1. Ininum kan sakuyang ama si mga alak na mamahalon na tinipon niya para sa sakuyang ordination. Huh. Kun aram ko sana sakuya palan nakatagama pigpainum ko na kuta sa barkada ko. Igwa pa man tada.
2. Dai talaga ako magiging abogado. Lihis na an dalagan na pagnagluwas sa seminaryo, diretsong magiging abogado. Ngonyan, dakul sa mga ex-sem an nasa call centers.
3. Sabi kan mga kaopisina ni Papa, dakul an nagsabi na an mga sinusurat ko igwang leftist leanings, kaya dapat bantayan akong marhay. Ano pa an labi sa pusngak?
4. Habo niya akong padumanon sa Amerika, ta makanos duman an mabuhay. Sabi ko 2 taon lang, maadal sana ako. Mayo pa akong nakuang simbag.
5. Sinabi ko na sa puso ko, gusto ko talagang magpadi. Hangos. Inum giraray.
6. Tinapos ko si papel ko sa semiotics asin Bikol poetry. Binasa ko sa seminaryo, contemporary philosophy, Hinapot ako kun tano ta an itum, kolor nin demonyo. Sabi ko baga endorser idto nin Biolink!
7. Edsa, anibersaryo. May problema si Kris. Paano ako makaduman sa Bangladesh?
Monday, February 26, 2007
Friday, February 23, 2007
Baka
Habo kaini ni Adrian kan tulang ini. Panlibak niya sa sakuya. Sa rason na baka makanos man nanggad, pirit an imahe o baka gusto ko sanang magpakabanal kan sinurat ko ini. Baka. Baka.
AN MGA BAKA SA BULOD KAN PECUARIA
Pagpapuli ko minsan pa-Iriga
Ini an sarong ladawan nin kaontokan
Na nanumpungan ko sa dalan:
Mga bakang nagsabsab sa kabulodan
Kan Pecuaria.
Kan maghiling ako sa bintana
kan sakuyang linulunadan
Tinuruhukan ako kan mga baka
Garo nagpapaara sinda kan mga doot
Na saindang pigsasapa.
Garo pig-oorgolyo nindang marhay
An saindang mga pagsasadiri.
Linuluwas an dila na garo baga
Nagpapaara an mga baka.
Dangan nagbalik sinda sa pagsabsab
Winiwitik an ikog sa pagbugaw
Kan mga langaw.
Iniisip kong daing paghadit an mga baka.
Daing mga baka sa buhay an mga baka.
Dai ini iniisip kan mga baka
na baka maubos an doot sa Pecuaria.
Dai minalaog sa isip kan mga baka
Na baka sarong aldaw bigla
Na lang sindang guyudun sa bunu’an.
Dai iniisip kan baka na baka ining sakuyang
Linulunadan mawaran preno,
makabungo sa sarong akasya
Asin sinda mapukanan.
Dai iniisip kan mga baka an kagadanan na siguro
Pigriririmpos ninda siguro na ining buhay,
ining mga doot, ining mga bulod kan Pecuaria,
an langit asin daga, sarong dakulang milagro.
Uni pa an sarong lumang tula na nabutbutan sa recycle bin:
KADAKUL NANG LALAKI
SA PANGITURUGAN KO
.
Ku una, pausad-usad sana sirang nagpapabayad
sa pangiturugan ko, dakul pa oras ka pwidi kong iturog.
Agku ngani ako nabistong baga na igin pa kanaku,
ta nasusupog pa, baga na ngud ko sanang kauriyan.
Magkapira man adtu, piru agku man mga gurang na,
ta agku na mga sadiring lunadan, ma burak a nga’nga
sa mga promisa na kaya sanang gibohon sa ngit’ngit.
Su usad man, baga na magbabawndiri sa traysikil.
Malang galu ko ngipun na baga na
nakakarugang na ka gubat niya.
Arug sana kadtu su pagpo’on, kaya sa usad na gab’i
tulung lalaki a pababayaan ko na magpabayad
basta tama man a bayad.
Alagad kadi magkapirang mga bulan
sabay-sabay sirang nag-abut, su igin kadtu
baga na nagdakulu naman, pigtubu’an naman
sa buk sadtu yukyuk, parung soltero na.
Su mga galu mas lalung nag-ib’ug,
tapus su mga burak na promisa bagana pigbubuway
na sana ka tubig na kun sa plorera
piglalanguy-languyan na sa kiti-kiti.
Agku pa ko ibang nabistung lalaki,
agku di magpupulaw, agku sigi sarita
lalo na kun supung pa unipormi.
Agku man ibang lalaki na bagana puru-paryu
tusar tapos ku san’sanun ko su bulsa agku rosaryo.
Agku man parung inaangyud na pamada.
Piru puru-paryu na sana ngani a pagsilung
ko kanda saka dawa pa iba-iba a pa’amut na gamit,
usad sana parung ka pigsusulung laman.
Malang gubat na ka pagruru’ug nira,
Agku kadadakulu ka burus na bagana
nakatulun sa bola sa baskitbul,
sabay-sabay nira kong inagda paiyan
sadtu lugar na pirang bisis ko nang inabut.
Kadakul nang lalaki sa pangiturugan ko
na dina sira kayang palu’ugun pag’gab’i
ta maski na ngani la na karamrag
di na ko makabunat, di na ko nagigisung.
AN MGA BAKA SA BULOD KAN PECUARIA
Pagpapuli ko minsan pa-Iriga
Ini an sarong ladawan nin kaontokan
Na nanumpungan ko sa dalan:
Mga bakang nagsabsab sa kabulodan
Kan Pecuaria.
Kan maghiling ako sa bintana
kan sakuyang linulunadan
Tinuruhukan ako kan mga baka
Garo nagpapaara sinda kan mga doot
Na saindang pigsasapa.
Garo pig-oorgolyo nindang marhay
An saindang mga pagsasadiri.
Linuluwas an dila na garo baga
Nagpapaara an mga baka.
Dangan nagbalik sinda sa pagsabsab
Winiwitik an ikog sa pagbugaw
Kan mga langaw.
Iniisip kong daing paghadit an mga baka.
Daing mga baka sa buhay an mga baka.
Dai ini iniisip kan mga baka
na baka maubos an doot sa Pecuaria.
Dai minalaog sa isip kan mga baka
Na baka sarong aldaw bigla
Na lang sindang guyudun sa bunu’an.
Dai iniisip kan baka na baka ining sakuyang
Linulunadan mawaran preno,
makabungo sa sarong akasya
Asin sinda mapukanan.
Dai iniisip kan mga baka an kagadanan na siguro
Pigriririmpos ninda siguro na ining buhay,
ining mga doot, ining mga bulod kan Pecuaria,
an langit asin daga, sarong dakulang milagro.
Uni pa an sarong lumang tula na nabutbutan sa recycle bin:
KADAKUL NANG LALAKI
SA PANGITURUGAN KO
.
Ku una, pausad-usad sana sirang nagpapabayad
sa pangiturugan ko, dakul pa oras ka pwidi kong iturog.
Agku ngani ako nabistong baga na igin pa kanaku,
ta nasusupog pa, baga na ngud ko sanang kauriyan.
Magkapira man adtu, piru agku man mga gurang na,
ta agku na mga sadiring lunadan, ma burak a nga’nga
sa mga promisa na kaya sanang gibohon sa ngit’ngit.
Su usad man, baga na magbabawndiri sa traysikil.
Malang galu ko ngipun na baga na
nakakarugang na ka gubat niya.
Arug sana kadtu su pagpo’on, kaya sa usad na gab’i
tulung lalaki a pababayaan ko na magpabayad
basta tama man a bayad.
Alagad kadi magkapirang mga bulan
sabay-sabay sirang nag-abut, su igin kadtu
baga na nagdakulu naman, pigtubu’an naman
sa buk sadtu yukyuk, parung soltero na.
Su mga galu mas lalung nag-ib’ug,
tapus su mga burak na promisa bagana pigbubuway
na sana ka tubig na kun sa plorera
piglalanguy-languyan na sa kiti-kiti.
Agku pa ko ibang nabistung lalaki,
agku di magpupulaw, agku sigi sarita
lalo na kun supung pa unipormi.
Agku man ibang lalaki na bagana puru-paryu
tusar tapos ku san’sanun ko su bulsa agku rosaryo.
Agku man parung inaangyud na pamada.
Piru puru-paryu na sana ngani a pagsilung
ko kanda saka dawa pa iba-iba a pa’amut na gamit,
usad sana parung ka pigsusulung laman.
Malang gubat na ka pagruru’ug nira,
Agku kadadakulu ka burus na bagana
nakatulun sa bola sa baskitbul,
sabay-sabay nira kong inagda paiyan
sadtu lugar na pirang bisis ko nang inabut.
Kadakul nang lalaki sa pangiturugan ko
na dina sira kayang palu’ugun pag’gab’i
ta maski na ngani la na karamrag
di na ko makabunat, di na ko nagigisung.
Tuesday, February 20, 2007
obra nueva 2
PAGTUROG
Kun ginagadan na an sulo
kan saiyang ina pagkatapos
basahan nin mga istorya
manungod sa mga itum na duwende,
magayon na prinsesa asin gurang na hadi
pagmati kan aki napupusi an itum
na bola kan saiyang mata
asin ini an kawsa kan mas orog
na pagdiklom kan palibot.
Takot an aki sa diklom
ta nakakahiling siya
nin kun ano-anong mga pigura
na namamarong daga
asin pasong insenso.
Kaya minakarumon siya,
asin saka sana napapaturog
sa ginibong sadiring diklom.
GIYERA
Nagagadan an dakul na mga tawo
na garo baga narakdal na bulbol
sa kasilyasan nin sarong dormitoryo—
Mayong minaako kun kiisay
mayong nakakabisto kun kiisay
sa mga bulbol na garo bangkay—
Pinapapanod na sana,
o kaya tinitipon sa mga gilid,
sinisigid paluwas sa baradong kinaban.
AROG KAINI MATATAPOS GAYOD AN KINABAN
An mga gurang ibarangbang,
an mga aking lalaki halian nin bayag,
an mga aking babayi iiba sa tangkal kan mga orig,
an mga mag-agom bantayan kun nagdudurog,
an mga bados dapat munang luguson kan mga suldados,
an mga may helang, pakakanon sana nin mga doot,
an mga badil dapat itanom kaibahan an mga paroy,
an mga bakla pakakanon nin batbat na panong takla,
an mayong sedula, dai pwedeng magpila sa rasyon,
an magkontra sa gobyerno, pakakanon nin abuno,
an maglaog sa sinehan, siguradohon na huba,
an magsabi na igwang dios, ikalabos dangan asido an ikarigos
an magsurat nin rawitdawit, bitayon na an gakod sa dila
asin an magtubod na an kinaban an nag-iikot sa saldang
dakupon, gibohon na itum na alibangbang.
Monday, February 19, 2007
Sunday, February 18, 2007
ANO TA BALINGBING?
Kristian S. Cordero
Kun an mga bungog parating pigpapadangogan kan batag na bongoran asin an mga yaon sa kumbento asin seminaryo nangingidam parati nin tapayas na pampabawas daa nin pulupugo—sa maabot na eleksyon, an prutas na mangungurog iyo na an balingbing. Ano man baya ta nagin balingbing an bansag sa mga pulitiko ta? Kun an bungog asin bongoran mag-katanog sana man asin pinapatunayan daa kan siyensya na nakakapabawas man nanggad an tapayas nin pulupugo— ano ta balingbing an prutas na ginamit tanganing tukuyon an kadaklan sa satuyang pulitiko?
Sa sarong paglakaw, nahiling ko minsan an kahoy kan balingbing asin imbes na bunga an nakabitin sa mga sanga kaini, mga pandok kan mga kandidato an nakakalay asin nakadukot sa gurang na kublit kan sadit sana man na kahoy. Sa boot ko, minaldisyon an kahoy na idto kan ‘pag-bunga’ nin mga pugot na payo nin mga kandidatong nanunuga na hahawason kita sa mga pagtios na satuyang inaatubang. Ngonyan na parani naman an eleksyon, matuod na kita sa durulakan, mga iskandalo, mga bareta asin iba pang gimik kan mga pulitiko na garo kita nakasakay sa sarong roller coaster, maribong, makasuka, makasilaw an satuyang pulitika na garo karnabal kun saen an baliktad tinatanos asin an gabos inaako sa ngaran kan lumbod na pagsabot kun ano an demokrasya.
An Pinapangalad na Prutas
Sa Plantas Medicinales de Filipinas na sinurat ni T.H. Pardo de Tavera, an balingbing o balimbin sa mga Tagalog na midbid man sa siyantipikong pangaran na averrhoa carambola, inilaladawan na sarong prutas na maalsom an namit asin marhay (mahamis na) kun hinog na. An alsum kaini nin huli ta igwa ining oxalic acid kun kaya angay man gamiton an nasabing prutas na panhali nin tinta o kaya takla sa mga labada. (marhay pa lan ining pang-give away, panhali kan indelible ink!). An tagok kan nasabing prutas pwedeng isalak sa tubig na may asukar asin marhay na pampaomay sa mga may kalintura. Iniladawan pa ni Tavera an balingbing na siring: leaves odd-pinnate, 3-4 pairs obliquely ovate, acute, the terminal leaflet nearly lanceolate. Flowers on the trunk, branches and on the axils of the leaves. Fruit, oblong with 5 very prominent acute-angles ribs. May suspetsa ako na na mga gudol sa prutas an dahilan kun tano ta ini may koneksyon sa satuyang mga pulitiko. An pisikal na hitsura kan prutas an nagpapahayg na siring sa mga pulitiko, kadakul ining mga anggolong pwedeng hilingon. Madaya, mapamanlamang asin nakikiba sana sa sulog kan panahon, sa sitwasyon kan eleksyon.
Sa ordinaryong pagsabot, an balingbing nagtutukoy nin sarong pulitiko biglang nagtalikod sa dating patron o kaalyado. An istorya kan Pilipinas, pano nin mga balingbing o minsan mga traydor depende kun kiisay na lado mo hihilingon. Kun panatiko ka ni Marcos, sinda Enrile asin Ramon, mga balingbing na tunay. Kun dayupot ka ki Estrada, balingbing na an paghiling mo sa ngonyan ki Tito Sotto asin Tessie Oreta. Sa sistemang arog kaini minaitok an klase kan pulitika sa satuya. Sa sarong punto, mahiling mo sindang magkaalyado, aban-aban, naduman na sinda sa ibong na kalaban. Pirang bulan bago an eleksyon, kadakul pa an mangyayari sa sirko kan mga pulitiko asin sa sarong nasyon na mahiling sa telenovelas asin mga pocketbooks na pig-aarikalang a piso sa mga kanto, sa bulang asin sa basketball, an hiro kan satuyang pulitika sarong pelikula na makabaldi, makasuya, maka-uyam alagad maogma o pasipara tang minamansayan.
An kadakul na partido pulitikal na nagpoon kan panahon ni Marcos giraray na natitipon sa panahon na ini sa paagi kan Team Unity asin Genuine Opposition na garo duwang elepanteng nag-iiwal kun siisay an pinakadakula alagad pareho man na takot sa kino. Sa kaso niyato ngonyan, kadakul na kaipuhan na ipaliwanag an mismong grupo na kaalyado kan administrasyon ni Gloria na natatambunan nin mga panganoron arog kan isyu kan Garci tape, kan mga abuno na pinataba an pirang bulsa, kan mga political killings asin kadakul pang iba mantang an an oposisyon man nagpapakulkol pa man sa lindong ni Estrada asin garo baga dai man nakakatao nin marhay na alternatibo. Bakong harayong isipon na kun mawara an administrasyon, mawawara man an oposisyon nin huli sa pagsaralak kaining dating mga magkadurulak na pulitiko.
Pagiging omboy asin pagkapurog o pagkabansot
An sistema pulitikal siring man sa buhay na organismo. Nag-aagi ini sa sarong proseso asin lakdang nin istado, ipinapangaki, nag-gugurang, nagagadan. Nakikibagay ini kan saiyang kinamumugtakan asin nangyayari sa palibot. Arog kaini an mga presenteng estado asin nasyon namumundag. Sa ibong na lado, igwang mga nasyon na dai nag-aagi sa siring na proseso. Arog kaini an kaso kan mga dating kolonya nin sarong emperyo arog kan Pilipinas. Kaya mahapot kita, ano an naabotan ta pagkatapos nin gatos na taon na pagdeklara kan satuyang katalingkasan? Ano daw an sistema pulitikal ta yaon pa sa istado kan pagiging omboy o bansot na ini, purog! Asin ini ipinapahiling kan presensya kan mga balingbing, mga trapo, mga pulitiko na nagiging honorable dahil sa posisyon asin bako an posisyon an ginigibong honorable kan saindang serbisyo sa pulitika. Mantang normal an istado kan pagiging omboy, halakbang an pagkakaiba kaini sa pagkabansot. An enot igwang kapangyarihan na magtalubo, an panghuri natatapos sa pagiging ulianon asin arog kita kaiyan. Susog ki Jun Cruz Reyes, an pagkabansot kan sistema pulitikal mahihiling sa pagsasapribado kan mga institusyon kan gobyerno na dapat kuta an mismong gobyerno an nagpapadalagan asin nagtatao kan serbisyo sa mga tawo. Imbes na atubangon an mga problema na mismong an gobyerno man sana an naggibo, itinatao ini sa pribadong sektor na nangangahulugan nin mas halangkaw na presyo para sa mga serbisyo na dapat kuta naibabalik sa mga tawo nin huli ta buwis ta ini.
An Pangapodan nin Pagkasararo asin Pagbulong
An mga eleksyon na nakaagi pagkatapos kan enot na EDSA, may sarong pangapodan asin ini an pagkasararo asin pagbulong kan mahiwas na pagkabaranga na kawsa kan pulitika. An pagkasararo kan satuyang mga pulitiko an sinasabing magiging tulay niyato sa pag-asenso asin ini an dakulang kaputikan nin huli ta dai man kita nakakasiguro sa mga pulitikong ini na mas pinapaorog man sana an sadiring interes. Marikas magbalyo nin kaalyado asin maribong na lugod kun ano talaga an saindang pangapodan nin pagkasararo. An mga partido pulitikal na suportado kan administrasyon asin man kan oposisyon naggigibo nin sadiring line-ups na garo baga ini chess. Bako nang harayo an pulitika sa klase kan rival networks, an Kapamilya asin Kapuso. An pangapodan nin pagkasararo naipapahiling sa paagi nin pagbalyo nin partido na nagluluwas na mas lalo kitang nagkakabaranga. An proseso kan pagbulong marhay sana sa laog nin pirang taon ta an nangyayari talaga bako man pagbulong o pagkasararo kundi realignment of power kun saen pinapahiwas an kapangyarihan tanganing dai mahale sa poder an kada kandidato. Apwera sa balingbing, pwede ta man sabihon na an mga pulitikong arog kaini garo mga garapata na nakadukot sa kublit nin tigbak na ido. An pagkasararo asin pagbulong pwedeng saboton kan kada pulitiko depende sa saindang pigtutulod na intension asin ambisyon.
An klase kan pulitikang igwa kita sarong mamundong sirko na inuulit-ulit ta man sana. Garo ini sarong bisyo na lulong kita gabos. Sa maabot na eleksyon, giraray kitang malaog sa karnabal kan mga pulitiko, dadarahon kita sa mga pekeng palasyo, asin manunuga sinda na garo baga sinda an Mesiyas.
Sa Bikol, may mga pamilyar na apelyido na kinubalan na asin naggibo nin dinastiya nin kapangyarihan na garo baga mayo na kitang ibang pwedeng patukawon sa pwesto kundi sinda o an saindang mga pag-iriba. An pamilyang ini may kanya-kanya nang distrito asin bilang nin mga panatiko. An kapangganahan sa eleksyon minadepende sa karahayan kan mga gurang asin kubalon ng mga pulitiko. Ini an yawa sa Bikol ngonyan asin bako man harayo an siring na sitwasyon sa ibang lugar sa nasyon. Kaipuhan na muknaon an bagong sistema nin pulitika, sarong rebolusyon na siring baga sa nangyari kan sinabi ni Copernicus na an kinaban an minaitok sa saldang asin bako an saldang sa kinaban. Siring man kaiyan, an kapangyarihan yaon sa tawo bako sa pulitiko, kita man giraray an may kapot kan satuyang mga boto. Kun ipapabakal ta ini, garo man sana kita nakidurog sa demonyo asin an pakikidurog na ini maogbon pa nin ibang demonyo asin karatan sa satuyang rehiyon, sa satuyang nasyon.
Kristian S. Cordero
Kun an mga bungog parating pigpapadangogan kan batag na bongoran asin an mga yaon sa kumbento asin seminaryo nangingidam parati nin tapayas na pampabawas daa nin pulupugo—sa maabot na eleksyon, an prutas na mangungurog iyo na an balingbing. Ano man baya ta nagin balingbing an bansag sa mga pulitiko ta? Kun an bungog asin bongoran mag-katanog sana man asin pinapatunayan daa kan siyensya na nakakapabawas man nanggad an tapayas nin pulupugo— ano ta balingbing an prutas na ginamit tanganing tukuyon an kadaklan sa satuyang pulitiko?
Sa sarong paglakaw, nahiling ko minsan an kahoy kan balingbing asin imbes na bunga an nakabitin sa mga sanga kaini, mga pandok kan mga kandidato an nakakalay asin nakadukot sa gurang na kublit kan sadit sana man na kahoy. Sa boot ko, minaldisyon an kahoy na idto kan ‘pag-bunga’ nin mga pugot na payo nin mga kandidatong nanunuga na hahawason kita sa mga pagtios na satuyang inaatubang. Ngonyan na parani naman an eleksyon, matuod na kita sa durulakan, mga iskandalo, mga bareta asin iba pang gimik kan mga pulitiko na garo kita nakasakay sa sarong roller coaster, maribong, makasuka, makasilaw an satuyang pulitika na garo karnabal kun saen an baliktad tinatanos asin an gabos inaako sa ngaran kan lumbod na pagsabot kun ano an demokrasya.
An Pinapangalad na Prutas
Sa Plantas Medicinales de Filipinas na sinurat ni T.H. Pardo de Tavera, an balingbing o balimbin sa mga Tagalog na midbid man sa siyantipikong pangaran na averrhoa carambola, inilaladawan na sarong prutas na maalsom an namit asin marhay (mahamis na) kun hinog na. An alsum kaini nin huli ta igwa ining oxalic acid kun kaya angay man gamiton an nasabing prutas na panhali nin tinta o kaya takla sa mga labada. (marhay pa lan ining pang-give away, panhali kan indelible ink!). An tagok kan nasabing prutas pwedeng isalak sa tubig na may asukar asin marhay na pampaomay sa mga may kalintura. Iniladawan pa ni Tavera an balingbing na siring: leaves odd-pinnate, 3-4 pairs obliquely ovate, acute, the terminal leaflet nearly lanceolate. Flowers on the trunk, branches and on the axils of the leaves. Fruit, oblong with 5 very prominent acute-angles ribs. May suspetsa ako na na mga gudol sa prutas an dahilan kun tano ta ini may koneksyon sa satuyang mga pulitiko. An pisikal na hitsura kan prutas an nagpapahayg na siring sa mga pulitiko, kadakul ining mga anggolong pwedeng hilingon. Madaya, mapamanlamang asin nakikiba sana sa sulog kan panahon, sa sitwasyon kan eleksyon.
Sa ordinaryong pagsabot, an balingbing nagtutukoy nin sarong pulitiko biglang nagtalikod sa dating patron o kaalyado. An istorya kan Pilipinas, pano nin mga balingbing o minsan mga traydor depende kun kiisay na lado mo hihilingon. Kun panatiko ka ni Marcos, sinda Enrile asin Ramon, mga balingbing na tunay. Kun dayupot ka ki Estrada, balingbing na an paghiling mo sa ngonyan ki Tito Sotto asin Tessie Oreta. Sa sistemang arog kaini minaitok an klase kan pulitika sa satuya. Sa sarong punto, mahiling mo sindang magkaalyado, aban-aban, naduman na sinda sa ibong na kalaban. Pirang bulan bago an eleksyon, kadakul pa an mangyayari sa sirko kan mga pulitiko asin sa sarong nasyon na mahiling sa telenovelas asin mga pocketbooks na pig-aarikalang a piso sa mga kanto, sa bulang asin sa basketball, an hiro kan satuyang pulitika sarong pelikula na makabaldi, makasuya, maka-uyam alagad maogma o pasipara tang minamansayan.
An kadakul na partido pulitikal na nagpoon kan panahon ni Marcos giraray na natitipon sa panahon na ini sa paagi kan Team Unity asin Genuine Opposition na garo duwang elepanteng nag-iiwal kun siisay an pinakadakula alagad pareho man na takot sa kino. Sa kaso niyato ngonyan, kadakul na kaipuhan na ipaliwanag an mismong grupo na kaalyado kan administrasyon ni Gloria na natatambunan nin mga panganoron arog kan isyu kan Garci tape, kan mga abuno na pinataba an pirang bulsa, kan mga political killings asin kadakul pang iba mantang an an oposisyon man nagpapakulkol pa man sa lindong ni Estrada asin garo baga dai man nakakatao nin marhay na alternatibo. Bakong harayong isipon na kun mawara an administrasyon, mawawara man an oposisyon nin huli sa pagsaralak kaining dating mga magkadurulak na pulitiko.
Pagiging omboy asin pagkapurog o pagkabansot
An sistema pulitikal siring man sa buhay na organismo. Nag-aagi ini sa sarong proseso asin lakdang nin istado, ipinapangaki, nag-gugurang, nagagadan. Nakikibagay ini kan saiyang kinamumugtakan asin nangyayari sa palibot. Arog kaini an mga presenteng estado asin nasyon namumundag. Sa ibong na lado, igwang mga nasyon na dai nag-aagi sa siring na proseso. Arog kaini an kaso kan mga dating kolonya nin sarong emperyo arog kan Pilipinas. Kaya mahapot kita, ano an naabotan ta pagkatapos nin gatos na taon na pagdeklara kan satuyang katalingkasan? Ano daw an sistema pulitikal ta yaon pa sa istado kan pagiging omboy o bansot na ini, purog! Asin ini ipinapahiling kan presensya kan mga balingbing, mga trapo, mga pulitiko na nagiging honorable dahil sa posisyon asin bako an posisyon an ginigibong honorable kan saindang serbisyo sa pulitika. Mantang normal an istado kan pagiging omboy, halakbang an pagkakaiba kaini sa pagkabansot. An enot igwang kapangyarihan na magtalubo, an panghuri natatapos sa pagiging ulianon asin arog kita kaiyan. Susog ki Jun Cruz Reyes, an pagkabansot kan sistema pulitikal mahihiling sa pagsasapribado kan mga institusyon kan gobyerno na dapat kuta an mismong gobyerno an nagpapadalagan asin nagtatao kan serbisyo sa mga tawo. Imbes na atubangon an mga problema na mismong an gobyerno man sana an naggibo, itinatao ini sa pribadong sektor na nangangahulugan nin mas halangkaw na presyo para sa mga serbisyo na dapat kuta naibabalik sa mga tawo nin huli ta buwis ta ini.
An Pangapodan nin Pagkasararo asin Pagbulong
An mga eleksyon na nakaagi pagkatapos kan enot na EDSA, may sarong pangapodan asin ini an pagkasararo asin pagbulong kan mahiwas na pagkabaranga na kawsa kan pulitika. An pagkasararo kan satuyang mga pulitiko an sinasabing magiging tulay niyato sa pag-asenso asin ini an dakulang kaputikan nin huli ta dai man kita nakakasiguro sa mga pulitikong ini na mas pinapaorog man sana an sadiring interes. Marikas magbalyo nin kaalyado asin maribong na lugod kun ano talaga an saindang pangapodan nin pagkasararo. An mga partido pulitikal na suportado kan administrasyon asin man kan oposisyon naggigibo nin sadiring line-ups na garo baga ini chess. Bako nang harayo an pulitika sa klase kan rival networks, an Kapamilya asin Kapuso. An pangapodan nin pagkasararo naipapahiling sa paagi nin pagbalyo nin partido na nagluluwas na mas lalo kitang nagkakabaranga. An proseso kan pagbulong marhay sana sa laog nin pirang taon ta an nangyayari talaga bako man pagbulong o pagkasararo kundi realignment of power kun saen pinapahiwas an kapangyarihan tanganing dai mahale sa poder an kada kandidato. Apwera sa balingbing, pwede ta man sabihon na an mga pulitikong arog kaini garo mga garapata na nakadukot sa kublit nin tigbak na ido. An pagkasararo asin pagbulong pwedeng saboton kan kada pulitiko depende sa saindang pigtutulod na intension asin ambisyon.
An klase kan pulitikang igwa kita sarong mamundong sirko na inuulit-ulit ta man sana. Garo ini sarong bisyo na lulong kita gabos. Sa maabot na eleksyon, giraray kitang malaog sa karnabal kan mga pulitiko, dadarahon kita sa mga pekeng palasyo, asin manunuga sinda na garo baga sinda an Mesiyas.
Sa Bikol, may mga pamilyar na apelyido na kinubalan na asin naggibo nin dinastiya nin kapangyarihan na garo baga mayo na kitang ibang pwedeng patukawon sa pwesto kundi sinda o an saindang mga pag-iriba. An pamilyang ini may kanya-kanya nang distrito asin bilang nin mga panatiko. An kapangganahan sa eleksyon minadepende sa karahayan kan mga gurang asin kubalon ng mga pulitiko. Ini an yawa sa Bikol ngonyan asin bako man harayo an siring na sitwasyon sa ibang lugar sa nasyon. Kaipuhan na muknaon an bagong sistema nin pulitika, sarong rebolusyon na siring baga sa nangyari kan sinabi ni Copernicus na an kinaban an minaitok sa saldang asin bako an saldang sa kinaban. Siring man kaiyan, an kapangyarihan yaon sa tawo bako sa pulitiko, kita man giraray an may kapot kan satuyang mga boto. Kun ipapabakal ta ini, garo man sana kita nakidurog sa demonyo asin an pakikidurog na ini maogbon pa nin ibang demonyo asin karatan sa satuyang rehiyon, sa satuyang nasyon.
Wednesday, February 14, 2007
PANTASYA
Louise Gluck
May sasabihon ako saindo: aro-aldaw
Nagagadan an tawo. Asin ‘yan sana an kapinunan.
Aro-aldaw, sa mga punerarya, namumundag an mga balo
Mga bagong ilo. Nakatukaw sinda na gugom an mga kamot,
Naghohorop-horop kaining bagong buhay.
Dangan yaon na sinda sa kampo-santo, an iba sainda,
Enot pa sanang pakaduman. Takot sindang maghibi,
Minsan takot sindang dai maghibi. May sarong nag-akbay
asin nagtaram kun ano an sunod na gigibohon, na boot sabihon
kadikit na tataramon o minsan
pag-apun nin burak sa lolobngan.
Asin pagkatapos, an gabos minabalik sa harong
na bigla na pano na nin bisita.
An balo nakatukaw sa silya, nakaturuhok
Kaya an mga bisita saro-saro na minadulok sa saiya
Minsan kinakapotan an saiyang kamot, minsan kinukugos siya.
Igwa siyang ikinatataram sa gabos,
Nagpapasalamat, nagpapasalamat kan saindang pag-abot.
Alagad sa puso kan balo, boot niyang magharali sinda.
Gusto niyang magbalik sa kampo-santo,
Balik duman sa kuwarto kan naghehelang, sa ospital. Aram niya
na dai na ini mapangyayari. Alagad iyo sana iyan an saiyang paglaom,
an kamawotan na bumalik sa nakaagi. Dikit sana,
bakong harayo duman sa aldaw kan saindang kasal, an enot na hadok.
INING KINABAN
Czeslaw Milosz
Nagluluwas na an gabos dai sana nagkasinabutan.
Ata nang suba-suba sana man, sineryoso.
An mga salog mabalik sa saindang kapinunan.
An duros mauntok sa pag-itok.
An mga kahoy imbes na magsaringsing
dai na mahali sa saindang mga gamut.
Mga gurang na lalaki maralamagan nin bola, an hiling sa salming—
Mga aki sinda giraray.
An mga gadan magigimata, na dai nakakasabot.
Sagkod na an gabos na nangyari dai na nangyari.
Anong ginhawa! Hangos tultol, kamong mga nagsakit nin makuri.
Pinupunan ko an dakitaramon (translation) kan pirang mga obrang gusto ko.
Uni an duwa sa napunan ko na.
Louise Gluck
May sasabihon ako saindo: aro-aldaw
Nagagadan an tawo. Asin ‘yan sana an kapinunan.
Aro-aldaw, sa mga punerarya, namumundag an mga balo
Mga bagong ilo. Nakatukaw sinda na gugom an mga kamot,
Naghohorop-horop kaining bagong buhay.
Dangan yaon na sinda sa kampo-santo, an iba sainda,
Enot pa sanang pakaduman. Takot sindang maghibi,
Minsan takot sindang dai maghibi. May sarong nag-akbay
asin nagtaram kun ano an sunod na gigibohon, na boot sabihon
kadikit na tataramon o minsan
pag-apun nin burak sa lolobngan.
Asin pagkatapos, an gabos minabalik sa harong
na bigla na pano na nin bisita.
An balo nakatukaw sa silya, nakaturuhok
Kaya an mga bisita saro-saro na minadulok sa saiya
Minsan kinakapotan an saiyang kamot, minsan kinukugos siya.
Igwa siyang ikinatataram sa gabos,
Nagpapasalamat, nagpapasalamat kan saindang pag-abot.
Alagad sa puso kan balo, boot niyang magharali sinda.
Gusto niyang magbalik sa kampo-santo,
Balik duman sa kuwarto kan naghehelang, sa ospital. Aram niya
na dai na ini mapangyayari. Alagad iyo sana iyan an saiyang paglaom,
an kamawotan na bumalik sa nakaagi. Dikit sana,
bakong harayo duman sa aldaw kan saindang kasal, an enot na hadok.
INING KINABAN
Czeslaw Milosz
Nagluluwas na an gabos dai sana nagkasinabutan.
Ata nang suba-suba sana man, sineryoso.
An mga salog mabalik sa saindang kapinunan.
An duros mauntok sa pag-itok.
An mga kahoy imbes na magsaringsing
dai na mahali sa saindang mga gamut.
Mga gurang na lalaki maralamagan nin bola, an hiling sa salming—
Mga aki sinda giraray.
An mga gadan magigimata, na dai nakakasabot.
Sagkod na an gabos na nangyari dai na nangyari.
Anong ginhawa! Hangos tultol, kamong mga nagsakit nin makuri.
Pinupunan ko an dakitaramon (translation) kan pirang mga obrang gusto ko.
Uni an duwa sa napunan ko na.
Tuesday, February 13, 2007
IKINABUHAY
Nagigimata ako na latogon
ining ikinabuhay na garo baga
armas na gagamiton na panlaban
sa bilog na aldaw.
Sa luwas kan sakuyang bintana
nakatindog an mga niyog na daing bunga:
‘tapos pa sanang makabagyo.
Dangan naghuhurulog sa payo ko
an mga gigibohon sa siring na aldaw:
kaipuhan na pag-adalan,
bayadan na sinublian,
magduman sa munisipyo,
makihilingan sa sarong tawo,
magtaya sa lotto,
lakawon si pasaporte,
linigan an eskaparate,
desisyonan an dapat na maenot
asin pinaka-importante na gibohon,
hanapon an rason kan mga ginigibo.
Pagkatapos, luhay-luhay nang nasaradit
si ikinabuhay na garo baga ruyruy na dahon
nin niyog o idtong kalinturadong siyo.
Dangan an pag-ihi na garo paghibi,
pagkarigos, pagsul-ot nin bagong kalsonsilyo
ta makasupog kun marisa ining latog-latog.
Naluwas ako sa harong asin nakiki-atubang
sa iba pang nagmamaigot na ikinabuhay
o kun minsan si mga nagpapataw-pataw man sa buhay.
HURING LAYOG
Kada taon na naghahali si Nanay
winawalat niya an puso niya
duman sa taed kan mga retrato kan santo.
Itong puso na idto an relo sa harong.
Narikas an kurubkutob
kun madali na bagang mag-abot
an hawak na daing puso ni Nay.
Aki pa ako kaidto kan poon na siya maglayog.
Pagnagdadangadang na an pag-abot ni Nay,
piglilinigan mi na an saiyang puso
na garo baga pinggan na gagamiton sa piyestahan.
Dakul na dara-dara si Nay kun nagbabalik—
mga bado, sigarilyo, tsokalate,
kawatan, pahamot, berdeng pirak asin mga retrato
niya na kua duman sa lugar na pinaghalian.
Kaining huring pagbalik ni Nay
tinubuan siya nin kasag sa suso.
Kasu sarong bulan nanuga
si Nay na huri na niyang idtong layog
asin dinara na niya si saiyang puso,
winalatan sana kami nin saiyang retrato
na pinapatintihan mi kataed an mga santo.
Duman sa retrato, mayo pang pakpak si nanay
Mayo pa si kasag sa suso.
Saro sana siyang puso, puso.
NANITAWO
Verbum caro factum est.
An enot na hona, naibahan siya
kan mag-ihi sa poon kan gurang na kaymito.
Dai kaya daa nag-patabi apo.
Kaidto nagpoon na apodon siyang bua.
Iniwal niya an salming ta pig-aarog-arog siya
asin nagpoon na magbaliktad an saiyang paghiling:
Namamaluan niyang tsokolate an daga
asin an mga hayop kawatan—
minsan sinuksokan niya sa lubot an ikos
nin pasong baterya.
Kun pighihiling niya an mga tawo sa tinampo
nagngangalas siya kun ta’no baliktad sindang magralakaw,
an payo an nakaduta sa daga,
an duwang bitis, mga sangang pigtatabyun kan durus.
Garo sinda mga kahoy na daing bunga.
Kun nakahigda siya asin nahihiling an langit,
napapano nin kamundoan an bua.
Sa boot niya, bakanteng-bakante an kinaban.
Kinakaolay niya an mga gadan asin suruhayan na bitoon
asin namamatian niyang garo siya diyos
na gustong maging tawo.
KAWAT SA SALDANG
Saldang dangan si pasang salming
si enot ming kawatan na magtugang.
Pigpapatama mi an bulanit
sa malinawon na pandok kan salming
na garo tubig sa burabod.
Dangan papatamaon mi ini sa
samuyang mga mata
tanganing kami masula.
Garo ini mga sadiri ming bala.
Minsan napagkasaroan
mi na patamaon ini sa mata
kan nagtutungkang ido
na buminuhat na sana tanganing
maglipat nin puwestong tuturogan.
Nilamag man an liwanag
kan samuyang ikos
na haros mabua kun nagtatama
ini sa saiyang berdeng mata.
Sakit-sakit ining naghanap kan liwanag
na yaon sa saiyang alinawnaw.
Naggurang kaming may sul-ot na salming
asin kun nagtatama an samuyang paghiling
hilom kaming napapangirit sa mga sadit na bulanit
na minalagbas sa samuyang mga antipara
mantang an mga maku-apo mi
nagbabaradilan sa atubangan kan kompyuter.
Airport, Manila
Pebrero 11, 2007
Nagigimata ako na latogon
ining ikinabuhay na garo baga
armas na gagamiton na panlaban
sa bilog na aldaw.
Sa luwas kan sakuyang bintana
nakatindog an mga niyog na daing bunga:
‘tapos pa sanang makabagyo.
Dangan naghuhurulog sa payo ko
an mga gigibohon sa siring na aldaw:
kaipuhan na pag-adalan,
bayadan na sinublian,
magduman sa munisipyo,
makihilingan sa sarong tawo,
magtaya sa lotto,
lakawon si pasaporte,
linigan an eskaparate,
desisyonan an dapat na maenot
asin pinaka-importante na gibohon,
hanapon an rason kan mga ginigibo.
Pagkatapos, luhay-luhay nang nasaradit
si ikinabuhay na garo baga ruyruy na dahon
nin niyog o idtong kalinturadong siyo.
Dangan an pag-ihi na garo paghibi,
pagkarigos, pagsul-ot nin bagong kalsonsilyo
ta makasupog kun marisa ining latog-latog.
Naluwas ako sa harong asin nakiki-atubang
sa iba pang nagmamaigot na ikinabuhay
o kun minsan si mga nagpapataw-pataw man sa buhay.
HURING LAYOG
Kada taon na naghahali si Nanay
winawalat niya an puso niya
duman sa taed kan mga retrato kan santo.
Itong puso na idto an relo sa harong.
Narikas an kurubkutob
kun madali na bagang mag-abot
an hawak na daing puso ni Nay.
Aki pa ako kaidto kan poon na siya maglayog.
Pagnagdadangadang na an pag-abot ni Nay,
piglilinigan mi na an saiyang puso
na garo baga pinggan na gagamiton sa piyestahan.
Dakul na dara-dara si Nay kun nagbabalik—
mga bado, sigarilyo, tsokalate,
kawatan, pahamot, berdeng pirak asin mga retrato
niya na kua duman sa lugar na pinaghalian.
Kaining huring pagbalik ni Nay
tinubuan siya nin kasag sa suso.
Kasu sarong bulan nanuga
si Nay na huri na niyang idtong layog
asin dinara na niya si saiyang puso,
winalatan sana kami nin saiyang retrato
na pinapatintihan mi kataed an mga santo.
Duman sa retrato, mayo pang pakpak si nanay
Mayo pa si kasag sa suso.
Saro sana siyang puso, puso.
NANITAWO
Verbum caro factum est.
An enot na hona, naibahan siya
kan mag-ihi sa poon kan gurang na kaymito.
Dai kaya daa nag-patabi apo.
Kaidto nagpoon na apodon siyang bua.
Iniwal niya an salming ta pig-aarog-arog siya
asin nagpoon na magbaliktad an saiyang paghiling:
Namamaluan niyang tsokolate an daga
asin an mga hayop kawatan—
minsan sinuksokan niya sa lubot an ikos
nin pasong baterya.
Kun pighihiling niya an mga tawo sa tinampo
nagngangalas siya kun ta’no baliktad sindang magralakaw,
an payo an nakaduta sa daga,
an duwang bitis, mga sangang pigtatabyun kan durus.
Garo sinda mga kahoy na daing bunga.
Kun nakahigda siya asin nahihiling an langit,
napapano nin kamundoan an bua.
Sa boot niya, bakanteng-bakante an kinaban.
Kinakaolay niya an mga gadan asin suruhayan na bitoon
asin namamatian niyang garo siya diyos
na gustong maging tawo.
KAWAT SA SALDANG
Saldang dangan si pasang salming
si enot ming kawatan na magtugang.
Pigpapatama mi an bulanit
sa malinawon na pandok kan salming
na garo tubig sa burabod.
Dangan papatamaon mi ini sa
samuyang mga mata
tanganing kami masula.
Garo ini mga sadiri ming bala.
Minsan napagkasaroan
mi na patamaon ini sa mata
kan nagtutungkang ido
na buminuhat na sana tanganing
maglipat nin puwestong tuturogan.
Nilamag man an liwanag
kan samuyang ikos
na haros mabua kun nagtatama
ini sa saiyang berdeng mata.
Sakit-sakit ining naghanap kan liwanag
na yaon sa saiyang alinawnaw.
Naggurang kaming may sul-ot na salming
asin kun nagtatama an samuyang paghiling
hilom kaming napapangirit sa mga sadit na bulanit
na minalagbas sa samuyang mga antipara
mantang an mga maku-apo mi
nagbabaradilan sa atubangan kan kompyuter.
Airport, Manila
Pebrero 11, 2007
Subscribe to:
Posts (Atom)