BIKOLIANA

Sa satuyang panahon an katikapoan ni kadunongan labi namamati. An kadunongan na nakagamot sa konteksto bako sana sa satuyang panahon kundi sa satuyang nakaagi asin sa padagos na agi-agi. Sa sakuyang eskwelahan, mantang pinagrorokyaw an mga kapangganahan kan akademya susog na mismo sa diskurso kan panahon, makangalas asin makamundo na mantang igwang ispisipikong pakanood sa saindang mga kurso, an mga tawong ini mayo o kulang sa pagkanood sa saindang sadiring kultura, sa saindang istorya asin an kritikal na paghorop-horop kan saindang panahon. Kun igwa man kapasidad kuta an estudyante, ini nadadara kan mas dakulang a'ngat asin pagtulod kan mga pwersa arog kan kabotan kan magurang, kan uso asin sa kadakul pang iba. Alagad, sa panahon nin agresibong pwersa nin pagluwas sa kinaban, kan inaapod niyatong globalisasyon, orog man na minakusog an pwersa na nag-aapod satuya na magbalik sa satuyang konteksto, an lokalisasyon kan mga bagay-bagay na orog na matulod asin mapapusog kan satuyang identidad sa panahon kan mga birtwal asin sa mga gibong gabos na sana pwedeng iapon sa Balatas o kaya sa satuyang mga recycle bin.

Nin huli ta an Nobyembre bako na sanang bulan kan mga gadan, kundi bulan naman nin mga libro, masasabing an publikasyon sa Bikol saro na sa progresibong industriya asin gawi nin nin mga Bikolnon apwera sa satuyang mga inaarog-arog, orog na kun ano an itinatao kan satuyang nasyonal o maka-Manilang impluwensya. Sa panahon niyato ngonyan sa Bikol, maogma an nagyayaring minsan an mga nakabase na sa Manilang parasurat minimidbid pa man giraray na mga Bikolnon orog nang gayong idtong nagpuon digdi, naghali digdi asin mawot na mag-erok sa kontekstong ini. Mawot kong sambiton para sa kolum na ini, an duwang libro na nagsasaysay kan satuyang agi-agi bilang mga Bikolnon, an saro sa literatura, an saro man sa siyensya.

Enot, iyo an kapangganahan kan libro nin mga rawitdawit ni Victor Dennis Nierva, an Antispasyon na pinublikar kan Goldprint Publishing House. An nasabing libro ni Nierva saro sa tolong nanggana sa National Book Awards. Ini an kumpletong sinurat kan mga kritiko kan Manila Critics Circle bilang pagmidbid sa libro ni Nierva na sinabing kong sarong koleksyon na minataong kabray sa Bikolnon na kalag, sarong koleksyon nin mga berso na may iwinawalat sa puso, may kulibat sa kublit asin nagtutulod sa pagrumdom. Sa citation na itinao ki Nierva sinabi na: 'In less enlightened times, poetry was thought to have been written only in the metropolis, seen as the center and arbiter of culture and taste. In the last ten years, regional publishing has begun to produce excellent books of literature. One of them is Antisipasyon asin iba pang Rawitdawit sa Bikol asin Ingles, written by Victor Dennis T. Nierva and published by Goldprint in Naga City. Images of the poet’s Bicol Region are luxuriant in this book. They are memories, presences, and forebodings. But always, the poet’s pen is restrained, the images and lines chiseled. This is a young poet’s book, but some of the poems in this collection—whether in their original Bikol or translated into English—are already some of the best poems of his generation. For the lapidary quality of his poetry, the National Book Award for Poetry is given to Antisipasyon asin iba pang Rawitdawit sa Bikol asin Ingles. ' An kapangganahan ni Nierva sarong pagpapatunay na an sentro kan kultura bako sana sa Manila o sa iba pang Metropolis, bako man ining sarong pagtulod sa ideya na an Naga o an Lupi kan memorya ni Nierva yaon na sa mapa kan modernisasyon, susog sa sukol kan luwas o kan Kanluranin. Ini nagpapahiling na demokratiko na an patag kan impormasyon asin ideya asin gabos na kita igwang kapasidad na magkaigwa kan mga nasabing impormasyon na minabaha sa satuyang memorya asin agimad-mad. Alagad, makahulugan na sambiton na dawa siring kaini, an mga parasurat na arog ni Nierva minagamot sa sarong panahon, minabalik sa kun ano an nakaagi, bagay na gingibo kan satuyang mga parasurat asin iskolar ngonyan. An pagsalingoy bako na saang monopoliya kan mga historyador, magin an mga parasurat na mantang minasalingoy, dai man napapanlingaw na an panahon niyato, panahon man niyato asin ini sana an panahon. Kun kaya, an parasurat arog ni Nierva, mantang igwang pagsalingoy na gingibo, igwa man ini kan diskurso sa satuyang kapanahunan, ta ano man an kapanahunan niyato kundi an katakod kan naka-agi. An libro ni Nierva sarong dakulang kabtang sa pagpapwisa kan koleksyon nin Bikoliana. Bako na sana ining sakop kan mga agi-agi, nobena, Misal na Bikol, suanoy na osipon, lumang kalendaryo, mga tinipon na ariwaga kundi ini buhay asin nagtatalubo asin sasabihon ko, nakikilaban pa man sa kawaran interes kan kadaklan na Bikolnon asin sa apod kan panahon buda talbo.

An sunod na libro na dakulang dugang sa satuyang koleksyon, iyo an libro ni Emelina Regis mapapadapit sa Rapu-Rapu asin sa makangirhat na dulot kan pagmimina. Si Regis, apwera sa pagiging scientist saro man na parasurat, ginawadan nin Palanca asin sarong paratukdo. Bagay na makahulugan na hilingon sa satuyang mga kahimanwa na nagdodble o nagtritriple pa kan saindang paghiro sa Bikol nin huli ta an gabos kinakakan na sana kan mga kursong sa hiling niyato mas orog na makakatabang sa pamilya asin sa kun ano man an may koneksyon sa pamilya. Dai ta pa man iniisip bilang sarong banwaan an satuyang banwaan. Baranga kita asin kun baga man napagsasaro kita iyo ini sa imahe kan mga basketbol asin boksing gayod. An libro ni Regis na The Impacts of Mining: The Case of Rapu-Rapu Island na pinublikar kan Ateneo de Naga University Press ngonyan na taon, sarong pagpapahiling na an sarong boses mas makahulugan sa kurahaw kan kagabsan. Maisog an mga ebidensya asin resulta nin huli ta dai sana ini nakagamot sa pagsagin-sagin kundi ini nakagamot sa sayantipikong pag-adal. Mantang pinapapayaman kita kan libro ni Regis, pinapahiling man kaini an orog kahiwas na pandok nin katikapoan nin mga disiplina. Dai pa kita nagkakaigwa nin dakul na mga Regis, dakul na mga sayantista, dakul na mga iskolar na mantang pigtiutukdoan sa pan-sulnupan na disiplina, sinda minagamot sa kontekstong Bikol. Kun kaya bakong makangalas, na an mga naenot na pag-adal sa Bikol, mga artikulo asin testimonya sa satuyang rehiyon, sinurat kan mga fraile asin mga Amerikano asin iba pang rasang iskolar. Ngonyan, inaapodan kita na magkaigwa nin mga panibagong iskolar asin parasurat na mantang dai man katal sa kinaban asin sa istorya kan banwaan, sinda nakagamot, sinda nagdadanay, sinda na orog na pigpapakusog an satuyang pakamidbid sa sadiri, sa komunidad asin rehiyon asin sa masakiton na ideya kun ano an nasyon. Alagad ano an mangyayari kun an gabos na satuyang inaalmasi kinua kan mga kursong iyo in-demand sa kinaban na iyo an London, an Dubai o an Amerika kan satuyang imahinasyon. Sa libro ni Regis asin Nierva, ini an Lupi, an Rapu-Rapu, an Bikol kan gabos na panahon.