JULIANA AREJOLA-FAJARDO WORKSHOP 2007

PARA KIISAY AKO NAGSUSURAT?
Dakul an pwedeng magunong kasimbagan para sa hapot na ini na dapat simbagaon kan mga parasurat na arog ko. Sa ginibong Pagsurat Bikol 2007 (Juliana Arejola-Fajardo Writing Workshop) duman sa St. Louise de Marillac School of Pili, an kahapotan na ini an naging tema para sa gabos na nagdayon duman. Saro ako sa mga panelista asin kaibahan ko man an mga kapwa-parasurat na si Vic Nierva, Jo Bisuña asin Carlo Arejola na iyong mayor na taga-pagtulod kan nasabing palihan na pinunan kan 2003. Sampulong writing fellows asin mga student and teacher-participants an nakaibahan mi sa laog kan tolong aldaw tanganing ripasohon an mga sinumiteng manuskristo asin paghorop-horopan an kahapotan kun para saen nagsusurat an sarong parasurat. Nakaibahan man sa palihan si Dr. Paz Verdadez Santos kan De La Salle University na nagtaram manungod sa rebelde asin an literatura. Isinalaysay niya sa saiyang binasang papel an pagmukna asin agi-agi kan partido komunismo sa Bikol asin an iba pang detalye na nagluwas sa saiyang pag-adal. Lain pa kaini, tinawan niya man nin odok na pagbasa an mga akdang sinurat kan mga rebelde na sinabi niyang bako sanang hahabang klase nin materyal para sa propaganda kundi sarong klase nin literatura. Minsan ngani dai natatawan nin magkakanigong atensyon an mga sinurat na ini, binuhay giraray ini sa paagi kan lente kan sarong kritiko-iskolar na si Dr. Santos. An saiyang binasang papel nagtaong direksyon tanganing mas orog na pag-olayan asin paghorop-horopan an pinaka-tema kan palihan. Nin huli ta baranga sa edad asin paghiling sa buhay an mga kaayon, dakul na mga kasimbagan an nagluwas asin pinanindogan bilang simbag sa bokasyon kan pagsurat.

May mga paghiling na an pagsurat dapat sa banwaan, sa masa, sa taong-bayan asin dai ko ini hinhiling bilang hababa o bakong tamang simbag sa hapot na kun kiisay nagsusurat. Alagad para sa sakuya, an pagsurat ko mayong planadong agenda tanganing itulod an sarong propaganda. An pagsurat ko sa Bikol sarong pulitikal na gawi nin pagpili ko nin tataramon na mas sabot asin aram ko. Mas namamatian ko an harong ko sa Bikol-Naga asin Bikol-Rinconada siring man sa Tagalog na enot niyamong tataramon sa harong. An parasurat kun siring dapat na enot na mag-erok sa sarong tataramon na aram niya. An eerokan na ini pwedeng sinublian o inaarkilahan, siring sa paghiling ko kan mga nagsusurat sa ibang tataramon arog kan Kastila o Ingles. Sa kaso niyato dakul an nagsusurat o nagbabasa sa Ingles nin huli ta sabi ngani ni Dr. Santos nagsasapo pa kita kan ‘mis-education’ kan satuyang akademya. Pwede man na sabihon na dara pa ini kan pag-isip na mas halangkaw na klase an kolonyal/ an ibong/ an sulnupan, bagay na naglalaog sa sarong istrateheya nin pananakop. An tunay na rebelyon laban sa pang-ooripon cultural man ini o sa paagi nin pwersa kan armas minalaog asin nahihimo kun an mga nasasakupan magkaigwa nin bilog na paghiling sa saiyang sadiri, sa saiyang pagkatao. Asin bako an pag-asta o pagsagawi kan mga kolonyalista na nagbabago siring sa dalagan kan panahon asin pangangaipuhan. Kun iisipon, sa sarong parasurat na may may malinaw na pagkabisto sa saiyang sadiri asin nakagamot sa saiyang harong, an sensibilidad na ini pwedeng mahiling asin mamatian minsan sa anuman na tataramon. Sa bagay na ini, sarong pagsugal an ginigibo kan parasurat. An kaso kaya satuya kadakul na nagsusurat an mahihiling tang nagsasakit o nagpapaka-Amerikano sa pagsurat sa Ingles.

Minaluwas an kaputikan sa sadiri asin nagtutubod ako na bako ining maninigong disposisyon nin sarong tawong nagmamawot na magsurat. An minaluwas lugod, an lumbod na tingog nadadara sa malabog na sulog. Malinaw na dapat sa parasurat an mga bagay na ini. Kita an naghahanap kan satuyang tataramon. Asin nakuku’a ini sa sarong proseso, paglapigot, paghiro asin paghorop-horop. Sa kaso ko na kabali sa siring na henerasyon na may kakayahan na magsurat sa pirang tataramon, pinipili ko an pinakasaktong tataramon na mapaglalaagan ko kan mga bagay sa sakuyang boot, sa sakuyang pagmawot. Asin nahihiling ko na mas dakul sa Bikol-Naga asin Rinconada, dawa dai ko man sinasabing dapat ko nang lingawan an Tagalog asin Ingles. Sa mga tataramon na ini na sakuyang sinusurat nagkakaigwang lawog an mga parabasa na inako ko nang dai kayang saklawan kan sakuyang personal na buhay. Nagtutubod ako na pagkatapos na mailuwas an sarong obra, rawit-dawit, osipon, sanaysay, ini nagkakaigwa man nin sadiri niyang buhay sa mata asin isip kan sakuyang mga parabasa. Sa panahon kan globalisasyon na mas nagiging madali para mabasa asin mapalwig an sirkulasyon kan sakuyang sinusurat, dai nang mga kudal, dai nang mga kaban na pwedeng pagtaguan kan mga sinurat ko na pigdesisyonan kong iluluwas ko, ihahayag ko bilang sarong buhay na parasurat.

Sa tataramon na pinili ko, nagbobonyag ako kan mga parabasang dai ko midbid alagad aram ko na kinakapotan ko an saindang kamot, an puso asin inaagyat na maglaog sa minukna kong kinaban o sa kinaban niyamo na dati nang yaon alagad pinapasipara. Iyo ini sa paghiling ko an angat sa kontemporanyong parasurat na tawan nin bagong liwanag an mga bagay na natudan na, maghangos tanganing an mga malipot na istatwa maglakaw sa terasa kan satuyang imahinasyon. Daing pandok an sakuyang mga parabasa alagad namamatian ko sinda siring sa duros na naghahapihap kan sakuyang kublit. Kun minsan nanunumpungan ko an pira sainda sa mga pamilyar na lugar na sakuyang nilalakawan, nagtatao nin marahay na tataramon, makulog na kritisimo alagad inaako ko ini siring na pinapamutang ko na igwa naman sadiring buhay an sakuyang mga obra na pagbinasa o pinakibangan na nin iba, bako na lamang sako, kundi nagiging parte o pagsasadiri naman kan parabasa. Kun bayaran ako nin huli sa binasang gibo ko, bayad sana yan kan sakit kan pangangaki ko sa mga obrang ini.