sa iba pang hayop, yaon sa satuya an kamawotan parati na tapuson an sadiring buhay o mangkulag sa iba bago ngani kita an makulgan asin magadan. Siring na an ley baka sa kadlagan iyo na an magpa-ororagan sagkod na an matada iyo an pinaka-maorag. An kinaban bago si Jesus, pareho ta man giraray, kinaban ining nagsasapo nin manlain-lain na a’ngat asin kamatian, bulong asin maldisyon asin ‘baad ngani an nangyari satuya iyo na mabuhay sana kita sa ibang pangaran, o sa pagpapangaran sana kita nabubuhay, sa tataramon, kun sain kita minagamot, siring na an enot na tawo, pinangaranan an gabos sa saiyang palibot, ginibohan osipon asin mga mito tanganing tawan kapaliwanagan an mga kadikloman sa satuyang palibot. An kinaban bago si Jesus, iyo man nanggad an parehong kinaban na kinabaan niyato, nagugugurang asin nagbabago. Ini an dakulang kahapotan o misteryo sa pagkabuhay kan tawo na sa panahon asin pagkatapos ni Jesus pinadagos an pagsaysay, an paghanap nin saysay tanganing an tawo orog na makamidbid kan saiyang sadiri, kan saiyang kinaban.
An kinaban ni Jesus, daing pinagkaiba sa kinaban niyato. Padagos kitang nag-aatubang sa mga kahapotan moral asin an mismong kahulugan kan buhay, an karahayan kan kinaban. Sa huri, parating nasa tawo an pagpili asin an dai pagpili, an kasaroan kan gabos niyang paglaom na sinasaray niya bilang saiyang buhay. Kun an buhay nagbago, napakarhay pagkatapos ni Jesus, pwede tang tubodan iyan, kugoson iyan alagad, anong buhay man nanggad an pig-aapod tang buhay sa kinaban na ini, kun sain, durungan asin sulo-sulong nauutsan an tawo, naimumundag an dakul pang mga omboy na mayo ibang liwanag kundi an sarong bitoon sa uniberso na nauutsan.
****
An Retrato sa itaas enot kong nahiling sa ezine ni Manoy Marne Kilates para sa bago asin espesyal na isyu kaini sa Kapaskuhan, kun sain nagluwas man an rawitdawit kong Herodes. Pindoton sana an retrato sa itaas asin dadarahon kamo kaini lampas sa Belen.
Saturday, December 06, 2008
obra
PAGHUHUKAY
Muling nakapagtago
sa isang kuweba
ang isang ligaw na hayop.
At ito ang huling tagpo:
Ginagalugad ng teleskopyo
ang maaring maabot ng tanaw.
Gumagawa ng plano ang tao
sa kung paano kikilos
at tatakbo papalayo
upang muling makapagtago
ang inaasam na bihag.
Wala na siyang bahag.
Wala na ring habag.
Ayon sa sinaunang kuwento,
higit na bumangis ang tao
simula nang matuklasan niya
ang bukal ng langis sa gitna ng disyerto.
Una kong titirahin ang ulo
at kakainin ang puso.
Sa loob ng kuweba, pumapasok
ang huling silahis ng liwanag.
Binibigyang hugis ang natitirang anyo:
ilang di mawaring guhit at titik
ang nakasulat sa dingding,
ilang basag-basag na banga
at bungo ng sinaunang tao.
disyembre 7, 2008
cervini hall, ateneo
Muling nakapagtago
sa isang kuweba
ang isang ligaw na hayop.
At ito ang huling tagpo:
Ginagalugad ng teleskopyo
ang maaring maabot ng tanaw.
Gumagawa ng plano ang tao
sa kung paano kikilos
at tatakbo papalayo
upang muling makapagtago
ang inaasam na bihag.
Wala na siyang bahag.
Wala na ring habag.
Ayon sa sinaunang kuwento,
higit na bumangis ang tao
simula nang matuklasan niya
ang bukal ng langis sa gitna ng disyerto.
Una kong titirahin ang ulo
at kakainin ang puso.
Sa loob ng kuweba, pumapasok
ang huling silahis ng liwanag.
Binibigyang hugis ang natitirang anyo:
ilang di mawaring guhit at titik
ang nakasulat sa dingding,
ilang basag-basag na banga
at bungo ng sinaunang tao.
disyembre 7, 2008
cervini hall, ateneo
Sunday, November 30, 2008
Wednesday, November 26, 2008
BIKOLIANA
Sa satuyang panahon an katikapoan ni kadunongan labi namamati. An kadunongan na nakagamot sa konteksto bako sana sa satuyang panahon kundi sa satuyang nakaagi asin sa padagos na agi-agi. Sa sakuyang eskwelahan, mantang pinagrorokyaw an mga kapangganahan kan akademya susog na mismo sa diskurso kan panahon, makangalas asin makamundo na mantang igwang ispisipikong pakanood sa saindang mga kurso, an mga tawong ini mayo o kulang sa pagkanood sa saindang sadiring kultura, sa saindang istorya asin an kritikal na paghorop-horop kan saindang panahon. Kun igwa man kapasidad kuta an estudyante, ini nadadara kan mas dakulang a'ngat asin pagtulod kan mga pwersa arog kan kabotan kan magurang, kan uso asin sa kadakul pang iba. Alagad, sa panahon nin agresibong pwersa nin pagluwas sa kinaban, kan inaapod niyatong globalisasyon, orog man na minakusog an pwersa na nag-aapod satuya na magbalik sa satuyang konteksto, an lokalisasyon kan mga bagay-bagay na orog na matulod asin mapapusog kan satuyang identidad sa panahon kan mga birtwal asin sa mga gibong gabos na sana pwedeng iapon sa Balatas o kaya sa satuyang mga recycle bin.
Nin huli ta an Nobyembre bako na sanang bulan kan mga gadan, kundi bulan naman nin mga libro, masasabing an publikasyon sa Bikol saro na sa progresibong industriya asin gawi nin nin mga Bikolnon apwera sa satuyang mga inaarog-arog, orog na kun ano an itinatao kan satuyang nasyonal o maka-Manilang impluwensya. Sa panahon niyato ngonyan sa Bikol, maogma an nagyayaring minsan an mga nakabase na sa Manilang parasurat minimidbid pa man giraray na mga Bikolnon orog nang gayong idtong nagpuon digdi, naghali digdi asin mawot na mag-erok sa kontekstong ini. Mawot kong sambiton para sa kolum na ini, an duwang libro na nagsasaysay kan satuyang agi-agi bilang mga Bikolnon, an saro sa literatura, an saro man sa siyensya.
Enot, iyo an kapangganahan kan libro nin mga rawitdawit ni Victor Dennis Nierva, an Antispasyon na pinublikar kan Goldprint Publishing House. An nasabing libro ni Nierva saro sa tolong nanggana sa National Book Awards. Ini an kumpletong sinurat kan mga kritiko kan Manila Critics Circle bilang pagmidbid sa libro ni Nierva na sinabing kong sarong koleksyon na minataong kabray sa Bikolnon na kalag, sarong koleksyon nin mga berso na may iwinawalat sa puso, may kulibat sa kublit asin nagtutulod sa pagrumdom. Sa citation na itinao ki Nierva sinabi na: 'In less enlightened times, poetry was thought to have been written only in the metropolis, seen as the center and arbiter of culture and taste. In the last ten years, regional publishing has begun to produce excellent books of literature. One of them is Antisipasyon asin iba pang Rawitdawit sa Bikol asin Ingles, written by Victor Dennis T. Nierva and published by Goldprint in Naga City. Images of the poet’s Bicol Region are luxuriant in this book. They are memories, presences, and forebodings. But always, the poet’s pen is restrained, the images and lines chiseled. This is a young poet’s book, but some of the poems in this collection—whether in their original Bikol or translated into English—are already some of the best poems of his generation. For the lapidary quality of his poetry, the National Book Award for Poetry is given to Antisipasyon asin iba pang Rawitdawit sa Bikol asin Ingles. ' An kapangganahan ni Nierva sarong pagpapatunay na an sentro kan kultura bako sana sa Manila o sa iba pang Metropolis, bako man ining sarong pagtulod sa ideya na an Naga o an Lupi kan memorya ni Nierva yaon na sa mapa kan modernisasyon, susog sa sukol kan luwas o kan Kanluranin. Ini nagpapahiling na demokratiko na an patag kan impormasyon asin ideya asin gabos na kita igwang kapasidad na magkaigwa kan mga nasabing impormasyon na minabaha sa satuyang memorya asin agimad-mad. Alagad, makahulugan na sambiton na dawa siring kaini, an mga parasurat na arog ni Nierva minagamot sa sarong panahon, minabalik sa kun ano an nakaagi, bagay na gingibo kan satuyang mga parasurat asin iskolar ngonyan. An pagsalingoy bako na saang monopoliya kan mga historyador, magin an mga parasurat na mantang minasalingoy, dai man napapanlingaw na an panahon niyato, panahon man niyato asin ini sana an panahon. Kun kaya, an parasurat arog ni Nierva, mantang igwang pagsalingoy na gingibo, igwa man ini kan diskurso sa satuyang kapanahunan, ta ano man an kapanahunan niyato kundi an katakod kan naka-agi. An libro ni Nierva sarong dakulang kabtang sa pagpapwisa kan koleksyon nin Bikoliana. Bako na sana ining sakop kan mga agi-agi, nobena, Misal na Bikol, suanoy na osipon, lumang kalendaryo, mga tinipon na ariwaga kundi ini buhay asin nagtatalubo asin sasabihon ko, nakikilaban pa man sa kawaran interes kan kadaklan na Bikolnon asin sa apod kan panahon buda talbo.
An sunod na libro na dakulang dugang sa satuyang koleksyon, iyo an libro ni Emelina Regis mapapadapit sa Rapu-Rapu asin sa makangirhat na dulot kan pagmimina. Si Regis, apwera sa pagiging scientist saro man na parasurat, ginawadan nin Palanca asin sarong paratukdo. Bagay na makahulugan na hilingon sa satuyang mga kahimanwa na nagdodble o nagtritriple pa kan saindang paghiro sa Bikol nin huli ta an gabos kinakakan na sana kan mga kursong sa hiling niyato mas orog na makakatabang sa pamilya asin sa kun ano man an may koneksyon sa pamilya. Dai ta pa man iniisip bilang sarong banwaan an satuyang banwaan. Baranga kita asin kun baga man napagsasaro kita iyo ini sa imahe kan mga basketbol asin boksing gayod. An libro ni Regis na The Impacts of Mining: The Case of Rapu-Rapu Island na pinublikar kan Ateneo de Naga University Press ngonyan na taon, sarong pagpapahiling na an sarong boses mas makahulugan sa kurahaw kan kagabsan. Maisog an mga ebidensya asin resulta nin huli ta dai sana ini nakagamot sa pagsagin-sagin kundi ini nakagamot sa sayantipikong pag-adal. Mantang pinapapayaman kita kan libro ni Regis, pinapahiling man kaini an orog kahiwas na pandok nin katikapoan nin mga disiplina. Dai pa kita nagkakaigwa nin dakul na mga Regis, dakul na mga sayantista, dakul na mga iskolar na mantang pigtiutukdoan sa pan-sulnupan na disiplina, sinda minagamot sa kontekstong Bikol. Kun kaya bakong makangalas, na an mga naenot na pag-adal sa Bikol, mga artikulo asin testimonya sa satuyang rehiyon, sinurat kan mga fraile asin mga Amerikano asin iba pang rasang iskolar. Ngonyan, inaapodan kita na magkaigwa nin mga panibagong iskolar asin parasurat na mantang dai man katal sa kinaban asin sa istorya kan banwaan, sinda nakagamot, sinda nagdadanay, sinda na orog na pigpapakusog an satuyang pakamidbid sa sadiri, sa komunidad asin rehiyon asin sa masakiton na ideya kun ano an nasyon. Alagad ano an mangyayari kun an gabos na satuyang inaalmasi kinua kan mga kursong iyo in-demand sa kinaban na iyo an London, an Dubai o an Amerika kan satuyang imahinasyon. Sa libro ni Regis asin Nierva, ini an Lupi, an Rapu-Rapu, an Bikol kan gabos na panahon.
Nin huli ta an Nobyembre bako na sanang bulan kan mga gadan, kundi bulan naman nin mga libro, masasabing an publikasyon sa Bikol saro na sa progresibong industriya asin gawi nin nin mga Bikolnon apwera sa satuyang mga inaarog-arog, orog na kun ano an itinatao kan satuyang nasyonal o maka-Manilang impluwensya. Sa panahon niyato ngonyan sa Bikol, maogma an nagyayaring minsan an mga nakabase na sa Manilang parasurat minimidbid pa man giraray na mga Bikolnon orog nang gayong idtong nagpuon digdi, naghali digdi asin mawot na mag-erok sa kontekstong ini. Mawot kong sambiton para sa kolum na ini, an duwang libro na nagsasaysay kan satuyang agi-agi bilang mga Bikolnon, an saro sa literatura, an saro man sa siyensya.
Enot, iyo an kapangganahan kan libro nin mga rawitdawit ni Victor Dennis Nierva, an Antispasyon na pinublikar kan Goldprint Publishing House. An nasabing libro ni Nierva saro sa tolong nanggana sa National Book Awards. Ini an kumpletong sinurat kan mga kritiko kan Manila Critics Circle bilang pagmidbid sa libro ni Nierva na sinabing kong sarong koleksyon na minataong kabray sa Bikolnon na kalag, sarong koleksyon nin mga berso na may iwinawalat sa puso, may kulibat sa kublit asin nagtutulod sa pagrumdom. Sa citation na itinao ki Nierva sinabi na: 'In less enlightened times, poetry was thought to have been written only in the metropolis, seen as the center and arbiter of culture and taste. In the last ten years, regional publishing has begun to produce excellent books of literature. One of them is Antisipasyon asin iba pang Rawitdawit sa Bikol asin Ingles, written by Victor Dennis T. Nierva and published by Goldprint in Naga City. Images of the poet’s Bicol Region are luxuriant in this book. They are memories, presences, and forebodings. But always, the poet’s pen is restrained, the images and lines chiseled. This is a young poet’s book, but some of the poems in this collection—whether in their original Bikol or translated into English—are already some of the best poems of his generation. For the lapidary quality of his poetry, the National Book Award for Poetry is given to Antisipasyon asin iba pang Rawitdawit sa Bikol asin Ingles. ' An kapangganahan ni Nierva sarong pagpapatunay na an sentro kan kultura bako sana sa Manila o sa iba pang Metropolis, bako man ining sarong pagtulod sa ideya na an Naga o an Lupi kan memorya ni Nierva yaon na sa mapa kan modernisasyon, susog sa sukol kan luwas o kan Kanluranin. Ini nagpapahiling na demokratiko na an patag kan impormasyon asin ideya asin gabos na kita igwang kapasidad na magkaigwa kan mga nasabing impormasyon na minabaha sa satuyang memorya asin agimad-mad. Alagad, makahulugan na sambiton na dawa siring kaini, an mga parasurat na arog ni Nierva minagamot sa sarong panahon, minabalik sa kun ano an nakaagi, bagay na gingibo kan satuyang mga parasurat asin iskolar ngonyan. An pagsalingoy bako na saang monopoliya kan mga historyador, magin an mga parasurat na mantang minasalingoy, dai man napapanlingaw na an panahon niyato, panahon man niyato asin ini sana an panahon. Kun kaya, an parasurat arog ni Nierva, mantang igwang pagsalingoy na gingibo, igwa man ini kan diskurso sa satuyang kapanahunan, ta ano man an kapanahunan niyato kundi an katakod kan naka-agi. An libro ni Nierva sarong dakulang kabtang sa pagpapwisa kan koleksyon nin Bikoliana. Bako na sana ining sakop kan mga agi-agi, nobena, Misal na Bikol, suanoy na osipon, lumang kalendaryo, mga tinipon na ariwaga kundi ini buhay asin nagtatalubo asin sasabihon ko, nakikilaban pa man sa kawaran interes kan kadaklan na Bikolnon asin sa apod kan panahon buda talbo.
An sunod na libro na dakulang dugang sa satuyang koleksyon, iyo an libro ni Emelina Regis mapapadapit sa Rapu-Rapu asin sa makangirhat na dulot kan pagmimina. Si Regis, apwera sa pagiging scientist saro man na parasurat, ginawadan nin Palanca asin sarong paratukdo. Bagay na makahulugan na hilingon sa satuyang mga kahimanwa na nagdodble o nagtritriple pa kan saindang paghiro sa Bikol nin huli ta an gabos kinakakan na sana kan mga kursong sa hiling niyato mas orog na makakatabang sa pamilya asin sa kun ano man an may koneksyon sa pamilya. Dai ta pa man iniisip bilang sarong banwaan an satuyang banwaan. Baranga kita asin kun baga man napagsasaro kita iyo ini sa imahe kan mga basketbol asin boksing gayod. An libro ni Regis na The Impacts of Mining: The Case of Rapu-Rapu Island na pinublikar kan Ateneo de Naga University Press ngonyan na taon, sarong pagpapahiling na an sarong boses mas makahulugan sa kurahaw kan kagabsan. Maisog an mga ebidensya asin resulta nin huli ta dai sana ini nakagamot sa pagsagin-sagin kundi ini nakagamot sa sayantipikong pag-adal. Mantang pinapapayaman kita kan libro ni Regis, pinapahiling man kaini an orog kahiwas na pandok nin katikapoan nin mga disiplina. Dai pa kita nagkakaigwa nin dakul na mga Regis, dakul na mga sayantista, dakul na mga iskolar na mantang pigtiutukdoan sa pan-sulnupan na disiplina, sinda minagamot sa kontekstong Bikol. Kun kaya bakong makangalas, na an mga naenot na pag-adal sa Bikol, mga artikulo asin testimonya sa satuyang rehiyon, sinurat kan mga fraile asin mga Amerikano asin iba pang rasang iskolar. Ngonyan, inaapodan kita na magkaigwa nin mga panibagong iskolar asin parasurat na mantang dai man katal sa kinaban asin sa istorya kan banwaan, sinda nakagamot, sinda nagdadanay, sinda na orog na pigpapakusog an satuyang pakamidbid sa sadiri, sa komunidad asin rehiyon asin sa masakiton na ideya kun ano an nasyon. Alagad ano an mangyayari kun an gabos na satuyang inaalmasi kinua kan mga kursong iyo in-demand sa kinaban na iyo an London, an Dubai o an Amerika kan satuyang imahinasyon. Sa libro ni Regis asin Nierva, ini an Lupi, an Rapu-Rapu, an Bikol kan gabos na panahon.
Tuesday, November 25, 2008
obra
ISANG AWIT
Paano ba ipapakilala ang taong patuloy
na binubuo pa ng alaala—
ng kung ano ang maiiwan at iiwanan?
Sa kanya, ang bawat sandali ay pagpili.
Walang mga pasakalye. Tanging mga detalye
lamang katulad ng kung paano ko ginagawaran
ng tingin ang isang bakanteng upuan
o ang bukas na pintuan ng lumang simbahan.
Lagi’t laging may darating, may magtatangkang
umupo at makikipag-usap sa puso. May papasok
sa simbahan upang takasan marahil ang usok
ng mundo. At may maiiwan sa lahat ng ito.
Ito marahil ang dahilan ng lahat ng ating paghihintay.
Umaawit ngayon ang mga dahon ng pino
at ang hangin ay korong sumisipol
ng isang pamilyar na tono at may naiiwang
himig maging sa katahimikan ng aking pag-iisa.
Kristian S. Cordero
Monday, November 24, 2008
obra rinconada
MGA LIRIKO GIKAN SA TATARAMON KAN MGA TAWONG GARO SA PERIKO KUN MAGRAWITDAWIT
I. Guernica ni Guy
Picasso, lang-urag ka gibo mo, Guy.
Masinggan su diskarte mo, putol-
putol na tawo, nailudnan na kabayo.
Minasinggan talaga sira, Guy
ngamin di na mabisto.
Ta dakulu pa su iyak ko nagliligid na payo,
su toro pinakamalangtakot na demonyo.
Ikaungot na di sasabiyon ko,
piro pagkatapos kong mabayad su gibo mo, Guy.
Narumruman ko sa mga bungot na naulog
sadto tabidan, arog sana gayod kan talaga a tawo.
sisigidon, mauulog, malulupa o malulumos
sa imburnal ka kanatong suruhay-suhay na istorya.
II. Auschwitz
Agko istorya—
nagbisara ko sa usad na eskwela
nakasupong sa pulang t-shirt na agko
lulawgon ni Hitler saka Natsing logo.
Sabi ko bisto mo iton siton bado mo.
Amo, si Adolf simbag kanako.
Iya nag-imbento ko Auschwitz
na amu pigguguranan ko mga witch.
‘Ta unu ta ungot iya sa witch?’
‘Ay ta paraagaw kaya a mga witch
sa balon niyang sandwich.’
III. Kansyon para sa Hiroshima ag Nagasaki
Unung alduw a pupuraon sa kalendaryo?
Adi gad na duwang alduw sa Agosto.
Alagad ta nangyari na baga adtong impyerno
durudiretso na pagtanos, ngamin na dara ka turismo.
Sadi tin-nama, amu di mga datos, tadi di mga retrato.
Ay nagrurumarom a pagrumrum,
maagnuw na a pagkalipunguw.
Ku sunudan na alduw gad na adto
darwang tagiti a di nabilang ni Amang Diyos?
IV. 911, Nueva York
Nasungot si Amang Diyos
ku talbo galin sadto darwang edispisyo.
Sagkod ngowan kunu, di pa naalin,
di pa binubuklat a mata ku hustisya.
V. Irak man ka mga taga-Iraq
Irak man ka mga taga-Iraq
a mga tawo dagos nang nagkawatak-watak.
Pigsusuway, pigpipiripidaso a awak
ka mga badil, bombang sin-nasabog
na kaamu sana sa tawong napapusngak.
Irak man ka mga taga-Iraq
kunu pumupundo sa pag-lindong ka
raga nira adi pangas, paslo, podersong agila
na an puso maitum pa sa sangribong uwak?
I. Guernica ni Guy
Picasso, lang-urag ka gibo mo, Guy.
Masinggan su diskarte mo, putol-
putol na tawo, nailudnan na kabayo.
Minasinggan talaga sira, Guy
ngamin di na mabisto.
Ta dakulu pa su iyak ko nagliligid na payo,
su toro pinakamalangtakot na demonyo.
Ikaungot na di sasabiyon ko,
piro pagkatapos kong mabayad su gibo mo, Guy.
Narumruman ko sa mga bungot na naulog
sadto tabidan, arog sana gayod kan talaga a tawo.
sisigidon, mauulog, malulupa o malulumos
sa imburnal ka kanatong suruhay-suhay na istorya.
II. Auschwitz
Agko istorya—
nagbisara ko sa usad na eskwela
nakasupong sa pulang t-shirt na agko
lulawgon ni Hitler saka Natsing logo.
Sabi ko bisto mo iton siton bado mo.
Amo, si Adolf simbag kanako.
Iya nag-imbento ko Auschwitz
na amu pigguguranan ko mga witch.
‘Ta unu ta ungot iya sa witch?’
‘Ay ta paraagaw kaya a mga witch
sa balon niyang sandwich.’
III. Kansyon para sa Hiroshima ag Nagasaki
Unung alduw a pupuraon sa kalendaryo?
Adi gad na duwang alduw sa Agosto.
Alagad ta nangyari na baga adtong impyerno
durudiretso na pagtanos, ngamin na dara ka turismo.
Sadi tin-nama, amu di mga datos, tadi di mga retrato.
Ay nagrurumarom a pagrumrum,
maagnuw na a pagkalipunguw.
Ku sunudan na alduw gad na adto
darwang tagiti a di nabilang ni Amang Diyos?
IV. 911, Nueva York
Nasungot si Amang Diyos
ku talbo galin sadto darwang edispisyo.
Sagkod ngowan kunu, di pa naalin,
di pa binubuklat a mata ku hustisya.
V. Irak man ka mga taga-Iraq
Irak man ka mga taga-Iraq
a mga tawo dagos nang nagkawatak-watak.
Pigsusuway, pigpipiripidaso a awak
ka mga badil, bombang sin-nasabog
na kaamu sana sa tawong napapusngak.
Irak man ka mga taga-Iraq
kunu pumupundo sa pag-lindong ka
raga nira adi pangas, paslo, podersong agila
na an puso maitum pa sa sangribong uwak?
Thursday, November 20, 2008
Sunday, November 02, 2008
Friday, October 31, 2008
BIKOLANOS IN THE 2008 NATIONAL BOOK AWARDS
Seven Bikolano authors were chosen as finalists in the 2008 National Book Award sponsored by the Manila Critics Circle and the National Book Development Board (NDBD). The finalists were officially announced last Thursday, October 24, in the column of Dr. Isagani Cruz in the Philippine Star.
Nine poetry books were cited as finalists in this year’s book awards and four of these verse collections were written by Bikolano poets. Antisi*Pasyon asin iba pang Rawitdawit sa Bikol asin Ingles / Anticipation and Other Poems in Bikol and English, by Victor Dennis T. Nierva, translated by Marne L. Kilates and H. Francisco V. Peñones Jr.; Mannahatta Mahal, by Luis Cabalquinto; Mostly in Monsoon Weather, by Marne L. Kilates and Pusuanon, by Kristian Sendon Cordero, translated by Marne L. Kilates and H. Francisco V. Peñones Jr.
Nierva
Victor Denis Nierva who comes from San Fernando, Camarines Sur is finishing his master’s degree in Creative Writing at the University of the Philippines. He has won the Premio Tomas Arejola in 2006. Aside from writing, Nierva is also involved in graphic design, music and theater. His first book like Cordero was also published by Goldprint Publishing House late last year.
Cordero
Kristian Cordero of Iriga City, who writes a regular column for this paper, has the longest list of awards received among the young Bikol writers of this generation. He has three collections of Filipino, Bikol and Rinconada poetry and has won several times in the annual poetry contest of Homelife magazine, the Premio Tomas Arejola, the Madrigal-Gonzales Best First Book Award and recently the NCCA Writers Prize for Poetry. Aside from poetry, Cordero writes fictions and essays that gained recognitions from the Gawad Collantes and the Palanca. Both Cordero and Nierva are members of the academic faculty of Ateneo de Naga University.
Kilates
Marne Kilates of Daraga, Albay has published three books of poetry and nine books of translation of Filipino poetry into English. His translations include works by major Filipino poets, the latest of which are the University of the Philippines Centennial Edition of Francisco Balagtas' Florante at Laura , and National Artist Virgilio S. Almario's (or Rio Alma's) Mga Biyahe, Mga Estasyon / Journeys, Junctions (Anvil, 2008). Kilates who translated some of the works of Nierva and Cordero into English is considered by many as one of the major poets in the country today.
Cabalquinto
These first three poets are based in Manila and Naga while Luis Cabalquinto has been in New York for the longest period of time. Born in Magarao, Camarines Sur, Cabalquinto received a Fulbright-Hays grant (in 1968) and went to Cornell University in Ithaca, New York for further studies in mass communication. Cabalquinto enrolled in fiction and poetry writing workshops conducted by A.R. Ammons, William Matthews, James McConkey, and others in the English Department. He had been sporadically writing poetry and fiction since high school but at Cornell his creative writing teachers convinced him that he should pursue imaginative writing more seriously. Cabalquinto has five books of poetry published in the US and in the Philippines.
De Quiros
Recepcion
Bernas
The three other Bikolano finalists are Conrado de Quiros (Naga City) for Essay and Andrew Gimenez Recepcion (a diocesan priest from Nabua, Camarines Sur) for Theology and Religion and the Filipino-Jesuit Joaquin Bernas of Baao, Camarines Sur who is the sole finalist and therefore the automatic winner for the Law category for his book A Living Constitution. De Quiros and Bernas are both columnists of the Philippine Daily Inquirer and have already published several books in their respective fields. De Quiros’ book Tongues on Fire is a collection of speeches and articles on various political and cultural issues of the Filipinos. Meanwhile, Andrew Gimenez Recepcion is the Mission Director of the Archdiocese of Caceres and writes a regular column for Vox Bikol. His book God’s Global Household is a breakthrough study that offers critical optics on the mission of the Catholic Church in the age of globalization.
The awarding ceremonies will be held at the Yuchengco Museum on November 15, 2008
Nine poetry books were cited as finalists in this year’s book awards and four of these verse collections were written by Bikolano poets. Antisi*Pasyon asin iba pang Rawitdawit sa Bikol asin Ingles / Anticipation and Other Poems in Bikol and English, by Victor Dennis T. Nierva, translated by Marne L. Kilates and H. Francisco V. Peñones Jr.; Mannahatta Mahal, by Luis Cabalquinto; Mostly in Monsoon Weather, by Marne L. Kilates and Pusuanon, by Kristian Sendon Cordero, translated by Marne L. Kilates and H. Francisco V. Peñones Jr.
Nierva
Victor Denis Nierva who comes from San Fernando, Camarines Sur is finishing his master’s degree in Creative Writing at the University of the Philippines. He has won the Premio Tomas Arejola in 2006. Aside from writing, Nierva is also involved in graphic design, music and theater. His first book like Cordero was also published by Goldprint Publishing House late last year.
Cordero
Kristian Cordero of Iriga City, who writes a regular column for this paper, has the longest list of awards received among the young Bikol writers of this generation. He has three collections of Filipino, Bikol and Rinconada poetry and has won several times in the annual poetry contest of Homelife magazine, the Premio Tomas Arejola, the Madrigal-Gonzales Best First Book Award and recently the NCCA Writers Prize for Poetry. Aside from poetry, Cordero writes fictions and essays that gained recognitions from the Gawad Collantes and the Palanca. Both Cordero and Nierva are members of the academic faculty of Ateneo de Naga University.
Kilates
Marne Kilates of Daraga, Albay has published three books of poetry and nine books of translation of Filipino poetry into English. His translations include works by major Filipino poets, the latest of which are the University of the Philippines Centennial Edition of Francisco Balagtas' Florante at Laura , and National Artist Virgilio S. Almario's (or Rio Alma's) Mga Biyahe, Mga Estasyon / Journeys, Junctions (Anvil, 2008). Kilates who translated some of the works of Nierva and Cordero into English is considered by many as one of the major poets in the country today.
Cabalquinto
These first three poets are based in Manila and Naga while Luis Cabalquinto has been in New York for the longest period of time. Born in Magarao, Camarines Sur, Cabalquinto received a Fulbright-Hays grant (in 1968) and went to Cornell University in Ithaca, New York for further studies in mass communication. Cabalquinto enrolled in fiction and poetry writing workshops conducted by A.R. Ammons, William Matthews, James McConkey, and others in the English Department. He had been sporadically writing poetry and fiction since high school but at Cornell his creative writing teachers convinced him that he should pursue imaginative writing more seriously. Cabalquinto has five books of poetry published in the US and in the Philippines.
De Quiros
Recepcion
Bernas
The three other Bikolano finalists are Conrado de Quiros (Naga City) for Essay and Andrew Gimenez Recepcion (a diocesan priest from Nabua, Camarines Sur) for Theology and Religion and the Filipino-Jesuit Joaquin Bernas of Baao, Camarines Sur who is the sole finalist and therefore the automatic winner for the Law category for his book A Living Constitution. De Quiros and Bernas are both columnists of the Philippine Daily Inquirer and have already published several books in their respective fields. De Quiros’ book Tongues on Fire is a collection of speeches and articles on various political and cultural issues of the Filipinos. Meanwhile, Andrew Gimenez Recepcion is the Mission Director of the Archdiocese of Caceres and writes a regular column for Vox Bikol. His book God’s Global Household is a breakthrough study that offers critical optics on the mission of the Catholic Church in the age of globalization.
The awarding ceremonies will be held at the Yuchengco Museum on November 15, 2008
Thursday, October 30, 2008
After movies, poetry makes a good antidote for the recession blues
When economies are in recession more people go to the movies, according to economists and movie producers. Some people read poetry, poets and publishers would say. If you belong to the second kind, Mostly in Monsoon Weather, the third collection of award-winning poet Marne L. Kilates, may just be the book for you for just slightly above the price of a movie.
Nominated to the 2008 National Book Awards of the Manila Critics Circle and the National Book Development Board, and published by the University of the Philippines Press, ...Monsoon Weather will launch on November 7, 2008, at 6:00 o’clock in the evening, Friday, at the Roof Deck Gallery of Villanueva Law Offices, CC Castro Building, Timog Avenue, Quezon City. It’s right across Sir Williams Hotel, and next door to RCBC Timog Branch.
Just when the world knows who the president of the most powerful nation on earth will be after a hotly contested election, and if the recession actually recedes into memory, the launch of Mostly in Monsoon Weather will be hosted by art and literature patron Atty. Redem Villanueva and the Unyon ng mga Manunulat sa Pilipinas (UMPIL), of which Kilates is a member of the Board.
“It will be a fun event for literature, especially poetry, which we all love to open our minds in these narrow-minded times,” Atty. Redem, as he his called by artist friends, said when he graciously opened his roof-deck law office and gallery to host the event.
A sketching session by leading Filipino artists, and poets singing “Salinawit” or those lovely Filipino translations of classical standards, led by poet and Salinawit pioneer Pete Lacaba and novelist Charlson Ong, will follow the launch with cocktails.
Kilates is a three-time Palanca Awards winner, has won the National Book Awards for his poetry and translation, and was the winner of the 1998 SEA (Southeast Asia) Write Award given by the Thai royalty.
Apart from Mostly in Monsoon Weather, Kilates’ two other books are Children of the Snarl & Other Poems (Aklat Peskador, 1987), Poems en Route (UST
Publishing House, 1998).
Kilates is also noted for his translations of Filipino poetry into English. His nine books of translation include the works of major Filipino poets such as National Artist Virgilio S. Almario, Rogelio G. Mangahas and Jesus Manuel Santiago. His latest book is a new English translation of Francisco Balagtas’ Florante at Laura, the UP Centennial Edition.
The late Alfrredo Navarro Salanga said that Kilates’ “poems do not, as powerful poems do, hit you in the proverbial gut. His poems hit you in that region reserved for the mystic third eye, slightly above the bridge of one’s nose, set directly in front of one’s cerebrum.”
Right on the mark for hitting away those recession blues.
Sunday, October 26, 2008
FINALISTS TO THE 2008 NATIONAL BOOK AWARDS
According to the Manila Critics Circle and the National Book Development Board, these are the finalists for the National Book Awards for books published in 2007:
ANTHOLOGY: A la Carte, edited by Cecile Manguerra Brainard and Marily Ysip Orosa; At Home in Unhomeliness, edited by J. Neil C. Garcia; Best Filipino Stories, edited by Gemino H. Abad and Gregorio C. Brillantes; Cordillera in June, edited by B. P. Tapang; Ang Dagling Tagalog, 1903-1936, edited by Rolando B. Tolentino and Aristotle Atienza; Mga Piling Dulang Mindanao, edited by Arthur P. Casanova; Very Short Stories for Harried Readers, edited by Vicente Garcia Groyon.
ART/ALFONSO T. ONGPIN PRIZE: Philippine Church Façades, by Pedro G. Galende, OSA; Pinoy Dressing, by Barge Ramos; Salvador F. Bernal, by Nicanor G. Tiongson.
BIOGRAPHY/AUTOBIOGRAPHY: From Barrio to Senado, by Juan M. Flavier; Legends & Adventures, by Carmen Guerrero Nakpil; A Man and His Music, by Angel M. Peña; Maria Kalaw Katigbak, by Monina Allarey Mercado.
CHILDREN'S LITERATURE: The Boy Who Touched Heaven/Ang Batang Humipo sa Langit, by Iris Gem Li, translated by Roberto Añonuevo; Dalawang Bayani ng Bansa, by Rene O. Villanueva; Sampu Pataas, Sampu Pababa, by Russell Molina; Tight Times, by Jeanette C. Patindol.
COOKBOOKS AND FOOD: Cooking for Health, by Cris C. Abiva, Luz S. Callanta, and Atel E. Jazmines; An Introduction to Coffee, by Pacita U. Juan and Ma. Regina S. Francisco.
DRAMA: Psychedelia Apocalypsis at Iba Pang Dula, by Nicolas B. Pichay; Tatlong Paglalakbay, by Tony Perez.
EDUCATION: Magaling ang Pinoy!, by Queena N. Lee-Chua, Ma. Isabel Sison-Dionisio, and Nerisa C. Fernandez.
ESSAY/CREATIVE NONFICTION: Into the Country of Standing Men, by Rey Ventura; Pagmumuni-muni at Pagtatalak ng Sirenang Nagpapanggap na Prinsesa, by J. I. E. Teodoro; Tongues on Fire, by Conrado de Quiros.
FICTION/JUAN C. LAYA PRIZE: Mga Gerilya sa Powell Street, by Benjamin Pimentel.
SHORT FICTION: The Kite of Stars & Other Stories, by Dean Francis Alfar.
HISTORY: Assembly of the Nation, by Manuel L. Quezon III, Jeremy R. Barns, Emmanuel A. Albano, Ricardo T. Jose, and Manuel F. Martinez; Forcing the Pace, by Ken Fuller; Kolonyal na Patakaran at Nagbabagong Kamalayang Filipino, by Raul C. Navarro; Occupation, by Benito J. Legarda Jr.; The Saga of La Naval, edited by Lito B. Zulueta.
JOURNALISM: Dateline Manila, by Foreign Correspondents Association of the Philippines; Exposé, by Boy Villasanta; The Rulemakers, by Sheila S. Coronel, Yvonne T. Chua, Luz Rimban, and Booma B. Cruz.
LAW: A Living Constitution, by Joaquin G. Bernas SJ.
LINGUISTICS: (Re)making Society, edited by T. Ruanni F. Tupas.
LITERARY CRITICISM: Ang Bayan sa Labas ng Maynila / The Nation Beyond Manila, by Rosario Cruz-Lucero; A Handbook of Philippine Folklore, by Mellie Leandicho Lopez; Sipat Kultura, by Rolando B. Tolentino.
MEDICINE: Bone Tumors in Filipinos, by Edward H. M. Wang and Ariel Vergel de Dios.
POETRY: Antisi*Pasyon asin iba pang Rawitdawit sa Bikol asin Ingles / Anticipation and Other Poems in Bikol and English, by Victor Dennis T. Nierva, translated by Marne L. Kilates and H. Francisco V. Peñones Jr.; Dissonant Umbrellas, by Angelo V. Suarez; Malagilion: Sonnets tan Villanelles, by Santiago B. Villafania; Mannahatta Mahal, by Luis Cabalquinto; Mostly in Monsoon Weather, by Marne L. Kilates; Passage, by Edgar B. Maranan; Pusuanon, by Kristian Sendon Cordero, translated by Marne L. Kilates and H. Francisco V. Peñones Jr.; Textual Relations, by Ramil Digal Gulle.
SCIENCES: Living with Nature in Our Times, by Abercio V. Rotor.
SOCIAL SCIENCES: Colonial Pathologies, by Warwick Anderson; The Dynamics of Regional Development, edited by Arsenio M. Balisacan and Hal Hill.
SPORTS: Sports @ Far Eastern University, by Manolo R. Iñigo, Mark Molina, and Gloria R. Aligada.
THEOLOGY & RELIGION: Body and Sexuality, edited by Agnes M. Brazal and Andrea Lizares Si; God's Global Household, by Andrew Gimenez Recepcion; Investing in Miracles, by Katharine L. Wiegele.
TRANSLATION: Lagalag sa Nanyang, translated by Joaquin Sy from Nanyang Piaoliuji, by Bai Ren.
TRAVEL: Baler, Aurora, by Edgardo J. Angara, Jesus T. Peralta, Domingo Madulid, Jose Maria A. Cariño, Xavier Brisset, Enrique Quezon Avanceña, Manuel L. Quezon III, Ricardo T. Jose, and Juan Edgardo M. Angara; Iloilo, edited by Anita Feleo.
BEST DESIGN: Dissonant Umbrellas, designed by Angelo V. Suarez, Constantino Zicarelli, Keith Dador, Sandra Palomar, Mark Salvatus, Stephanie Yapnayon, Macy Cruz, Mike Mendoza, Julie Grafia, and Dwein Trahata Baltazar; Cebu, designed by Norrino C. Hernandez; Lola Puti, designed by Vanessa Tamayo; Pearl of the Orient, designed by Felix Mago Miguel; The Saga of La Naval, designed by Bong Bundag, Florentino Bolo OP, and Robbie Villegas; Salvador F. Bernal, designed by Brian Tenorio; Sol, designed by Farley del Rosario; Tight Times, designed by Sergio T. Bumatay III.
The book entitled Vocabulary of the Kapampangan Language in Spanish and Dictionary of the Spanish Language in Kapampangan will be given a citation.
The awarding ceremonies will be held at the Yuchengco Museum on November 15, Saturday, starting at 6 p.m. For further details, email me at isaganicruz@gmail.com. - Isagani Cruz (Philstar News Service, www.philstar.com)
Source: Yahoo! News Philippines - National Book Award finalists
ANTHOLOGY: A la Carte, edited by Cecile Manguerra Brainard and Marily Ysip Orosa; At Home in Unhomeliness, edited by J. Neil C. Garcia; Best Filipino Stories, edited by Gemino H. Abad and Gregorio C. Brillantes; Cordillera in June, edited by B. P. Tapang; Ang Dagling Tagalog, 1903-1936, edited by Rolando B. Tolentino and Aristotle Atienza; Mga Piling Dulang Mindanao, edited by Arthur P. Casanova; Very Short Stories for Harried Readers, edited by Vicente Garcia Groyon.
ART/ALFONSO T. ONGPIN PRIZE: Philippine Church Façades, by Pedro G. Galende, OSA; Pinoy Dressing, by Barge Ramos; Salvador F. Bernal, by Nicanor G. Tiongson.
BIOGRAPHY/AUTOBIOGRAPHY: From Barrio to Senado, by Juan M. Flavier; Legends & Adventures, by Carmen Guerrero Nakpil; A Man and His Music, by Angel M. Peña; Maria Kalaw Katigbak, by Monina Allarey Mercado.
CHILDREN'S LITERATURE: The Boy Who Touched Heaven/Ang Batang Humipo sa Langit, by Iris Gem Li, translated by Roberto Añonuevo; Dalawang Bayani ng Bansa, by Rene O. Villanueva; Sampu Pataas, Sampu Pababa, by Russell Molina; Tight Times, by Jeanette C. Patindol.
COOKBOOKS AND FOOD: Cooking for Health, by Cris C. Abiva, Luz S. Callanta, and Atel E. Jazmines; An Introduction to Coffee, by Pacita U. Juan and Ma. Regina S. Francisco.
DRAMA: Psychedelia Apocalypsis at Iba Pang Dula, by Nicolas B. Pichay; Tatlong Paglalakbay, by Tony Perez.
EDUCATION: Magaling ang Pinoy!, by Queena N. Lee-Chua, Ma. Isabel Sison-Dionisio, and Nerisa C. Fernandez.
ESSAY/CREATIVE NONFICTION: Into the Country of Standing Men, by Rey Ventura; Pagmumuni-muni at Pagtatalak ng Sirenang Nagpapanggap na Prinsesa, by J. I. E. Teodoro; Tongues on Fire, by Conrado de Quiros.
FICTION/JUAN C. LAYA PRIZE: Mga Gerilya sa Powell Street, by Benjamin Pimentel.
SHORT FICTION: The Kite of Stars & Other Stories, by Dean Francis Alfar.
HISTORY: Assembly of the Nation, by Manuel L. Quezon III, Jeremy R. Barns, Emmanuel A. Albano, Ricardo T. Jose, and Manuel F. Martinez; Forcing the Pace, by Ken Fuller; Kolonyal na Patakaran at Nagbabagong Kamalayang Filipino, by Raul C. Navarro; Occupation, by Benito J. Legarda Jr.; The Saga of La Naval, edited by Lito B. Zulueta.
JOURNALISM: Dateline Manila, by Foreign Correspondents Association of the Philippines; Exposé, by Boy Villasanta; The Rulemakers, by Sheila S. Coronel, Yvonne T. Chua, Luz Rimban, and Booma B. Cruz.
LAW: A Living Constitution, by Joaquin G. Bernas SJ.
LINGUISTICS: (Re)making Society, edited by T. Ruanni F. Tupas.
LITERARY CRITICISM: Ang Bayan sa Labas ng Maynila / The Nation Beyond Manila, by Rosario Cruz-Lucero; A Handbook of Philippine Folklore, by Mellie Leandicho Lopez; Sipat Kultura, by Rolando B. Tolentino.
MEDICINE: Bone Tumors in Filipinos, by Edward H. M. Wang and Ariel Vergel de Dios.
POETRY: Antisi*Pasyon asin iba pang Rawitdawit sa Bikol asin Ingles / Anticipation and Other Poems in Bikol and English, by Victor Dennis T. Nierva, translated by Marne L. Kilates and H. Francisco V. Peñones Jr.; Dissonant Umbrellas, by Angelo V. Suarez; Malagilion: Sonnets tan Villanelles, by Santiago B. Villafania; Mannahatta Mahal, by Luis Cabalquinto; Mostly in Monsoon Weather, by Marne L. Kilates; Passage, by Edgar B. Maranan; Pusuanon, by Kristian Sendon Cordero, translated by Marne L. Kilates and H. Francisco V. Peñones Jr.; Textual Relations, by Ramil Digal Gulle.
SCIENCES: Living with Nature in Our Times, by Abercio V. Rotor.
SOCIAL SCIENCES: Colonial Pathologies, by Warwick Anderson; The Dynamics of Regional Development, edited by Arsenio M. Balisacan and Hal Hill.
SPORTS: Sports @ Far Eastern University, by Manolo R. Iñigo, Mark Molina, and Gloria R. Aligada.
THEOLOGY & RELIGION: Body and Sexuality, edited by Agnes M. Brazal and Andrea Lizares Si; God's Global Household, by Andrew Gimenez Recepcion; Investing in Miracles, by Katharine L. Wiegele.
TRANSLATION: Lagalag sa Nanyang, translated by Joaquin Sy from Nanyang Piaoliuji, by Bai Ren.
TRAVEL: Baler, Aurora, by Edgardo J. Angara, Jesus T. Peralta, Domingo Madulid, Jose Maria A. Cariño, Xavier Brisset, Enrique Quezon Avanceña, Manuel L. Quezon III, Ricardo T. Jose, and Juan Edgardo M. Angara; Iloilo, edited by Anita Feleo.
BEST DESIGN: Dissonant Umbrellas, designed by Angelo V. Suarez, Constantino Zicarelli, Keith Dador, Sandra Palomar, Mark Salvatus, Stephanie Yapnayon, Macy Cruz, Mike Mendoza, Julie Grafia, and Dwein Trahata Baltazar; Cebu, designed by Norrino C. Hernandez; Lola Puti, designed by Vanessa Tamayo; Pearl of the Orient, designed by Felix Mago Miguel; The Saga of La Naval, designed by Bong Bundag, Florentino Bolo OP, and Robbie Villegas; Salvador F. Bernal, designed by Brian Tenorio; Sol, designed by Farley del Rosario; Tight Times, designed by Sergio T. Bumatay III.
The book entitled Vocabulary of the Kapampangan Language in Spanish and Dictionary of the Spanish Language in Kapampangan will be given a citation.
The awarding ceremonies will be held at the Yuchengco Museum on November 15, Saturday, starting at 6 p.m. For further details, email me at isaganicruz@gmail.com. - Isagani Cruz (Philstar News Service, www.philstar.com)
Source: Yahoo! News Philippines - National Book Award finalists
Sunday, October 19, 2008
SURAT GIKAN RAGAY
Sarong maestra an nagsurat kaini asin ipinadara sa sakuyang email. Si Eilen Nidea kan banwaan nin Ragay, Camarines Sur. Saro ining pagpahiling kun pano an sarong tawo o sarong komunidad arog kan saindang eskwelahan makakataong pagtulod asin suporta sa nangyayari pagpapauswag asin pagtukdo nin pagkamoot sa Bikolnon na kultura asin literatura na sa ngonyan nagkakaigwa nin mga panibagong kasurog asin kabulig. Sa kamugtakan kan mga paratukdo na kabali asin apektado kan burukrasyang sistema nin korapsyon sa gobyerno asin an hababaon na budget asin paghiling na tinatao sa mga maestro asin maestra, an ginibong lakdang ni Eilen, sarong pagpapatubod satuya na mas pwede pa man nanggad kitang gibohon para sa rehiyon na ini. Asin ini minapuon sa mga saradit na lakdang, saradit na paghiro na nagbabalik sa pag-isip kan mga aki kan karahayan asin importansya kan saindang sadiring kultura na iyo man an mabilog kan saindang identidad bilang mga tawo kan kinaban.
Gusto ko lang iheras an mga ginigibo ko sa eskwelahan katakod kan sakong pagpoon kan panuga na papadanayon an kultura asin literaturang Bikol.
Kan Hulyo 25, 2008, naghagad ako nin permiso na magmukna nin Bikol Day sa gabos na English classes ko sa Ragay National Agricultural and Fisheries School, sa Liboro, Ragay, Camarines Sur. An surat adres sa samuyang administrator, asin may katakod na Session Plans sa pagtukar nin Bibol culture and literature kada Biyernes sa sakong limang English classes(2nd -4th yer high school).An sakong kahagadan naaprubahan, asin nagpoon an na ngani an sakong innovation sa English classes ko.
Nagpoon ako sa pretest, 50 items. Ngonian, natukar mi na sa klase an mga legends asin historical articles na pigkua ko sa mga libro asin pigparesearch ko sa mga estudyante. Nagconduct man ako nin Pagsurat Bikolnon katabang si Joville Andrea Foliente, sakong parasurat na kaiba ko sa pag atendir kan Paktukdo, Pagsurat Bikolnon sa Naga College Foundation, asin nagtukdo kami sa mga campus journalists and writers na magsurat nin tigsikasin osipon, saka rawitdawit. May magagayon na outputs na pigsaray ko para sa mag minasunod pang proyekto na sa ngonyan, pangatorogan ko pa sana.
Sa mga minasunod na Biyernes, nakalinya na pag-adalan mi sa Bikol Day an mga rawitdawit saka osipon na pigpili ko hale sa mga librong binakal ko. Kasuhapon, pigtukar mi an pira sa mga tigsik ni Ma'am Aida Sirujales.
Pag Bikol Day sa klase ko, Bikol an pigtataram mi. May multa pag nag English o Filipino. Sa Ragay na harani na sa Quezon Province asin an mga tao kadaklan Batangueño, dakul na estudyante an dai tatao magBikol, kaya pigtutukduan sinda kan mga kaklase na Bikol talaga an first dialect.Dakul pamilya sa rona mi an dai nagtataram Bikol sa harong, kaya nakakatabang an Bikol Day para makanood an mga aki.
Sa Pebrero, an pinakafinale kan Bikol Day iyo an day-long Bikol Festival mi sa eskwelahan. An sakong limang klase, ma exhibit kan mga outputs ninda, asin kan mga items na produkto kan research mi about Bikol culture. May pamanhikan, kasalan, asin fiesta na mapaheling nin mga gawi-gawi saka tradisyon nin Bikolnon sa Ragay. An mga aki nagpoon na magpreparar para digdi.
Nagkaigwa naman kami nin pagluto asin pagkakan sa klase. Bida an pinangat, gulay na natong, Bikol Express, kalamay, tinuktok, nilubak asin iba pa. Maogma!
An pag gana ni Joville sa Rawitdawit Para ki Ina katakod kan 5th Premio Tomas Arejola naging inspirasyon mi gabos sa Bikol Day para mas pagayunon asin padanayon an pag apreciar sa kultura asin literatura.Sa naka -aging semana, nagpoon an research manungod sa skates na sikat sa Ragay, asin an mga historical features sa bawat barangay na pig gigikanan kan mga estudyante sa samong eskwelahan. An mga magurang nag -oogma mag istorya kan mga naka agi.
Saro pa sa akong poponan na proyekto iyo an pagmukna nin Bikol page sa Techno Chronicle, an opisyal na dyaryo kan Bicol Technical Vocational Schools Association (BTVSA), Inc., sarong asosasyon nin 20 tech-voc schools sa rehiyon kun saen an samong presidente, Dr. Roman T. Delfin, Jr., na sako man na school head, pigpili ako na maging editor in chief. Pigsabihan ko na an mga administators kan 20 schools na mag-encourage sa mga paratukdo asin estudyante ninda na magtao nin mga artikulo asin literary attemtps na Bikol para sa dyaryo. Igwa na ning nagsubmit na Bikol-Pilar, Sorsogon, asin Bikol-Libon, Albay. Na oogma ako na nakakapoon na ako sa sakong panuga na magtabang sa pagpadanay nin Bikol language, culture and literature sa sakong sadit na paagi.
Nagpopoon man ako magsurat kan rawitdawit, osipon asin tigsik. Aram ko na kaipuhan ini para mas maging epektibo an pag encourage ko sa sakong mga estudyante asin pag -iriba na magsurat, magbasa, magtaram, asin mag-isip Bikol.
Salamat Maam sa surat na ini, magdakul lugod pa an saimong tribo.
Gusto ko lang iheras an mga ginigibo ko sa eskwelahan katakod kan sakong pagpoon kan panuga na papadanayon an kultura asin literaturang Bikol.
Kan Hulyo 25, 2008, naghagad ako nin permiso na magmukna nin Bikol Day sa gabos na English classes ko sa Ragay National Agricultural and Fisheries School, sa Liboro, Ragay, Camarines Sur. An surat adres sa samuyang administrator, asin may katakod na Session Plans sa pagtukar nin Bibol culture and literature kada Biyernes sa sakong limang English classes(2nd -4th yer high school).An sakong kahagadan naaprubahan, asin nagpoon an na ngani an sakong innovation sa English classes ko.
Nagpoon ako sa pretest, 50 items. Ngonian, natukar mi na sa klase an mga legends asin historical articles na pigkua ko sa mga libro asin pigparesearch ko sa mga estudyante. Nagconduct man ako nin Pagsurat Bikolnon katabang si Joville Andrea Foliente, sakong parasurat na kaiba ko sa pag atendir kan Paktukdo, Pagsurat Bikolnon sa Naga College Foundation, asin nagtukdo kami sa mga campus journalists and writers na magsurat nin tigsikasin osipon, saka rawitdawit. May magagayon na outputs na pigsaray ko para sa mag minasunod pang proyekto na sa ngonyan, pangatorogan ko pa sana.
Sa mga minasunod na Biyernes, nakalinya na pag-adalan mi sa Bikol Day an mga rawitdawit saka osipon na pigpili ko hale sa mga librong binakal ko. Kasuhapon, pigtukar mi an pira sa mga tigsik ni Ma'am Aida Sirujales.
Pag Bikol Day sa klase ko, Bikol an pigtataram mi. May multa pag nag English o Filipino. Sa Ragay na harani na sa Quezon Province asin an mga tao kadaklan Batangueño, dakul na estudyante an dai tatao magBikol, kaya pigtutukduan sinda kan mga kaklase na Bikol talaga an first dialect.Dakul pamilya sa rona mi an dai nagtataram Bikol sa harong, kaya nakakatabang an Bikol Day para makanood an mga aki.
Sa Pebrero, an pinakafinale kan Bikol Day iyo an day-long Bikol Festival mi sa eskwelahan. An sakong limang klase, ma exhibit kan mga outputs ninda, asin kan mga items na produkto kan research mi about Bikol culture. May pamanhikan, kasalan, asin fiesta na mapaheling nin mga gawi-gawi saka tradisyon nin Bikolnon sa Ragay. An mga aki nagpoon na magpreparar para digdi.
Nagkaigwa naman kami nin pagluto asin pagkakan sa klase. Bida an pinangat, gulay na natong, Bikol Express, kalamay, tinuktok, nilubak asin iba pa. Maogma!
An pag gana ni Joville sa Rawitdawit Para ki Ina katakod kan 5th Premio Tomas Arejola naging inspirasyon mi gabos sa Bikol Day para mas pagayunon asin padanayon an pag apreciar sa kultura asin literatura.Sa naka -aging semana, nagpoon an research manungod sa skates na sikat sa Ragay, asin an mga historical features sa bawat barangay na pig gigikanan kan mga estudyante sa samong eskwelahan. An mga magurang nag -oogma mag istorya kan mga naka agi.
Saro pa sa akong poponan na proyekto iyo an pagmukna nin Bikol page sa Techno Chronicle, an opisyal na dyaryo kan Bicol Technical Vocational Schools Association (BTVSA), Inc., sarong asosasyon nin 20 tech-voc schools sa rehiyon kun saen an samong presidente, Dr. Roman T. Delfin, Jr., na sako man na school head, pigpili ako na maging editor in chief. Pigsabihan ko na an mga administators kan 20 schools na mag-encourage sa mga paratukdo asin estudyante ninda na magtao nin mga artikulo asin literary attemtps na Bikol para sa dyaryo. Igwa na ning nagsubmit na Bikol-Pilar, Sorsogon, asin Bikol-Libon, Albay. Na oogma ako na nakakapoon na ako sa sakong panuga na magtabang sa pagpadanay nin Bikol language, culture and literature sa sakong sadit na paagi.
Nagpopoon man ako magsurat kan rawitdawit, osipon asin tigsik. Aram ko na kaipuhan ini para mas maging epektibo an pag encourage ko sa sakong mga estudyante asin pag -iriba na magsurat, magbasa, magtaram, asin mag-isip Bikol.
Salamat Maam sa surat na ini, magdakul lugod pa an saimong tribo.
Wednesday, October 15, 2008
AN KAMPANARYO ASIN RADYO
Sa satuya, ini an duwang makusog na simbolismo nin impormasyon, bareta, intriga, tsismis, advertisements asin iba pang orolay-olay. Dai man napahuri siyempre an hatak kan telebisyon, pelikula asin internet, sa satuyang sadit na syudad, na magkabiristohan pa man an mga yaon sa pagtaraid kan harong, asin an buhay dai pa man gayong kinakakan kan dakulang pwersa kan luwas, an Maogmang Lugar asin iba pang banwaan sa Kabikolan minaitok pa man an buhay sa bareta sa radyo asin sa sermon kan kura na nag-aapod sa paagi kan kampanaryo. An radyo asin kampanaryo an nangungurog na tulay nin impormasyon orog na sa mga hararayong lugar. An dyaryo sa Bikol, magagadan, matitigbak asin iyo na ngani iyan, pamatos sanang tinapa an kadaklan.
Totoong mas halawig asin harayo na an abot kan radyo satuya, kun an simbahan sagkod sana sa kinseng istasyon kan krus, magkapira na an istasyon na abot kan satuyang mga radyo. An bareta ngani kan mga parasira sa dagat, pagnagpuro-puro ka pa sa ilawod, makukua muna an Intsik na istasyon.
Sa kasaysayan niyato, an kampanaryo an nag-aapod sa mga paratubod. Ini man an nagsasakop kun siisay an yaon sa laog kan sentro asin siisay an yaon sa luwas. Ini an enot na tore nin ‘signal’ kan sibilisasyon susog sa panukol kan mga Katolikong Kastila, kaya kun dai ka abot kan bagting, may paghusga na ika dai pa naaabot kan sibilisasyon na dara kan relihiyon. An bagting man an nagpapasabot kun may gadan, kun may bagong kasal o kun may dakulang okasyon sa simbahan. Relo an kampanaryo, napundo an tawo o dapat yaon na tawo sa laog kan harong pag-abot kan orasyon. Daing bagting kun Biyernes Santo. Makusog an bagting kun dakulang tawo an nagadan. Ini an enot na advertisement na inayonan kan simbahan bago an mga streamers kan Smart sa katedral. Kun may nagkakasulo, kun may paabot na bagyo, kun may epedimya o paabot na an mga Morong pirata, an bagting an nagtataong abiso sa mga tawo.
Alagad bago pa man mag-abot an mga kongkistador, an mga tawo kaidto igwa naman kan balalong asin iba pang instrumento na ginagamit ninda sa mga selebrasyon na pig-apod nang pagano o kaya pigtawan na nin ibang pagpapakuhulugan sa paagi nin pagdugang nin mga Kristiyanong simbolismo. An bagting o an balalong man an senyal nin pag-apod sa komunidad para sa selebrasyon siring kan mga Hudiyo na minagamit man nin sungoy nin sarong hayop na pigpapatunog sa panahon kan Yubileyo.
Sa paglihis kan panahon asin sa pag-abot kan mariribok tang sakayan asin kan nagparirikas tang paghiro, garo hinamil na kan duros an tingog kan bagtingan. Ginibo na sana ining mga artifacts sa mga museo o kaya pangaran nin mga parish newsletters na dai man naghahaloy sa kakulangan nin pundo o kapritso kan kura. Alagad pareho an mensahe kan simbolismo—an magtao nin bareta asin impormasyon, siring kan kampanaryong batbat na nagtutuwal sa daan na kampanaryo. Alagad siring sa iba pang simbolismo, nagbabago o nagagadan an obdyek o teksto minsan padagos na nabubuhay an mensahe.
Ngonyan minsan an silbato kan pulis dai naman nagtatanog mantang nagtuturutambay sa tindahan kan mga piniratang DVD na kun magsara ngani sarong aldaw, honaon mo tulos na nag-abot an presidente o kaya si Edu Manzano. Alagad minsan dai ta nang gayong pigdadangog an kampanaryo na pig-iripotan na nin mga kulalapnit nin huli sa kapabayaan kan mga tawo sa simbahan, dai man ini nangangahulugan na dai nang kapangyarihan an simbahan. Makusog pa man giraray an sermon, an boses kan pastor na pighihiling an paratubod bilang karnero na kaipuhan atamanon asin ipaglaban sa mga maraot na buot.
Kun kaya, masakit na kun sinesermon na an sarong tawo o an isyu. Asin tuod kaini an smbahan minsan sa medieval age. Kan nagpaluwas an Arsobispo nin sarong surat na inililista an pirang padi na hinalian na nin kapangyarihan asin katungdan sa simbahan asin kan nilinaw an istatus kan ibang padi, nagribok an mga tawong harani pa man sa kuron asin nagluyap an bareta mapapadapit sa mga pading ini.
An sermon kan padi na nagtutuyaw sa mga personal asin moral na pagbalga, an sunod na pinag-oorolayan kan mga bagong makakomunyon. Kun nagpapaluwas an simbahan nin mga surat pastoral asin dikreto, dakul pa man an naghihingowang makaaram dawa kadaklan digdi sinasabing katal naman sa pagkabuhay kan mga paratubod asin an mga arog kaining gawi kan simbahan, saro sanang paagi kan gurangon nang institusyon na naglalapigot pa man na ipahiling an saiyang pagiging maimpluwensya asin makapangyarihan. Kun an sermon yaon sa diskurso kan relihiyon asin kan ispiritwal na kamugtakan kan buhay nin tawo, an radyo an para sa sekular, kan mga baretang baradusan, blind items asin iba pang impormasyon mapalokal man ini o gikan sa Manila o luwas kan nasyon.
May akusasyon na tangkal an mga radyo, usmak an mga komenterista. Kun an kampanaryo, nagbabandera nin kabanalan asin dai nadigtaan, an radyo nakapadron sa ‘free press asin freedom of expression. Kun an kampanaryo sa simbahan, dai harayong isipon na kadaklan sa satuyang mga istasyon kapot pa man kan mga pulitiko. Kun siring dai makangalas na igwang duwang pwersa an nagraralaban, siring kan estado asin simbahan, kan luwas asin laog, kan legal asin illegal, kan tanos asin mandata. Arin daw ngonyan an dinadangog pa kan kadaklan na mga tawo? Asin anong silbato an mapapundo kun nagsarabay asin nagdurulak na an kampanaryo asin radyo?
Totoong mas halawig asin harayo na an abot kan radyo satuya, kun an simbahan sagkod sana sa kinseng istasyon kan krus, magkapira na an istasyon na abot kan satuyang mga radyo. An bareta ngani kan mga parasira sa dagat, pagnagpuro-puro ka pa sa ilawod, makukua muna an Intsik na istasyon.
Sa kasaysayan niyato, an kampanaryo an nag-aapod sa mga paratubod. Ini man an nagsasakop kun siisay an yaon sa laog kan sentro asin siisay an yaon sa luwas. Ini an enot na tore nin ‘signal’ kan sibilisasyon susog sa panukol kan mga Katolikong Kastila, kaya kun dai ka abot kan bagting, may paghusga na ika dai pa naaabot kan sibilisasyon na dara kan relihiyon. An bagting man an nagpapasabot kun may gadan, kun may bagong kasal o kun may dakulang okasyon sa simbahan. Relo an kampanaryo, napundo an tawo o dapat yaon na tawo sa laog kan harong pag-abot kan orasyon. Daing bagting kun Biyernes Santo. Makusog an bagting kun dakulang tawo an nagadan. Ini an enot na advertisement na inayonan kan simbahan bago an mga streamers kan Smart sa katedral. Kun may nagkakasulo, kun may paabot na bagyo, kun may epedimya o paabot na an mga Morong pirata, an bagting an nagtataong abiso sa mga tawo.
Alagad bago pa man mag-abot an mga kongkistador, an mga tawo kaidto igwa naman kan balalong asin iba pang instrumento na ginagamit ninda sa mga selebrasyon na pig-apod nang pagano o kaya pigtawan na nin ibang pagpapakuhulugan sa paagi nin pagdugang nin mga Kristiyanong simbolismo. An bagting o an balalong man an senyal nin pag-apod sa komunidad para sa selebrasyon siring kan mga Hudiyo na minagamit man nin sungoy nin sarong hayop na pigpapatunog sa panahon kan Yubileyo.
Sa paglihis kan panahon asin sa pag-abot kan mariribok tang sakayan asin kan nagparirikas tang paghiro, garo hinamil na kan duros an tingog kan bagtingan. Ginibo na sana ining mga artifacts sa mga museo o kaya pangaran nin mga parish newsletters na dai man naghahaloy sa kakulangan nin pundo o kapritso kan kura. Alagad pareho an mensahe kan simbolismo—an magtao nin bareta asin impormasyon, siring kan kampanaryong batbat na nagtutuwal sa daan na kampanaryo. Alagad siring sa iba pang simbolismo, nagbabago o nagagadan an obdyek o teksto minsan padagos na nabubuhay an mensahe.
Ngonyan minsan an silbato kan pulis dai naman nagtatanog mantang nagtuturutambay sa tindahan kan mga piniratang DVD na kun magsara ngani sarong aldaw, honaon mo tulos na nag-abot an presidente o kaya si Edu Manzano. Alagad minsan dai ta nang gayong pigdadangog an kampanaryo na pig-iripotan na nin mga kulalapnit nin huli sa kapabayaan kan mga tawo sa simbahan, dai man ini nangangahulugan na dai nang kapangyarihan an simbahan. Makusog pa man giraray an sermon, an boses kan pastor na pighihiling an paratubod bilang karnero na kaipuhan atamanon asin ipaglaban sa mga maraot na buot.
Kun kaya, masakit na kun sinesermon na an sarong tawo o an isyu. Asin tuod kaini an smbahan minsan sa medieval age. Kan nagpaluwas an Arsobispo nin sarong surat na inililista an pirang padi na hinalian na nin kapangyarihan asin katungdan sa simbahan asin kan nilinaw an istatus kan ibang padi, nagribok an mga tawong harani pa man sa kuron asin nagluyap an bareta mapapadapit sa mga pading ini.
An sermon kan padi na nagtutuyaw sa mga personal asin moral na pagbalga, an sunod na pinag-oorolayan kan mga bagong makakomunyon. Kun nagpapaluwas an simbahan nin mga surat pastoral asin dikreto, dakul pa man an naghihingowang makaaram dawa kadaklan digdi sinasabing katal naman sa pagkabuhay kan mga paratubod asin an mga arog kaining gawi kan simbahan, saro sanang paagi kan gurangon nang institusyon na naglalapigot pa man na ipahiling an saiyang pagiging maimpluwensya asin makapangyarihan. Kun an sermon yaon sa diskurso kan relihiyon asin kan ispiritwal na kamugtakan kan buhay nin tawo, an radyo an para sa sekular, kan mga baretang baradusan, blind items asin iba pang impormasyon mapalokal man ini o gikan sa Manila o luwas kan nasyon.
May akusasyon na tangkal an mga radyo, usmak an mga komenterista. Kun an kampanaryo, nagbabandera nin kabanalan asin dai nadigtaan, an radyo nakapadron sa ‘free press asin freedom of expression. Kun an kampanaryo sa simbahan, dai harayong isipon na kadaklan sa satuyang mga istasyon kapot pa man kan mga pulitiko. Kun siring dai makangalas na igwang duwang pwersa an nagraralaban, siring kan estado asin simbahan, kan luwas asin laog, kan legal asin illegal, kan tanos asin mandata. Arin daw ngonyan an dinadangog pa kan kadaklan na mga tawo? Asin anong silbato an mapapundo kun nagsarabay asin nagdurulak na an kampanaryo asin radyo?
Thursday, October 02, 2008
AN TINGOG SA TAHAW NIN MGA BUNGOG
Maribok an piyesta asin an ribok an nakakapabangugog sa satuya siring na pigpupurisaw kita kan katoninongan arog baga kan daing karibok-ribok na kampo santo na lilinigan ta naman sa pagtapos kan bulan nin Oktubre tanganing giromdomon an mga gadan. Pana-panahon sana man kita asin an mga ginigibo tang selebrasyon iyo tanganing tawan sana nin ginhawa, kagaya-kagayahan an paglihis kan oras. Kaining nakaaging Setyembre, an okasyon kan Birhen kan Bikol nagtao na naman satuya nin mga panibagong isyu asin pananawan, mga tataramon arog kan debosyon asin komersyalisasyon, kan simbahan asin gobyerno na sa paghiling kan iba, garo duwang ido na nagdudurulak sa sarong pidaso nin dai naman na laman na tulang. Kun siisay an may breed o an askal sa duwa, dai ko aram.
Sa selebrasyon kan kapiyestahan, pighihiling giraray an debosyon sa liwanag kan pagtubod asin istorya asin an diskurso kan ebolusyon naman kan kapiyestahan. Pagpurga an panahon na ini asin an paglaom ko iyo na ini matao satuya nin panibagong kabtang tanganing hilingon an relasyon kan mga insitusyon asin an mga naging paagi ta naman nin paggiromdom asin selebrasyon sa pinakadakulang kapiyestahan nin pag-Viva sa Virgen.
Sa tahaw kan selebrasyon kan kapiyestahan, may magkapirang paghiro na ginibo an magkapirang tawo tanganing apwera sa mga kinatudan na, arog kan mga beauty pagents, parada kan mga estudyante, pagbayle sa tinampo kan mga voyadores, an pagsaralak kan sagrado asin kan ‘pagano’ (sigun sa diskurso kan relihiyon) igwang duwang pangyayari na gusto kong sambiton iyo ini an ikalimang Premio Tomas Arejola Para sa Literaturang Bikolnon asin an Muknang Bikolnon, an exhibit asin book fair kan mga Bikoliana materials na ginibo sa Plaza Quince Martires, na hinimo kan grupong Sumaro Bikol asin an Premio Tomas kan Arejola Foundation for Social Responsibility asin Kan Naga City Jaycees.
Sa Premio Tomas, tinawan nin pagmidbid an mga parasurat sa Bikol asin sarong maogmang bareta na kadaklan sa mga nagbali asin nanggana, mga hagbayon o baguhan sa pagsurat sa Bikol arog ni Juan Escandor, Jr. na nanggana para sa osipon asin an tulong mga parasurat na nanggana sa rawitdawit na sinda, Sonny Sendon, Johner Cañeba asin Jerome Hipolito na sakuyang estudyante sa Ateneo. Apwera ki Hipolito, sarong signos nin panibagong pagburak nin pagsurat sa Ateneo iyo sinda Daphne Benosa asin si Dan Cariño na ngonyan nagsusurat na kan saindang mga rawitdawit sa tataramon na Bikol. Makusog an sosyo-reyalismong tono sa tulong parasurat na ini asin nilalaoman ko na mas lalong magiging pusog an saindang tingog sa pag-abot kan panahon. Sa okasyon kan Premio Tomas, daing mga sponsors, daing mga pulitiko na birilot sa pag-Bikol asin uru-utro man sana an tinataram, kundi sarong maimbong na iribahan nin mga parasurat, paratukdo asin taga-tulod nin kultura asin panurat na Bikolnon. Bukas man an Premio para sa publiko, alagad, dai man ini pigdudumanan o pigrorokyaw bilang sarong kultural na aktibidad. Marahay gayod na ini mas suportahan kan syudad asin minsan kan lokal na simbahan, (kun baga an simbahan, balwarte pa man kan local intelligentsia). Kaining taon, nagkaigwa nin espesyal na kategorya para sa pagsurat nin rawitdawit para ki Ina na bukas sana para sa mga nasa hayskul asin elementarya na pinadalagan kan Naga Jaycees, sarong bagong paagi ini pag-boya ki Ina na nilalagpasan an ispektakular asin popular na debosyon kan Traslacion. Toninong siring sa pamibi an mga rawitdawit asin mahihilingan nin mga dai pa man na katapusan nin pagtuyaw mismo kan mga kaakian sa ginigibong selebrasyon sa birhen.
Kun dai man gayong magtubo sa advertisements an Premio, pigtatawan kaini nin panibagong pandok an satuyang kapiyestahan na apwera sa pagpabakal nin kun ano-ano, yaon man an mga libro kan mga Bikolnon na parasurat na pinadalagan sa tabang kan Roco Library, Kabulig- Bikol asin pinamayuhan kan grupong Sumaro. An duwang pangyayaring ini sa kapiyestahan sarong panibagong paagi tanganing sa tahaw kan satuyang mga pakurahaw, durulak asin debosyon, mas orog tang mahiling an mga bagay na katakod kan satuyang kultural asin historikal na kamugatkan bilang Bikolnon, na dai man naggad maisusuhay sa imahe kan Ina. An Premio Arejola asin an Muknang Bikolnon, sarong tingog na nag-aapod satuya sa panahon na mas dakul na satuya an dai sanang nabubukulan kundi man nagbubungog-bungogan o dagos na talagang nilayasan kan balanse nin pag-isip. Dai man gayod kita hawason sa kapagtiosan kan kultura, dai ta man ini makakan, dai man kita kaini tawan nin manlain-lain na premyo, tatawan kita kaini nin mga salming tanganing riparohon, purgahon asin hilingon an mga opsyon na haloy ta nang dai ginigibo sa ngaran kan pigbabansot na debosyon asin nakakalapong tradisyon.
Sa selebrasyon kan kapiyestahan, pighihiling giraray an debosyon sa liwanag kan pagtubod asin istorya asin an diskurso kan ebolusyon naman kan kapiyestahan. Pagpurga an panahon na ini asin an paglaom ko iyo na ini matao satuya nin panibagong kabtang tanganing hilingon an relasyon kan mga insitusyon asin an mga naging paagi ta naman nin paggiromdom asin selebrasyon sa pinakadakulang kapiyestahan nin pag-Viva sa Virgen.
Sa tahaw kan selebrasyon kan kapiyestahan, may magkapirang paghiro na ginibo an magkapirang tawo tanganing apwera sa mga kinatudan na, arog kan mga beauty pagents, parada kan mga estudyante, pagbayle sa tinampo kan mga voyadores, an pagsaralak kan sagrado asin kan ‘pagano’ (sigun sa diskurso kan relihiyon) igwang duwang pangyayari na gusto kong sambiton iyo ini an ikalimang Premio Tomas Arejola Para sa Literaturang Bikolnon asin an Muknang Bikolnon, an exhibit asin book fair kan mga Bikoliana materials na ginibo sa Plaza Quince Martires, na hinimo kan grupong Sumaro Bikol asin an Premio Tomas kan Arejola Foundation for Social Responsibility asin Kan Naga City Jaycees.
Sa Premio Tomas, tinawan nin pagmidbid an mga parasurat sa Bikol asin sarong maogmang bareta na kadaklan sa mga nagbali asin nanggana, mga hagbayon o baguhan sa pagsurat sa Bikol arog ni Juan Escandor, Jr. na nanggana para sa osipon asin an tulong mga parasurat na nanggana sa rawitdawit na sinda, Sonny Sendon, Johner Cañeba asin Jerome Hipolito na sakuyang estudyante sa Ateneo. Apwera ki Hipolito, sarong signos nin panibagong pagburak nin pagsurat sa Ateneo iyo sinda Daphne Benosa asin si Dan Cariño na ngonyan nagsusurat na kan saindang mga rawitdawit sa tataramon na Bikol. Makusog an sosyo-reyalismong tono sa tulong parasurat na ini asin nilalaoman ko na mas lalong magiging pusog an saindang tingog sa pag-abot kan panahon. Sa okasyon kan Premio Tomas, daing mga sponsors, daing mga pulitiko na birilot sa pag-Bikol asin uru-utro man sana an tinataram, kundi sarong maimbong na iribahan nin mga parasurat, paratukdo asin taga-tulod nin kultura asin panurat na Bikolnon. Bukas man an Premio para sa publiko, alagad, dai man ini pigdudumanan o pigrorokyaw bilang sarong kultural na aktibidad. Marahay gayod na ini mas suportahan kan syudad asin minsan kan lokal na simbahan, (kun baga an simbahan, balwarte pa man kan local intelligentsia). Kaining taon, nagkaigwa nin espesyal na kategorya para sa pagsurat nin rawitdawit para ki Ina na bukas sana para sa mga nasa hayskul asin elementarya na pinadalagan kan Naga Jaycees, sarong bagong paagi ini pag-boya ki Ina na nilalagpasan an ispektakular asin popular na debosyon kan Traslacion. Toninong siring sa pamibi an mga rawitdawit asin mahihilingan nin mga dai pa man na katapusan nin pagtuyaw mismo kan mga kaakian sa ginigibong selebrasyon sa birhen.
Kun dai man gayong magtubo sa advertisements an Premio, pigtatawan kaini nin panibagong pandok an satuyang kapiyestahan na apwera sa pagpabakal nin kun ano-ano, yaon man an mga libro kan mga Bikolnon na parasurat na pinadalagan sa tabang kan Roco Library, Kabulig- Bikol asin pinamayuhan kan grupong Sumaro. An duwang pangyayaring ini sa kapiyestahan sarong panibagong paagi tanganing sa tahaw kan satuyang mga pakurahaw, durulak asin debosyon, mas orog tang mahiling an mga bagay na katakod kan satuyang kultural asin historikal na kamugatkan bilang Bikolnon, na dai man naggad maisusuhay sa imahe kan Ina. An Premio Arejola asin an Muknang Bikolnon, sarong tingog na nag-aapod satuya sa panahon na mas dakul na satuya an dai sanang nabubukulan kundi man nagbubungog-bungogan o dagos na talagang nilayasan kan balanse nin pag-isip. Dai man gayod kita hawason sa kapagtiosan kan kultura, dai ta man ini makakan, dai man kita kaini tawan nin manlain-lain na premyo, tatawan kita kaini nin mga salming tanganing riparohon, purgahon asin hilingon an mga opsyon na haloy ta nang dai ginigibo sa ngaran kan pigbabansot na debosyon asin nakakalapong tradisyon.
Atenean wins Bikol’s most prestigious literary prize
Hipolito
Mr. Jerome Hipolito of the College of Education was declared as one of the winners for Poetry category in the 5th Premio Tomas Arejola Para sa Literaturang Bikolnon held at the Holy Rosary Minor Seminary last September 13, 2008.
Aside from Hipolito, Mr. Joner Cañeba (who was declared as the Naga City Jaycees Writer of the Year) and Mr. Sonny Sendon, two other young writers from Iriga City were awarded with a gold medallion and cash prizes. On the other hand, Mr. Juan Escandor, a correspondent of the Philippine Daily Inquirer and the Bicol Mail won in the fiction category while there were no winners declared in the essay and one-act play category.
In an interview, Hipolito who submitted his first collection of poetry Pagbunag nin Paroy said that his first major literary prize is both a confirmation and a challenge to continue to hone his writings. Though a neophyte in the field of writing, Hipolito is excited to write and look for new materials for his poetry, that according to Professor Jazmin Lllana, who served as the chair of the board judges, ‘Hipolito’s works are highly lyrical and a testimony of the long tradition of social realism prevalent in the works of Bikol writers.’
Other Ateneo students who were cited as finalists for their works were Ms. Daphne Benosa for her essay and poetry, Mr. Dan Cariño for his poetry and Mr. Edwin Morales and Mr. Emmanuel Magistrado who collaborated to finish their poetry collection.
Named after the Bikol propagandist and revolutionary, Tomas Arejola, the Premio is run by the Arejola Foundation for Social Responsibility Incorporated (AFSRI), a private group composed of the descendants of Tomas and Gen. Ludovico Arejola who led the revolutionary government in Camarines during the Filipino-American War.
Recently, the foundation received the Naga City Mayoral Award and the Gawad Pedro Bucaneg given by the Unyon ng mga Filipinong Manunulat for its invaluable contribution to the development Bikol writings. Previous winners in the the Premio Tomas which is now regarded as the highest Bikol literary prize are Mr. Adrian Remodo (Philosophy Department) for essay in 2006, Mr. Kristian S. Cordero (Social Sciences Department) for poetry in 2004, Mr. Vic Nierva (Campus Ministry Office and Media Studies Department) for poetry in 2007 and Mr. Jose Jason Chancoco (a graduate last year from the Literature and Languages Department) for his short story for children in 2005.
Tuesday, September 23, 2008
bagong rawitdawit
art by pablo picasso
BIHILYA
May gayon na pigpapahiling na saiya
an inaagihan na mga punerarya:
dawa sa pigbibilaran mayo man gadan
kaya mayo man burak o tawo—bakante.
Dinadara na an saiyang paghiling sa istante
nin mga makokolor na kabaong
na bako na sanang kolor kalboro.
An dating saditon pa sanang kamposanto
pamilyar nang lugar, dakul nang kamidbid.
Dai man nasimbag an mga gadan
alagad tinutugahan na ibabali
sa saiyang litanya nin pamibion na lugod
maherakan an nginangaranan na mga kalag.
Mga pangaran na sabi kan bagong henerasyon:
mabataon, gurangon, parong baul. Namamarong
man nanggad gayod an pangaran kan tawo,
‘baad siring kan sinapnang nangangangyod.
Arog kan Horacio, Horacio, Horacio
an kakawat sa pagdakop nin buyod
na sinasambit niya paulit-ulit bago magturog
na garo maboot na tuktok sa daan na pinto.
Maboot na kugos an dagos kan duros
ta sagkod ngonyan nahihiling niya an pagturog
kan gadan sa salog, nagigiromdoman an duta
kan tubig sa salog, sagkod na agomon siya
asin makadurog sa ginibong hamak kaini
na kinakahigdaan niya.
Kun naghihiling siya kan mga retrato
nin mga gadan, duwang yelong natutunaw
an saiyang mata. Sa pagdangog niya, nag-uuran
parati sa luwas asin an nagkubog-kubog na lawas
pigkukupotan kan malipot na lumot
na minatao nin pagmati nin pagtahob
sa mga lugad na garo man baga ini nahihiling.
Asin kun naghalalat nin ikakaturog, arog kaining
naglalanubig an tubig sa dai maaraman
na kanin’an, minapirong siya kan mata,
asin nagsasagin-sagin man na gadan
mantang an mga duri-duri sa isip
kan pagkainaki, nagsisimbagan
nagsisiyap-siyap sa magkabalyong panahon.
rev. september 22, 2008
Monday, September 22, 2008
PREMIO TOMAS AREJOLA 2008
Bicol Mail’s Escandor wins
literary prize for Bicol fiction
By Jonas Cabiles Soltes
from Bicol Mail
THE jury of this year’s Premio Tomas Arejola para sa Literaturang Bikolnon have announced last Saturday the winners of Bicol Region’s premier literary prize.
Bicol Mail’s and Philippine Daily Inquirer’s Juan Escandor Jr. of Sorsogon bested other contenders for the top prize in the fiction category with his short story Taon nin mga Ayam.
Jonher A. Caneba of Iriga City shared the top prize in the poetry category with Jerome Hipolito of Calabanga, Camarines Sur, and Sonny Sendon of Iriga City with their collections of poems entitled Sa Pagtira asin iba pan mga rawitdawit, Pagbunag nin Paroy asin iba pan rawitdawit, and Vertigo, respectively.
Caneba was also proclaimed Writer of the Year. He wrote the script of Santigwar, a short film that won in the Quisumbing-Escandor Film Festival.
Sendon is a member of the writer’s guild of University of Sto. Tomas, and was a recipient of an honorable mention in the Maningning Miclat Poetry Prize.
Only one one-act play, Natad kan Pagtiwala sa Pagkamoot by Richard D. Madrilejos of Tabaco City, is cited by the Premio Arejola this year. Madrilejos received an honorable mention for his work.
No entry was proclaimed winner in the essay category.
The finalists for the essay category are: Nata Bukol an Asenso sa Bikol by Filemon Baturiano, Jr. of Naga City, An Kontemporaryong Bicol: Sarong Pagsirip sa Kulturang Bikolnon by Raizsa-Daphne A. Benosa of Naga City and Agyat kan Modernong Panahon sa Kulturang Bikolnon by Fe Peralta of Pili, Camarines Sur.
Chosen from nearly thirty entries from all over Bicol and other parts of the country, the literary works were recognized last September 13 at the St. Vincent de Paul Auditorium of the Holy Rosary Minor Seminary in Naga City
Judges included Prof. Cyril Conde of Ateneo de Naga University, Prof. Jazmin Llana of Aquinas University, and anthologized poet Ben Escoto.
Winners of the top prizes each received P3,500 and a gold medallion.
Categories included poetry (rawitdawit), fiction (osipon), essay (saysay), playwriting (dula), stories for children (osipon na pan-aki), novel (nobela) and the honor of being named Writer of the Year (Parasurat kan Taon).
To honor the 2010 Tercentenary of the Bikol Devotion to the Lady of Penafrancia, the Patroness of Kabikolan, the Premio Arejola opened a special poetry category for high school and elementary students. Joville Andrea P. Foliente of Ragay, Camarines Sur won the special category.
The literary prize is a partnership between the Naga City Junior Chamber of Commerce and Industry and the Arejola Foundation for Social Respondibility.
literary prize for Bicol fiction
By Jonas Cabiles Soltes
from Bicol Mail
THE jury of this year’s Premio Tomas Arejola para sa Literaturang Bikolnon have announced last Saturday the winners of Bicol Region’s premier literary prize.
Bicol Mail’s and Philippine Daily Inquirer’s Juan Escandor Jr. of Sorsogon bested other contenders for the top prize in the fiction category with his short story Taon nin mga Ayam.
Jonher A. Caneba of Iriga City shared the top prize in the poetry category with Jerome Hipolito of Calabanga, Camarines Sur, and Sonny Sendon of Iriga City with their collections of poems entitled Sa Pagtira asin iba pan mga rawitdawit, Pagbunag nin Paroy asin iba pan rawitdawit, and Vertigo, respectively.
Caneba was also proclaimed Writer of the Year. He wrote the script of Santigwar, a short film that won in the Quisumbing-Escandor Film Festival.
Sendon is a member of the writer’s guild of University of Sto. Tomas, and was a recipient of an honorable mention in the Maningning Miclat Poetry Prize.
Only one one-act play, Natad kan Pagtiwala sa Pagkamoot by Richard D. Madrilejos of Tabaco City, is cited by the Premio Arejola this year. Madrilejos received an honorable mention for his work.
No entry was proclaimed winner in the essay category.
The finalists for the essay category are: Nata Bukol an Asenso sa Bikol by Filemon Baturiano, Jr. of Naga City, An Kontemporaryong Bicol: Sarong Pagsirip sa Kulturang Bikolnon by Raizsa-Daphne A. Benosa of Naga City and Agyat kan Modernong Panahon sa Kulturang Bikolnon by Fe Peralta of Pili, Camarines Sur.
Chosen from nearly thirty entries from all over Bicol and other parts of the country, the literary works were recognized last September 13 at the St. Vincent de Paul Auditorium of the Holy Rosary Minor Seminary in Naga City
Judges included Prof. Cyril Conde of Ateneo de Naga University, Prof. Jazmin Llana of Aquinas University, and anthologized poet Ben Escoto.
Winners of the top prizes each received P3,500 and a gold medallion.
Categories included poetry (rawitdawit), fiction (osipon), essay (saysay), playwriting (dula), stories for children (osipon na pan-aki), novel (nobela) and the honor of being named Writer of the Year (Parasurat kan Taon).
To honor the 2010 Tercentenary of the Bikol Devotion to the Lady of Penafrancia, the Patroness of Kabikolan, the Premio Arejola opened a special poetry category for high school and elementary students. Joville Andrea P. Foliente of Ragay, Camarines Sur won the special category.
The literary prize is a partnership between the Naga City Junior Chamber of Commerce and Industry and the Arejola Foundation for Social Respondibility.
Friday, September 12, 2008
PREMIO TOMAS AREJOLA
sa aga mimidbidon an mga bagong gusi sa literaturang Bikol sa ikalimang taon kan premio Tomas Arejola para sa Literaturang Bikol, alas tres nin hapon an puon asin ini gigibohon sa Holy Rosary Minor Seminary. Durumog kita, dayon kita sa pagpadangat kan sadiring mga tataramon.
Friday, August 22, 2008
ABDON BALDE JR'S NEWEST BOOK
so, abdon balde jr, a bikolnon, is the country's most prolific novelist and short story writer. watch out for this new book that will surely make a blaze in our literary landscape. oragon!
Sunday, August 10, 2008
Friday, August 08, 2008
thanks charity for these gifts
got the anvil edition of realuyo's award winning work. will write a review on this book, soon.
atwood, atwood, atwood, ( repeat it three times, and then listen to the crickets.)
Saturday, August 02, 2008
Premio Tomas Arejola 2008
Bukas na para sa gabos na Bikolnon. Para sa iba pang detalye, bisitahon an balangibog.com
Thursday, July 31, 2008
AN KALAG KAN SATUYANG PANAHON
Nagdakula kita sa takot kan kalag. Idtong mga napupurisaw, idtong mga nagpapahiling na nakaputi, idtong mga nangungulog nin tawo, idtong naghahagad nin hustisya. Nagdakula kita sa takot na an kalag kan satuyang mga padangat mapamati satuya. Maparamdam siring kan nag-mimiskol, siring kan nag buzz sa saimong YM. Nabubuhay kita sa kinaban na an kalag pigtatakotan o idtong kalag na pigsusulo sa impyerno o kaya pigduduyan sa kalangitan mantang an mga angheles nag-aawit sa panahon na daing kasagkoran. (Makatakot man nanggad ini sa mga tawong lalangkagon). Mantang kita nagdadakula, nahihiling ta na an kalag labi pa sa mga bagay na pigtatakotan ta o sa pagtubod na ini susuluon sa kalayo o papamurawayon pag-abot kan panahon. Nahihiling ta na an kalag iyo na ngani idtong kusog na minatulod satuya na atubangan an satuyang mga takot, pagkapurisaw, paghadit. Na an kalag iyo na an determinasyon kan tawo na himoon an saiyang sadiri sa atubang kan mas dakulang reyalidad kan kinaban.An diskurso ngonyan kan kalag bako na sanang pigbabahog kan doktrina kan relihiyon, mas nagkakaigwa nang laman ini sa paagi kan arte asin literatura asin kan mismong kultura arog kan pagtubod sa buhay na masunod na bako man sinublian ta kundi taal nang pigtutubodan kan mga Bikolnon siring kan mga taga-Ehipto.
Sa satuyang tataramon, an kalag masusog ta sa sarong tataramon sa Bisaya na an boot sabihon, ‘kaagan’, (agid man satuyang mga Bikolnon), sarong kaagan siring kan paghiling na an hawak iyo an pinag-eerokan kan kalag asin an kalag iyo an tubig na satuyang pigpapalis sa kaagan tanganing ini magkaigwang kamugtakan, magkaigwa kan saiyang serbi na siya makaagan. Asin an makaagan iyo na igwang pangapotan, panindogan, pangatawanan. Kun kaya, masasabi ta na an tawong dai nang pinapanindogan saro nang gadan, na an tawo minsan naghahangos pa alagad, dai nang pagmawot mabuhay, masasabi tang haros gadan na. Nin huli kaini minabukas kita sa direksyon nin pag-isip na ano man nanggad an mabuhay, ano man nanggad an buhay? Saro daw ining regalo o saro ining disesyon na padagos na atubangon an kinaban sa aro-aldaw niyatong pagkabuhay. Ano an nakakaag sa satuyang hawak bilang mga tawo?
Nagdakula ako sa mga patakot na an aking dai magkakan nin tultol kun banggi, minadulag an kalag tanganing maghanap nin kakanon asin kun ini matakupan kan kaldero, dai na ini makakaluwas asin dai na magigimata an hawak. Siring kaini an sakuyang nadagog kan ako aki pa asin nahiling kong saditon ‘baad an kalag ta nakakalaog ngani ini sa kaldero asin nagkakan pa kan mga tipo (garo dwende). Ano daw an dahilan kan mga pangum-om? An mga osipon mapapadapit sa kalag na ini na nakakabukas nin kaldero asin nagagadan sa laog nin kaldero, saro sa satuyang mga suanoy na patakot na pwedeng hilingon bilang sarong teksto na pwede niyatong pag-adalan. Pwede ining hilingon tanganing pag-adalan an pormulasyon kan takot asin an konsepto kan satuyang kinaban, sa satuyang panan’awan pag-abot sa isyu kan kalag. Alagad, siisay an maadal kan mga bagay na ini, na pigpapasipara kan mga disiplinang orog na tinatawan nin atensyon an kampanya kan global market na gibohon na sanang mga obrero an satuyang mga kaakian, na dai na gayong natatawan nin oportunidad na mag-adal kan saindang arte, kan saindang pilosopiya, kan saindang kultura.
Piguurihan ta an satuyang mga aki, kun dai na sinda tinatawan nin magkakanigong leksyon sa Humanidades, na sa ngonyan biktima nin daing kalag man na pagtukdo arog kan pilosopiyang nakulong na sana sa logic, an teyolohiya na garo bangkay na pigbubuhay kaya salamangka na sana an pagtukdo, na dai man na ini nakagamot sa hararom na paghiling kan eksperinsya nin tawo sa Diyos asin an literatura na dai na nagtatalubo asin nakulong na sa mga canons kaini. Kun kaya, kaipuhan na gayo, na mantang kita nagtutulod kan akademya na gibohon na mga global universities, hilingon ta na ‘baad an satuyang operasyon, yaon sana kita sa kublit asin dai nagsasagom sa kalag na iyo an matulod satuya tanganing padagos na kuguson an buhay. 'Baad an mga pangyayaring ini, saro sana man na pagpasali asin reaksyon kan nangyayari sa luwas asin an pesimistikong disposisyon kan kadaklan satuya pag-abot sa mga orolay mapapadapit sa kultura asin sa banwaan na mismo. An akademya bakong sarong pabrika, sigun sa pangaran na ini an satuyang alma mater, ini man palan an ina kan satuyang mga kalag na dapat na magtulod satuya na padagos na mahiling na an buhay sarong selebrasyon, sarong agi-agi sa kinaban na ini.
Sa satuyang tataramon, an kalag masusog ta sa sarong tataramon sa Bisaya na an boot sabihon, ‘kaagan’, (agid man satuyang mga Bikolnon), sarong kaagan siring kan paghiling na an hawak iyo an pinag-eerokan kan kalag asin an kalag iyo an tubig na satuyang pigpapalis sa kaagan tanganing ini magkaigwang kamugtakan, magkaigwa kan saiyang serbi na siya makaagan. Asin an makaagan iyo na igwang pangapotan, panindogan, pangatawanan. Kun kaya, masasabi ta na an tawong dai nang pinapanindogan saro nang gadan, na an tawo minsan naghahangos pa alagad, dai nang pagmawot mabuhay, masasabi tang haros gadan na. Nin huli kaini minabukas kita sa direksyon nin pag-isip na ano man nanggad an mabuhay, ano man nanggad an buhay? Saro daw ining regalo o saro ining disesyon na padagos na atubangon an kinaban sa aro-aldaw niyatong pagkabuhay. Ano an nakakaag sa satuyang hawak bilang mga tawo?
Nagdakula ako sa mga patakot na an aking dai magkakan nin tultol kun banggi, minadulag an kalag tanganing maghanap nin kakanon asin kun ini matakupan kan kaldero, dai na ini makakaluwas asin dai na magigimata an hawak. Siring kaini an sakuyang nadagog kan ako aki pa asin nahiling kong saditon ‘baad an kalag ta nakakalaog ngani ini sa kaldero asin nagkakan pa kan mga tipo (garo dwende). Ano daw an dahilan kan mga pangum-om? An mga osipon mapapadapit sa kalag na ini na nakakabukas nin kaldero asin nagagadan sa laog nin kaldero, saro sa satuyang mga suanoy na patakot na pwedeng hilingon bilang sarong teksto na pwede niyatong pag-adalan. Pwede ining hilingon tanganing pag-adalan an pormulasyon kan takot asin an konsepto kan satuyang kinaban, sa satuyang panan’awan pag-abot sa isyu kan kalag. Alagad, siisay an maadal kan mga bagay na ini, na pigpapasipara kan mga disiplinang orog na tinatawan nin atensyon an kampanya kan global market na gibohon na sanang mga obrero an satuyang mga kaakian, na dai na gayong natatawan nin oportunidad na mag-adal kan saindang arte, kan saindang pilosopiya, kan saindang kultura.
Piguurihan ta an satuyang mga aki, kun dai na sinda tinatawan nin magkakanigong leksyon sa Humanidades, na sa ngonyan biktima nin daing kalag man na pagtukdo arog kan pilosopiyang nakulong na sana sa logic, an teyolohiya na garo bangkay na pigbubuhay kaya salamangka na sana an pagtukdo, na dai man na ini nakagamot sa hararom na paghiling kan eksperinsya nin tawo sa Diyos asin an literatura na dai na nagtatalubo asin nakulong na sa mga canons kaini. Kun kaya, kaipuhan na gayo, na mantang kita nagtutulod kan akademya na gibohon na mga global universities, hilingon ta na ‘baad an satuyang operasyon, yaon sana kita sa kublit asin dai nagsasagom sa kalag na iyo an matulod satuya tanganing padagos na kuguson an buhay. 'Baad an mga pangyayaring ini, saro sana man na pagpasali asin reaksyon kan nangyayari sa luwas asin an pesimistikong disposisyon kan kadaklan satuya pag-abot sa mga orolay mapapadapit sa kultura asin sa banwaan na mismo. An akademya bakong sarong pabrika, sigun sa pangaran na ini an satuyang alma mater, ini man palan an ina kan satuyang mga kalag na dapat na magtulod satuya na padagos na mahiling na an buhay sarong selebrasyon, sarong agi-agi sa kinaban na ini.
Sunday, July 27, 2008
magburulig kita
Haloy na an panahon na nagkaigwa kita nin antolohiya nin mga nakasurat sa manlain-lain na Bikol asin ngonyan na kitang nagkakaigwa kaining panahon nin pag-ilolo, marahay na an gabos mag-ambag kan saindang mga rawitdawit sa paagi ki pagsaysay asin pagmukna, paghiling sa satuyang kinaban na Bikol, an satuyang agimadmad na masususog ta man nanggad sa satuyang mga agi-agi.
Thursday, July 24, 2008
segunda mano
Winners of 2008 NCCA Writers Prize Bared
Five Filipino writers will be awarded cash to be able to finish their projects in fiction, essay, biography and poetry by the National Commission for Culture and the Arts (NCCA), led by its chairman Dr. Vilma Labrador and executive director Cecile Guidote Alvarez, through its 2007 NCCA Writers’ Prize, one of the country’s top literary awards.
Ed Maranan, Elyrah Loyola Salanga, Telesforo Sungkit, Jr., Kristian Sendon Cordero and Rosario Cruz-Lucero will be honored with a trophy, a certificate and the first tranche of P50,000 each at the awarding ceremony on July 25, 2008, at the lobby of the NCCA Building in Intramuros at 6 p.m.
In the essay in English category, Maranan’s The Country in the Heart: A Writer’s Times and Travels is chosen. He is a veteran fictionist, poet, activist and teacher.
A professor at the University of the Philippines, 28-year-old Elyrah Loyola Salanga wins in the literary biography category. Her project, Alfrredo Navarro Salanga: Sa Mga Pahina at Ibang Salaysay, will tell about his father, the great late writer Alfrredo Navarro Salanga. Elyrah has already won a Carlos Palanca Award for essay in 2006.
In the novel in Cebuano category, the prize goes to Telesforo Sungkit, Jr., who is now based in Laguna but hails from Bukidnon, for his project Mga Gapnod sa Kamad-an.
Kristian S. Cordero wins in the poetry in Bicolano category for his project Segunda Mano. Hailing from Iriga City, Cordero teaches at the Ateneo de Naga University, is author of two collections of poetry and has won several awards including a Palanca Award for short story and the Madrigal-Gonzales Best First Book Award in 2006.
Rosario Cruz-Lucero, prominent writer, critic, professor at the University of the Philippines and Palanca awardee, wins in the short story in English category for her Papa’s Field and Other Stories of the Disappeared.
There are no winners in the drama category in any of the Panay languages.
The winners will be given a grant of P250,000.00 gross each to assist them during the writing stage of the project and will be given in four tranches. The grant is good for one year, after which a manuscript of the writing project will be submitted to the NCCA for possible publication.
The biennial award was spearheaded by National Artist for Literature Virgilio Almario when he was executive director of the NCCA. This is in line with NCCA’s mission to “encourage the continuing development of a pluralistic culture by the people themselves,” will be creating the opportunity to have a direct hand in the development of Filipino literature. With this grant, the NCCA Writers’ Prize, writers will be freed from the demands of their work and shall be able to focus on the writing of the project for one year.
For the awarding ceremony on July 25, Dr. Ricardo de Ungria, commissioner of the Subcommission on the Arts and head of the Committee on Literary Arts, will be the guest speaker. The NCCA is at the 635 General Luna Street, Intramuros, Manila.
from the ncca...
agimadmad, gabos kita magbulig
CONTRIBUTIONS are now accepted for The New Anthology of Poetry in the Bikol Languages. Contributions shall be unpublished poems exploring the theme "Bikolnón na agimadmád (Bikol consciousness)"—memories, experiences, realities, images, and other aspects of being a Bikolano.
Contributions shall be in any of the Bikol languages, with corresponding translations in English. Editors however, shall have the discretion to edit translations. Each contributor may submit one to three entries; and a short bionote.
The anthology will be edited by Kristian S. Cordero, Marne L. Kilates, and Victor Dennis T. Nierva.
Please send your contributions to bikolit@gmail.com.
Sunday, July 20, 2008
reading...
Sipat Kultura: Tungo sa Mapagpalayang Pagbabasa, Pag-aaral at Pagtuturo ng Panitikan
ni Rolando B. Tolentino
Sipat Kultura: Tungo sa Mapagpalayang Pagbabasa, Pag-aaral at Pagtuturo ng Panitikan ay pag-asinta sa historikal, panlipunan, at modernong tranformasyon ng panitikang Filipino. Mula epiko hanggang postmodernong panulaan at panitikang diaspora, naglalahad ang libro ng mapanipat na kritikal na perspektiba sa pag-unawa ng panitikan at lipunang Filipino.
Binibigyan-ugnay at relasyon ng libro ang tila hindi magkakaugnay na bagay: ang epikong bayani at OCW (overseas contract worker), panitikang oral at urban legend, romantisismo at himagsikan, diaspora at pighati, at iba pa. Makabuluhang karagdagang babasahin ang libro sa anumang textbuk at akdang pampanitikan para komprehensibong maunawaan ang panitikang Filipino tungo sa malaya at mapagpalayang pagbasa, pagtuturo at pananaliksik. (Gikan sa webpage kan ADMU Press)
Friday, July 18, 2008
Uya an bagong obra...
IMPAIRNESS (In Fairness)
Sa arog mismo kaining panahon
saro o duwa sa parte kan hawak mo
an nagkukudeta, nagpapasaluib saimo.
Cell nagdodota sa saro man na cell.
May mga ugat na masarabod
maputok asin bigla na sanang maluwas
sa dungo an dugo na garo burabod.
Malowbat kana sana. Madedrain an brain.
Tinimbang ka ngunit kulang talaga sa bitamins.
Nagagadan, ginagadan an iba pang organo,
minsan marikas o paluhay-luhay asin pino
arog kan pagkisam-kisam kan kikiam
an pagsapa-sapa kan sapsap o an pagkakan
nin luhay-luhay kan paboritong pabo.
Impairness, an dati ngonyan na kasurog,
kaiwal mo na atyan. May mga buhay sa laog
kan buhay na hawak mo. Nagigiyera,
namumulitika, may rimalaso,
nagkakasararo, nagpapakarelihiyoso—
siring kaiyan an relasyon kan buhok sa bungo,
an puputlan sa dapan, an pasawayon na ingron
sa tabay na pang-maton o sa matris na binabaton,
an gigis sa appendix, an eyebag sa bayag.
Impairness, sabi ngani kayan sa English:
An kidney will fail you.
An stomach will trouble you.
An heart will attack you.
An head and tooth will give you aches.
Your prostate will frustrate you.
Your blood will pressure you.
Sorry talaga sis, ‘as is’ na an psoriasis
lifetime achievement kumbaga
pero iba man ini sa atay na may sirosis
o pinalapa na kan nikotin na baga.
Ta impairness, dai man talaga
na zodiac signs na pigpipili an kanser,
asin makupot na makupot an anuman na virus
dawa ka pa Taurus na nag-agom nin Sagittarius.
Kun naabot mo naman nanggad an saimong edge
naluya na an hawak, minsan ka pa mag-New Age.
Impairness, kita talagang nasa Third World
gabos may TB, black and white man o colored.
Bako man pating totoo na gamot ay laging bago
na kaipuhan pang maggibo sa mga labotoryo
nin helang tanganing mapabakal bulong na naimbento.
An D sa mga ahensya kan gobyerno ta,
‘disease’ an boot sabihon: Disease of Public Works
and Highway, Disease of Education
Disease of Budget and Management,
Disease of Health na iyong nagpapadalagan
kan gabos na sanitary infection
sa tabang kan mga stations of the Red Cross.
Impairness, nagtatao man an presidente
nin Feel-health cards sa gabos na botante,
si buhay pa asin mga gadan na.
Ta impairness, kasabay parati kan ambulansya
an pulis sa pagtapos kan pelikula.
Kinayasan kan manok an surat kan doktor
asin dai nangingirit an nasa pharmacy.
Akoon mo na talaga—impairness,
na kita garo pinabutog na ballon
na luhay-luhay, minakupos. Kaya ranglers,
bagets, infafro, lalaki, babayi, tibo, manash
minsan dakulon kang smartload o cash
sa mga beauty pageants, pinakyaw mo gabos na sash
asin mag-attend ka man nin aro-aldaw na yoga,
mag-gym, magpa-Belo, spa, o magsponsor nin holy mass
impairness, igwa ka talagang hole sa saimong ass.
Kristian Cordero
Sa arog mismo kaining panahon
saro o duwa sa parte kan hawak mo
an nagkukudeta, nagpapasaluib saimo.
Cell nagdodota sa saro man na cell.
May mga ugat na masarabod
maputok asin bigla na sanang maluwas
sa dungo an dugo na garo burabod.
Malowbat kana sana. Madedrain an brain.
Tinimbang ka ngunit kulang talaga sa bitamins.
Nagagadan, ginagadan an iba pang organo,
minsan marikas o paluhay-luhay asin pino
arog kan pagkisam-kisam kan kikiam
an pagsapa-sapa kan sapsap o an pagkakan
nin luhay-luhay kan paboritong pabo.
Impairness, an dati ngonyan na kasurog,
kaiwal mo na atyan. May mga buhay sa laog
kan buhay na hawak mo. Nagigiyera,
namumulitika, may rimalaso,
nagkakasararo, nagpapakarelihiyoso—
siring kaiyan an relasyon kan buhok sa bungo,
an puputlan sa dapan, an pasawayon na ingron
sa tabay na pang-maton o sa matris na binabaton,
an gigis sa appendix, an eyebag sa bayag.
Impairness, sabi ngani kayan sa English:
An kidney will fail you.
An stomach will trouble you.
An heart will attack you.
An head and tooth will give you aches.
Your prostate will frustrate you.
Your blood will pressure you.
Sorry talaga sis, ‘as is’ na an psoriasis
lifetime achievement kumbaga
pero iba man ini sa atay na may sirosis
o pinalapa na kan nikotin na baga.
Ta impairness, dai man talaga
na zodiac signs na pigpipili an kanser,
asin makupot na makupot an anuman na virus
dawa ka pa Taurus na nag-agom nin Sagittarius.
Kun naabot mo naman nanggad an saimong edge
naluya na an hawak, minsan ka pa mag-New Age.
Impairness, kita talagang nasa Third World
gabos may TB, black and white man o colored.
Bako man pating totoo na gamot ay laging bago
na kaipuhan pang maggibo sa mga labotoryo
nin helang tanganing mapabakal bulong na naimbento.
An D sa mga ahensya kan gobyerno ta,
‘disease’ an boot sabihon: Disease of Public Works
and Highway, Disease of Education
Disease of Budget and Management,
Disease of Health na iyong nagpapadalagan
kan gabos na sanitary infection
sa tabang kan mga stations of the Red Cross.
Impairness, nagtatao man an presidente
nin Feel-health cards sa gabos na botante,
si buhay pa asin mga gadan na.
Ta impairness, kasabay parati kan ambulansya
an pulis sa pagtapos kan pelikula.
Kinayasan kan manok an surat kan doktor
asin dai nangingirit an nasa pharmacy.
Akoon mo na talaga—impairness,
na kita garo pinabutog na ballon
na luhay-luhay, minakupos. Kaya ranglers,
bagets, infafro, lalaki, babayi, tibo, manash
minsan dakulon kang smartload o cash
sa mga beauty pageants, pinakyaw mo gabos na sash
asin mag-attend ka man nin aro-aldaw na yoga,
mag-gym, magpa-Belo, spa, o magsponsor nin holy mass
impairness, igwa ka talagang hole sa saimong ass.
Kristian Cordero
TWO JOSES
After Jose Rizal's Noli me Tangere, Penguin Classics has released another book by a Filipino writer, this time, it is another Jose.
Wednesday, July 09, 2008
RUTH ELYNIA MABANGLO IN ATENEO
An Social Scences Department kan
Kolehiyo nin Arte asin Siyensya
sa tabang kan Progressive Organization
of English and Literature Major (POEM)
asin an Kolehiyo kan Edukasyon
mina-imbitar saindo sa sarong hapon
nin rawitdawit asin orolay na gigibohon
sa Lunes, Hulyo 14, 2008 puon
alas kwatro y medya nin hapon sagkod
ala sais nin banggi
sa Arrupe Convention Center
‘KUNG IBIG MO AKONG MAKILALA’
kaibahan si Dr. Ruth Elynia Mabanglo
kan University of Hawaii- Manoa asin
an grupo kan Advanced Filipino Abroad Program
dangan an mga parasurat kan Kabulig-Bikol
Ruth Elynia S. Mabanglo (born March 30, 1949) is a professor at the Center for Southeast Asian Studies at the University of Hawaii at Manoa. She is the coordinator for the Department of Hawaiian and Indo-Pacific languages and literatures as well as the Filipino and Philippine Literature Program. She received a Filipino degree from the University of the East, a Filipino language and literature master's degree from the Philippine Normal College and a doctorate in Filipino from the Manuel L. Quezon University.
She has received numerous awards for her poetry, including (in 1995) the Hall of Fame Award in the Carlos Palanca Memorial Awards for Literature. This award is given only to writers who have already won five first prizes in the contest; Mabanglo had won two first prizes in playwriting and three first prizes in poetry. She was also Makata ng Taon (Poet of the Year) of the Commission on Filipino in 1992. She also won the Philipine Centennial Literary Prize in 1998 for her epic poem Kundiman ng Katipunan: Awit nina Andres at Oryang. Her other literary awards came from the Cultural Center of the Philippines and the Samahang Balagtas (an association of members of the Philippine Senate and the House of Representatives).
She is the author of Mesa Para sa Isa: Mga Tula (A Table for One: Poems) that won the Manila Critics Circle National Book Award in 2003, Daigdig sa Pagitan at Iba Pang Dula (The World Between and Other Plays) both published by University of Santo Tomas Press, Anyaya ng Imperyalista/Invitation of the Imperialist, a bilingual collection of post-colonial poems on the theme of diaspora and feminism published by the University of the Philippines Press. Kung Di Man: Mga Tula ng Pag-ibig, 1970-1992, (If It Isn't So: Poems on Love, 1970-1992) published by Anvil Publishing, Mga Abong Pangarap (Aborted Dreams), a collection of Tagalog plays published by Kalikasan Press, Mga Liham ni Pinay (The Letters of Pinay), a collection of feminist and political poems in Filipino published by De La Salle University Press and Supling: Mga Tula (Offspring/Child: A Collection of Poems), a pre-martial law collection.
Saturday, July 05, 2008
DAI KITA NAGSUSURAT SA TUBIG
kua an retrato ni kristian cordero
Saro sa dakulang balaog kan buhay ko bilang sarong hagbayon na parasurat iyo an matawan nin maninigong espasyo sa sarong publikasyon sa amay na panahon. Iba man an pagmati kan mahiling ko si pangaran ko kaidto sa school paper mi asin puon kaidto, minawot ko na mahiling ko na parati an pangaran ko sa babasahon na aram kung binabasa kan sakuyang komunidad, kan sakuyang mga kamidbid. Sa boot ko kaidto, bako na sana sa sarong lapida mahihiling man nanggad an sakuyang pangaran o kaya sa listahan kan mga mariribok na inililista kan kaklase ko na garo pulis na ngonyan.
Pinunan ko sa siring na istorya nin huli ta sa Filipinas, an publikasyon an sarong insentibo, (pakunswelo) na masasabing itinatao sa sarong parasurat, apwera kan mga papremyong nagtatao nin kwarta o kaya an mga pagmidbid kan saiyang nagibohan sa buhay o lifetime achievement awards o kun minsan posthumous pa. Alagad, an mga ini, insentibo sana, dugang sana kun baga. An basahon ika kan mga haraning tawo saimo dakula nang kaogmahan para sa sarong parasurat, minsan dai ka man ngani makakasiguro na masasabotan ka.
An itinao sakuyang katungdan sa kumperensyang ini iyo an magtaram mapapadapit sa publikasyon. Dai ko aram kun ano an boot sabihon kaini kan enot nin huli ta sa ngonyan, nahihiling ko na kadakul naman paagi nin pagbariwas o pagpapahiling kan saimong sinurat. Igwa na kitang mga blogs asin mga websites, may mga libre nang pdf files nin mga libro asin igwa naman mga lokal na dyaryo na nag-aako nin mga sinurat sa Bikol. Sarong bagay na ginagamit na panukol tanganing sabihon na igwa man nanggad na renasimiento sa mga syudad kan Bikol. Mahiwas na an teresa kan pagpublikar kan saimong obra. Haros gabos gayod igwa nang saro-sa-bulanon na publikasyon na nagluluwas asin kun ako hahapoton, an kaipuhan na sana iyo na magkaigwa nin reputasyon an mga nasabing publikasyon. Enot gayod digdi an pagkakaigwa man nin masiring editor asin an pagpapahiwas kan tinutukar mismong mga tema sa mga rawitdawit asin osipon. Ini an sarong lakdang kun gigobohon man nanggad na seryoso an pagsurat arog baga kan mga nasa eskwelahan o akademya.
Alagad, bago an publikasyon, kaipuhan muna an pagsurat, an pagsurat an nangungurog na katungdan kan parasurat asin bako an mabasa siya kan bilog na kinaban, sa pinakahalipot na panahon na siya mismo an matalaan. Marahay an mag-ambisyon, alagad an pandok kan publikasyon, pandok minsan nin negosyo asin daing maraot digdi. Kun baga man, an gabos na bagay pagkatapos kan pagsurat, insentibo na sana. Minsan ngani nagsusurat ka tanganing inegosyo an sinusurat mo, ipabakal, ipa-outsource. Alagad, bilang parasurat, dai ka dapat na gayong nag-iisip na kaini sa ngonyan nin huli ta patag na dalan kan pagpublikar, bako nang gayong masakit dawa siring kan dati, an mga sinusurat siring kan sinusurat ko, dai man gayong pigbabasa kan gabos ta baka dai man nanggad ako naiintindihan. Alagad bako ini an hiling kong kaipuhan na motibasyon kan sarong parasurat. Sabi ko ngani, dugang na pakunswelo an publikasyon. Igwa man mga printers asin publishing house sa Bikol ngonyan, yaon an Goldprint sa pamamayo ni Nilo Aureus, an sakuyang patron, na naglagda kan sakuyang mga aklat pati naman an ki Vic Nierva, asin man an AMS Press digdi sa Naga na nagpublikar ki Boboy Aguay. Igwa man sa Legazpi. Dai man maraot sa sakuya an magself-publish. Si Rizal an nangungurog digding ehemplo. Alagad, mas marahay sa hiling ko an magkaigwa nin dawa duwa sanang university presses sa Bikol na matulod kan mas halangkaw na klaseng publikasyon asin siguro, sarong pusuanon na mahimo nin sarong indepent asin pribadong publishing arm na matulod kan literatura asin Bikolnon na pag-adal. Sa ngonyan, an mga publikasyon kan satuyang mga eskwelahan bako man talagang ‘for reading consumption’ kundi for documentation asin posterity kan arog kaining thesis, artikulo o anupang sinurat na madalas anodon nin baha o kaya sa library malapa.
Alagad sa mga nagmamawot na magsurat asin mailuwas ini sa sarong publikasyon, igwa kitang magkapira nang mga dyaryo, dyornal, e-zine asin iba pa na nag-aako nin mga akdang Bikol. Babangiton ko an Burak: An Dahon nin Pararawit-dawit na pinupublikar sa Ottawa asin sa Albay asin pinapakarhay kan oragon na si Gode Calleja na siya man an kagmukna/kagsadiri kaidtong depuntong Kalikasan Press na iyo an enot na nagpagipaw kan publikasyon sa Filipinas bago an Anvil o minsan an UP Press. Sa Burak, ma-e-surat ka sana kan mga obra mo sa Bikol, o minsan mga tinipon mo baga ngayang ariwaga o patukod, asin ini 99% mahihiling mo sa nasabing publikasyon. Tano ta 99% sana, nin huli ta an kun dai mo nahiling ini sa Burak, dakula an sarong porsyento na dai ini nakaabot ki Manoy Gode o ta madunong nang marahay an kompyuter asin isinalak an saimong padarang obra duman sa Spam, na tambakan nin anunsyong basura asin Viagra. Dai gayong editing na ginigibo si Manoy Gode, minsan ngani mayo talaga, an obheto, iyo na paluwason muna an gabos na pagsurat asin parasurat sa Bikol asin bahala naman gayod an mga iskolar na magpili nin mga samples na pwede nindang gamiton sa pag-adal o sa mga masurunod na antolohiya. An readership kan Burak, gabos na Bikolnon na nagpapadara asin kamidbid ni Manoy Gode sain ka man sa kinaban asin kun dai mo man nanggad papakarhayon an pagsurat, pangaran mo man daa an lilibakon, asin bako man an gurang na tagapakarhay.
Papadarhan ka pa kan kopya. Ini talaga an tunay na gibo apostolado na masasabi sa Bikol ngonyan. Kaya nag-aako man nin donasyon. An Burak sinusurat sa Bikol, mababasa sana kan tataong mag-Bikol o nagmamawot adalan an Bikol asin pinapadara sain man na lugar basta igwang Bikolnon. Ngonyan nakalima nang bugkos nin mga tinipon na Burak asin nagdadakul pa ini. Bako sanang pating mga taga-digdi satuya nakabase an mga kontribyutor kundi minsan sa Yuropa, Estados Unidos asin sa ibang parte kan Asya. Ini an dugang na tabang na dara kan globalisasyon na pinapakinabangan niyato tanganing ituldo an mga dati nang obheto nin pagapauswag nin sadiring tataramon asin kultura.
Igwa man mga publikasyon sa eskwelahan na nag-aako naman nin kontribusyon sa Bikol. May mga dyornals arog kan Pagpukaw kan Departamento nin Pilospiya asin Kamawotan kan Kolehiyo kan Arte asin Siyensya sa Ateneo de Naga University an nag-aako nin mga akademikong papel asin sanaysay na sinurat sa Bikol. Igwa man an Sorosogon Historical Society an Sarabihon na nagpupublikar nin mga akda sa Bikol kan mga taga-duman. Magayon ining padagoson asin papangyarihon sa akademya asin minsan kan mga cultural groups tanganing dagos-dagos nang mabago an panan’awan na dai ta kayang magsurat sa Bikol nin huli ta tikapo an tataramon ta. Makasupog na sa ngonyan kadaklan sa mga babasahon na ini, campus papers man o university-based journals na an Bikol sana iyo an pangaran kan dyornal. Dai ta man nililimitahan an sadiri ta sa Bikol alagad binubuksan ta sana an bagong bintana para sa Bikol sa panahon na nagsasagin-sagin kitang komportable na kita sa iba pang tataramon apwera Bikol.
An pagsurat man sa anuman na tataramon binubuksan na sa anuman na diskurso alagad pinapaorog man giraray an pagpatalubo asin an pag-agyat kan pagsurat sa anuman na tataramon sa Bikol nin huli ta an tunay na pag-asenso sa sarong banwaan, nagkakagamot sa paagi nin odok na paghiling sa kun anong klase kultura asin istorya igwa an mga tawo kan nasabing banwa. Sabi ngani ni Hegel, culture is the substance of the people.
Kun baga man pinipili mong magsurat sa ibang tataramon, dai man akong pag-ulang diyan, dakul man nanggad an publikasyon na pwedeng mag-ako kan saimong obra kun nagsusurat ka sa Ingles o kaya sa Filipino. Alagad dakul man an masasabing ka-kumpentensya mo sa bagay na ini. Kun kaya, mas orog kong inaagyat na sa Bikol ngona kita magsurat sa paagi nin paghanap nin mga daan na materyal, pagbasa asin odok na paghorop-horop kan mga bagay na nakapalibot sa satuyang buhay asin sa banwaan.
Lain pa kaini, suportahan ta sa paagi nin pagbasa asin pagkampanya an mga sinurat na kan satuyang mga awtor sa Bikol asin kan Bikol. Dai ta kaipuhan paglabanon an mga tataramon, kaipuhan ta sanang maging mga surugoon kaini, surugoon na andam na magsurat bako sa tubig kundi sa papel, sa atubangan kan satuyang kompyuter. Ini kaipuhan tang ipanuga asin gibohon na maotob. An pagsurat sa Bikol, sarong desisyon na ginibo ko bako nin huli ta igwang karibay na publikasyon, nagsusurat ako sa Bikol nin huli ta, ini an tataramon na buwelo akong gamiton, ini an sakuyang kublit, ini an sakuyang puso.
Sa Italya nin huli ta bawal an magtinda sa mga istasyon kan tren, may mga magkapira daang taong sigeng libot-libot asin sigeng mga pangalagkalag, garo may mga hinahanap. Dara-dara kaini an sarong durudakulang maleta, asin kun ika magauman na Filipino man, madulok ini saimo asin pasikretong masabi saimo: Balut ( sa pinakahilom na boses). Sa enot makangirit an istoryang ini, alagad ini an kapangyarihan asin kaluyahan kan dila, an pung’aw sa sadiring pagkakan asin an katalingkasan na kun yaon kan sa saimong banwaan, pwede kang magkurahaw nin balut sagkod na tumanog an saimong burubagtingan, sagkod na mapukawan an mga bagong nagdurog.
Marahay daw magsurat ngonyan sa Bikol? An simbag iyo, dai ka muna mapurisaw sa mga tamang pagbaybay, sa kun anong Bikol an tama asin sala, sa kun anong tema. Alagad, dai mo pagsarhan an sadiri mo sa pagbasa kan mga yaon nang obra ta ini an saro sa pinakadakulang tabang na maitatao mo sa sadiri mong nagmamawot magin parasurat. Sinasabing kita-kita man sana. Buot sabihon an parasurat iyo man sana an nabasa kan kapwa niya parasurat o an mga may interes sana an nabasa man nanggad, komunidad ini, asin tanganing masuportahan an publikasyon, gibohon tang sarong impeksyon, epidemya an pagbasa kan mga obrang Bikol.
Magpuon kita sa mga kaakian gayod, Magsurat kita nin mga osipon na pan-aki. Punan ta an dakitaramon kan mga klasikong akda sagkod na magbaha kita nin mga babasahon. Dakulang kapital ini asin mayong nagsusugal digdi, alagad saro ining tubuanan na dai pa nakukutkutan. Sa pagbukas kan publikasyon, maluwas naman siyempre an isyu kan katanosan nin pagsasadiri o kapirayt, an plagiarism asin kadakul pang iba na may koneksyon sa parasurat asin sa saiyang obra. An pagbukas nin bintana, nag-aako nin dakul na bulanit nin liwanag.
Dakula sa paghiling ko na an publikasyon niyato, an mga obra niyato masusuportahan kan mga OFW na Bikolnon asin idtong mga Bikol Associations ngonyan na nakabase sa luwas kan satuyang rehiyon. Sinda na yaon sa luwas an nahihiling kong igwang dakulang maitatabang sa pagpapatalubo asin minsan sa pagbariwas na mismo kan mga libro asin iba pang publikasyon. An susuraton niyatong mga proyekto na matao nin odok na paghiling sa saindang mga agi-agi sarong magiging masulong na babasahon. Ini an mga bagong epiko o an katipak kan epiko kan Ibalon na nakasentro baga sa paghanap nin espasyo, pakikipaglaban sa mga kaiwal na minaraot sa kadagaan. Sa paagi kan pagsurat kan mga naratibong ini, kan mga osipon na ini, magkakaigwa kita nin mga bagong termino, bagong paghiling, pusog na mga pisog na satuyang iaalmasi tanganing magtambo an bagong Bikol.
Kaidto, sinasabi ko na kaipuhan tang magsurat sa Bikol o magtukdo kan mga akdang Bikol nin huli ta ini an tataramon kan satuyang mga pangiturogan. Ngonyan, bako sana palan ini an tataramon kan satuyang mga pangiturogan, ini pa an tataramon na minapukaw satuya sa pinakahararom, pinakananok na pagturog.
Binubuksan ta ngonyan an kadakul na posibilidad sa pagsurat Bikol asin an publikasyon saro nang demokratikong patag. Nasa saimo an pagpili parati. Boot sabihon ko kaini, mas dakul na kitang paagi nin pagpaluwas kan satuyang mga obra, an kaipuhan ta na sana iyo na magpuon na kita, nin pagbasa, nin pagsurat asin dai dapat kita magsurat sa tubig.
Subscribe to:
Posts (Atom)