WATZ RONG WID INGLESH?

An tataramon saro sa bagay na pigdudurulakan ngunyan. May mga tawong nagtutulod sa pagmukna kan sarong pambansang tataramon na iyo ngani an Filipino na garo pighahadean kan sarong etno-lingwistikong grupo na iyo an mga Tagalog, mantang an ibang rehiyon nagsasapo kan makuring paghiling sa saindang tataramon bilang hababa asin daing kakayahan na makisabayan sa mga dominanteng tataramon arog kan Tagalog asin Ingles. Kaya may nagsasabi na paruro na an Bikol lalo na idtong mga nasa sentro arog kan Naga baga. Alagad dai man ini totoo ngani ta sa kadaklan na parte kan satuyang rehiyon, yaon pa man an tataramon. An pagkakaigwa nin sentro nagpoon sa kitid asin sadit na pag-isip siring kan pagsakop kan mga Kastila na mahihilingan sa siste kan patronato real. An pagmukna nin sentro kan kapangyarihan, minahimo nin bansag tanganing ipahiling na an sa luwas bilang hababang klase, layas. Sa kaso kan Pilipinas, binabaranga kita kan manlain-lain na tataramon na mas dakul pa sa partido pulitikal na saro man sa nagbabaranga sa satuya. Kun hihilingon, sa Bikol sana, manlain-lain man an tataramon asin an iba digdi nagagadan na nin huli sa kawaran nin nagsusurat asin sa dai paggamit kan tataramon nin huli ta mas inaako an ibang tataramon arog ngani kan Ingles na ngunyan sa paagi kan sugo ni Gloria Arroyo asin pag-iyo man kan DepED nakabalik na bilang medium of instruction sa satuyang mga eskwelahan an Ingles na iyo pa man an nagungurog sa akademya, sa negosyo asin sa media. Ngunyan, naribok si mga tawo na nagtutulod kan pambansang tataramon nin huli ta nangangahuluguhan ini kan padagos na dominasyon kan Ingles sa satuya na iyo pa man nanggad an tataramon kan mga poderoso asin mayayaman. Mantang nagkakaribok sa sentro na iyo an Manila, an mga rehiyonal na organisasyon dai sanang gayong ribok nin huli ta indikasyon ini nin kakulangan sa parte kan mga nagtutulod kan pambansang tataramon. Enot digdi iyo an pagbutog-butog kan mga Tagalog na dai basta-basta aakoon kan mga yaon sa Bisaya na bago pa mag-abot an mga Kastila nagiiriwal na bilang mga tribu. Nin huli kaini dai man nakakakua nin dakulang suporta an grupo nin huli ta dai pa man nangyayari kun ano an tunay na Filipino na satuyang tataramon na susog sa konstitusyon iyo an katiripunan kan mga tataramon sa Filipinas. Nin huli kaini orog ta palan na kaipuhan na paurogon an sadiring tataramon bago kita makahimo kan pambansang tataramon. Sa rehiyonal na lado, nangangahulugan ini nin pagpa-uswag kan mga tataramon sa Bikol bako sana an ginagamit sa Naga o Legazpi kundi si mga banwaan na igwa man sadiring leksikon asin ortograpiya arog baga kan tataramon sa Buhi. An pagpapakusog napuon sa padagos na paggamit asin pagsurat sa sadiring tataramon. Ini ngunyan an dakulang a’ngat sa satuya iyo na kun pano gagamiton o papakusugon an sadiring tataramon sa pwersa kan poderosong Ingles na sabi kan sarong kritiko-parasurat na si Gemino Abad naku’a ta naman na sakupon. Sa hiling ko, positibong anggolo sana an ginamit ni Abad alagad dai ta pa man giraray na manenegaran na kita an orog na sinakop kan tataramon. An pagbaybay kan mga tataramon Ingles sa salang ispeling, sa ibang pagtaram, sa ibang kahulugan dai nangangahulugan nin pagsakop kan sinakop, kundi simpleng kapatalan o kapahayagan na dai pwedeng itao na puro an tataramon nin huli ta mayo man kaiyan. Bakong sala an pag-adal sa Ingles nin huli ta iyo na ngani ini an ginigibo kan satuyang mga kahimanwa sa Asya. An mga singkit nag-aadal na mag-Ingles mantang kita man, naghahabo, ini an sabi kan sarong parasurat. Alagad, kun hihilingon, an mga Koreyano, an mga Hapones asin an mga Intsik, bago sinda nag-adal sa ibang tataramon, pinakusog muna ninda an saindang mga tataramon kasabay kan pagpapusog kan saindang nasyon. Sa kaso kan Pilipinas, iba man, dai ta binutasan an tataramon na makakapalangkaw sa satuya sa paghiling kan kinaban asin kapwa ta Pinoy. Pigpipirit tang maging damulag sa ibabaw kan udo kan damulag. Sa kadaklan kan mga Pinoy na nakakataram Ingles pira sana an igwang kakayahan na isipon an sadiring tataramon asin ipahayag an saiyang paghiling, an saiyang pangiturogan, an mga nilalaoman sa sadiring tataramon? An pagtalikod sa nasyon, napuon sa pagtalikod sa tataramon. Bakong sala an makanuod nin ibang tataramon bagay na mabukas satuya nin dakul na opurtunidad alagad mas makasupog an sabay sa pag-ako kan ibang tataramon, iyo naman an pagtalikod mo sa saimong sadiring tataramon. Garo ka kaiyan nag-agyat ki bisita tanganing mag-erok na sa harong mo sagkod na lupigan an sadiring mga aki, puon sa matuwa sagkod sa nguhod. Kun kaya nahihiling ko na sabay sa pag-adal ki Ingles, enoton ta munang suportahan an mga lakdang na ginigibo tanganing itulod an tataramon na aram kan satuyang dila. Sa bagay na ini hilingon ta an kinaban bako sa panan’awan na kita an garo nagiging istranghero. Ano an satuyang prayoridad? Ano an dapat na paurogon? Ini an dapat niyatong hapoton. Dai kita matakot na mabayaan kita sa dalagan kan kinaban kun ini nangangahulugan nin dayupot asin makahulugan na paghiling sa sadiring kamugtakan. Buksan ta sa mga kaakian an pag-adal ki mga mayor na tataramon sa Filipinas. Tukdoan ta muna sindang magtaram ki Hiligaynon, ki Kapampangan, ki Ilokano, ki Tagalog, ki Bisaya, sabay sa pagpakusog kan rehiyon na iyo an minahimo kun ano an pambansa.