ANO TA BALINGBING?
Kristian S. Cordero

Kun an mga bungog parating pigpapadangogan kan batag na bongoran asin an mga yaon sa kumbento asin seminaryo nangingidam parati nin tapayas na pampabawas daa nin pulupugo—sa maabot na eleksyon, an prutas na mangungurog iyo na an balingbing. Ano man baya ta nagin balingbing an bansag sa mga pulitiko ta? Kun an bungog asin bongoran mag-katanog sana man asin pinapatunayan daa kan siyensya na nakakapabawas man nanggad an tapayas nin pulupugo— ano ta balingbing an prutas na ginamit tanganing tukuyon an kadaklan sa satuyang pulitiko?

Sa sarong paglakaw, nahiling ko minsan an kahoy kan balingbing asin imbes na bunga an nakabitin sa mga sanga kaini, mga pandok kan mga kandidato an nakakalay asin nakadukot sa gurang na kublit kan sadit sana man na kahoy. Sa boot ko, minaldisyon an kahoy na idto kan ‘pag-bunga’ nin mga pugot na payo nin mga kandidatong nanunuga na hahawason kita sa mga pagtios na satuyang inaatubang. Ngonyan na parani naman an eleksyon, matuod na kita sa durulakan, mga iskandalo, mga bareta asin iba pang gimik kan mga pulitiko na garo kita nakasakay sa sarong roller coaster, maribong, makasuka, makasilaw an satuyang pulitika na garo karnabal kun saen an baliktad tinatanos asin an gabos inaako sa ngaran kan lumbod na pagsabot kun ano an demokrasya.

An Pinapangalad na Prutas

Sa Plantas Medicinales de Filipinas na sinurat ni T.H. Pardo de Tavera, an balingbing o balimbin sa mga Tagalog na midbid man sa siyantipikong pangaran na averrhoa carambola, inilaladawan na sarong prutas na maalsom an namit asin marhay (mahamis na) kun hinog na. An alsum kaini nin huli ta igwa ining oxalic acid kun kaya angay man gamiton an nasabing prutas na panhali nin tinta o kaya takla sa mga labada. (marhay pa lan ining pang-give away, panhali kan indelible ink!). An tagok kan nasabing prutas pwedeng isalak sa tubig na may asukar asin marhay na pampaomay sa mga may kalintura. Iniladawan pa ni Tavera an balingbing na siring: leaves odd-pinnate, 3-4 pairs obliquely ovate, acute, the terminal leaflet nearly lanceolate. Flowers on the trunk, branches and on the axils of the leaves. Fruit, oblong with 5 very prominent acute-angles ribs. May suspetsa ako na na mga gudol sa prutas an dahilan kun tano ta ini may koneksyon sa satuyang mga pulitiko. An pisikal na hitsura kan prutas an nagpapahayg na siring sa mga pulitiko, kadakul ining mga anggolong pwedeng hilingon. Madaya, mapamanlamang asin nakikiba sana sa sulog kan panahon, sa sitwasyon kan eleksyon.
Sa ordinaryong pagsabot, an balingbing nagtutukoy nin sarong pulitiko biglang nagtalikod sa dating patron o kaalyado. An istorya kan Pilipinas, pano nin mga balingbing o minsan mga traydor depende kun kiisay na lado mo hihilingon. Kun panatiko ka ni Marcos, sinda Enrile asin Ramon, mga balingbing na tunay. Kun dayupot ka ki Estrada, balingbing na an paghiling mo sa ngonyan ki Tito Sotto asin Tessie Oreta. Sa sistemang arog kaini minaitok an klase kan pulitika sa satuya. Sa sarong punto, mahiling mo sindang magkaalyado, aban-aban, naduman na sinda sa ibong na kalaban. Pirang bulan bago an eleksyon, kadakul pa an mangyayari sa sirko kan mga pulitiko asin sa sarong nasyon na mahiling sa telenovelas asin mga pocketbooks na pig-aarikalang a piso sa mga kanto, sa bulang asin sa basketball, an hiro kan satuyang pulitika sarong pelikula na makabaldi, makasuya, maka-uyam alagad maogma o pasipara tang minamansayan.
An kadakul na partido pulitikal na nagpoon kan panahon ni Marcos giraray na natitipon sa panahon na ini sa paagi kan Team Unity asin Genuine Opposition na garo duwang elepanteng nag-iiwal kun siisay an pinakadakula alagad pareho man na takot sa kino. Sa kaso niyato ngonyan, kadakul na kaipuhan na ipaliwanag an mismong grupo na kaalyado kan administrasyon ni Gloria na natatambunan nin mga panganoron arog kan isyu kan Garci tape, kan mga abuno na pinataba an pirang bulsa, kan mga political killings asin kadakul pang iba mantang an an oposisyon man nagpapakulkol pa man sa lindong ni Estrada asin garo baga dai man nakakatao nin marhay na alternatibo. Bakong harayong isipon na kun mawara an administrasyon, mawawara man an oposisyon nin huli sa pagsaralak kaining dating mga magkadurulak na pulitiko.

Pagiging omboy asin pagkapurog o pagkabansot

An sistema pulitikal siring man sa buhay na organismo. Nag-aagi ini sa sarong proseso asin lakdang nin istado, ipinapangaki, nag-gugurang, nagagadan. Nakikibagay ini kan saiyang kinamumugtakan asin nangyayari sa palibot. Arog kaini an mga presenteng estado asin nasyon namumundag. Sa ibong na lado, igwang mga nasyon na dai nag-aagi sa siring na proseso. Arog kaini an kaso kan mga dating kolonya nin sarong emperyo arog kan Pilipinas. Kaya mahapot kita, ano an naabotan ta pagkatapos nin gatos na taon na pagdeklara kan satuyang katalingkasan? Ano daw an sistema pulitikal ta yaon pa sa istado kan pagiging omboy o bansot na ini, purog! Asin ini ipinapahiling kan presensya kan mga balingbing, mga trapo, mga pulitiko na nagiging honorable dahil sa posisyon asin bako an posisyon an ginigibong honorable kan saindang serbisyo sa pulitika. Mantang normal an istado kan pagiging omboy, halakbang an pagkakaiba kaini sa pagkabansot. An enot igwang kapangyarihan na magtalubo, an panghuri natatapos sa pagiging ulianon asin arog kita kaiyan. Susog ki Jun Cruz Reyes, an pagkabansot kan sistema pulitikal mahihiling sa pagsasapribado kan mga institusyon kan gobyerno na dapat kuta an mismong gobyerno an nagpapadalagan asin nagtatao kan serbisyo sa mga tawo. Imbes na atubangon an mga problema na mismong an gobyerno man sana an naggibo, itinatao ini sa pribadong sektor na nangangahulugan nin mas halangkaw na presyo para sa mga serbisyo na dapat kuta naibabalik sa mga tawo nin huli ta buwis ta ini.

An Pangapodan nin Pagkasararo asin Pagbulong

An mga eleksyon na nakaagi pagkatapos kan enot na EDSA, may sarong pangapodan asin ini an pagkasararo asin pagbulong kan mahiwas na pagkabaranga na kawsa kan pulitika. An pagkasararo kan satuyang mga pulitiko an sinasabing magiging tulay niyato sa pag-asenso asin ini an dakulang kaputikan nin huli ta dai man kita nakakasiguro sa mga pulitikong ini na mas pinapaorog man sana an sadiring interes. Marikas magbalyo nin kaalyado asin maribong na lugod kun ano talaga an saindang pangapodan nin pagkasararo. An mga partido pulitikal na suportado kan administrasyon asin man kan oposisyon naggigibo nin sadiring line-ups na garo baga ini chess. Bako nang harayo an pulitika sa klase kan rival networks, an Kapamilya asin Kapuso. An pangapodan nin pagkasararo naipapahiling sa paagi nin pagbalyo nin partido na nagluluwas na mas lalo kitang nagkakabaranga. An proseso kan pagbulong marhay sana sa laog nin pirang taon ta an nangyayari talaga bako man pagbulong o pagkasararo kundi realignment of power kun saen pinapahiwas an kapangyarihan tanganing dai mahale sa poder an kada kandidato. Apwera sa balingbing, pwede ta man sabihon na an mga pulitikong arog kaini garo mga garapata na nakadukot sa kublit nin tigbak na ido. An pagkasararo asin pagbulong pwedeng saboton kan kada pulitiko depende sa saindang pigtutulod na intension asin ambisyon.
An klase kan pulitikang igwa kita sarong mamundong sirko na inuulit-ulit ta man sana. Garo ini sarong bisyo na lulong kita gabos. Sa maabot na eleksyon, giraray kitang malaog sa karnabal kan mga pulitiko, dadarahon kita sa mga pekeng palasyo, asin manunuga sinda na garo baga sinda an Mesiyas.
Sa Bikol, may mga pamilyar na apelyido na kinubalan na asin naggibo nin dinastiya nin kapangyarihan na garo baga mayo na kitang ibang pwedeng patukawon sa pwesto kundi sinda o an saindang mga pag-iriba. An pamilyang ini may kanya-kanya nang distrito asin bilang nin mga panatiko. An kapangganahan sa eleksyon minadepende sa karahayan kan mga gurang asin kubalon ng mga pulitiko. Ini an yawa sa Bikol ngonyan asin bako man harayo an siring na sitwasyon sa ibang lugar sa nasyon. Kaipuhan na muknaon an bagong sistema nin pulitika, sarong rebolusyon na siring baga sa nangyari kan sinabi ni Copernicus na an kinaban an minaitok sa saldang asin bako an saldang sa kinaban. Siring man kaiyan, an kapangyarihan yaon sa tawo bako sa pulitiko, kita man giraray an may kapot kan satuyang mga boto. Kun ipapabakal ta ini, garo man sana kita nakidurog sa demonyo asin an pakikidurog na ini maogbon pa nin ibang demonyo asin karatan sa satuyang rehiyon, sa satuyang nasyon.