PAGROKYAW SA TATARAMON

Buhay an pagsurat sa Bikol asin an siisay man na nagsasabing nasa salang direksyon ini o gadan ini, kaipuhan nin mas huruhalawig asin hararom na pagmansay sa bagay na ini. Totoo na igwang mga panahon na ini natagalpo asin haros dai na makahiro nin huli sa mga pangyayari asin tawo man sana na imbuwelto sa pagpapalakop asin pagpapauswag kaini. An urolay manungod sa tataramon kan Bikol, Naga man o sa Rinconada, sa sentro o sa mga bulod, sa saod o sa telebisyon kaipuhan nin odok na pagriparo hali sa satuya asin igwa kitang kanya-kanyang katungdan na inaako o itinatao kan panahon sa satuya. An grupo nin mga parasurat sa Bikol na midbid sa pangaran na Kabulig-Bikol, sarong grupo nin mga parasurat na nagsusurat sa manlain-lain na tataramon alagad nangungurog digdi an pagsurat sa Bikol, an pagpadangat sa Bikol. Nahihiling ini sa saindang mga kolektibong paghiro asin mga lakdang na ginigibo tanganing orog na masiyasat an orag asin gayon kan tataramon. Inaako kan grupo na an pagbayubo kan tataramon na iyo an puso kan kultura, bakong solong katungdan kan mga parasurat kundi kan gabos na naghihimati asin naggamit kan tataramon na ini. Sa kaso kan Bikol, totoo na inaako ta na an saralak na impluwensya na naipapahiling man pati sa posisyon ta manungod sa tataramon, alagad dai ta paglingawan na sa kadaklan na banwaan sa satuya nagpapadagos pa man na gamiton an tataramon. Sa mga sentro kun saen naghaharalo an dominanteng kultura kan luwas asin kan inabotan nang laog, mahihiling an bagay na ini asin bako man ining signos nin kadaogan o ano pa. Pwedeng hilingon na normal an prosesong ini. An imahe na nagluluwas sakuya iyo an sarong tusong hayop sa atubangan tan a pwede tang atamanon o pwedeng lagbuwon. Pwede kitang magin pamaon o an parakawat. Arog man kaini an kaso kan tataramon niyato ngonyan na nag-aako nin manlain-lain na impluwensya. Sa sarong parasurat, dai niya maisusuhay an saiyang konteksto sa bagay na ini asin pwede ining mahiling sa saiyang mga obra. Hihilingon kan iba na an parasurat na ini nagpapasaluib kan tataramon na puro, kan tunay na Bikol, alagad an paghanap nin puro, saro man nganing ‘modernong imahinasyon’ kun ano dapat an tataramon. Pwedeng an bagay na pagsasaralak kan mga tataramon, hilingon na kadaogan asin kapangganahan kan luwas laban sa laog asin an parasurat, an media, asin an iba pa sektor kan banwaan an dulduon kan ibang tawo sa pagpapabaya kan pangyayari ini, alagad sa ibong na lado, an pagpabaya pwede man na gikanan nin bago, nin alternatibo asin mas hararom na pagsiyatsat kan reyalidad na ipinapahayag kan tataramon. Kadakul kan nagsasabi na gadan an Bikol, mga gadan naman sa mito kan saindang panahon. Sa katapusi, dakul pa an pwedeng sabihon sa isyu kan tataramon asin sa puntong nagkakaigwa na kita nin pag-orolay dapit digdi, ini sarong indikasyon na buhay an tataramon na dapat tang ipagrokyaw. Sa panahon ngonyan, an mga parasurat sa Bikol nagdadakul, na nagtutubod sa orog na pagpapauswag kan tataramon na Bikol sa paagi nin pagsurat sa Bikol asin sa iba pang tataramon na sabot asin aram kan mga Bikolnon. Pwedeng akoon kan mga parasurat an hambugon/oragon na imahe siring sa mga pulitiko, sa sakuya marahay na an hambugon kisa sa putikon, sa maging kabulig kisa magin parabutong, para-iwal, an magin kritiko kisa tatasador(a) na dai naman nakabase sa reyalidad kan paghiro kan mga bagay-bagay sa Bikol. Sarong a’ngat an minaluwas ngonyan na sa pagsurat sa Bikol, na kaipuhan nin radikal na bagong panan’awan. An kakayahan kan mga parasurat na gamiton an ibang tataramon bakong ulang kundi tabang tanganing mas magin mahiwas an pagbalangibog asin pagpapararom kan satuyang literatura. Manlain-lain an posisyon sa bagay na ini, alagad sa katapusi, minaluwas na dapat na pas paorogon an pagsurat sa Bikol. Kaipuhan an pagsalingoy asin an pagpadagos na pagpulso sa satuyang panahon na ngonyan mas ginigibong komplikado kan manlain-lain na ‘-ismo’ asin ‘-asyon’. Sabay sa pilosopiyang Bikol, yaon an literatura, asin sa kontemporanyong dalagan, igwa na kitang mga tumatawo digdi. May mga mag-iinarte, babalikan an saiyang panahon, mapahiling giraray sa sirkulasyon, maratak, maraway, mabutog, nin huli sa pag-abot kan mas bago, mga hoben na bukas sa kadunongan asin sa orog na ikakarahay asin bakong pusikit sa sadiring kabuahan, na mas nagtutulod kisa nagbubutong, na boronyog sa pagpadangat kan Bikol.