RASON O RELIHIYON

Sa kaenot-enoteng pangyayari nakadayon ako sa grupo kan mga paratukdo nin pilosopiya sa Ateneo kan nagkaigwa sinda kan inaapod na symposium. Yaon man duman an pirang nagtutukdo sa departamento nin teyolohiya nin huli ta a'ngay na pinag-ulayan an manunungod sa fides et ratio. Si Mon Palma an nagin tagapagtaram kan nasabing banggi. Dakul an nagin paghorop-horop, mga pangaran na sinambit, pagsalingoy sa mahahalagang kabtang kan istorya nin kinaban asin an pag-orolay mapapadapit sa dayalogo kan pilosopiya asin teyolohiya tanganing mas mapadali, mapararom, mapahiro an mga estudyante sa paagi nin paghiling sa dayupot na relasyon kan rason asin relihiyon na kun minsan pig-iisip kong duwang pidaso nin na rakdag na parte kan duwang magkaibang jigsaw puzzle na ngonyan pirit tang pig-bibilog.

Beyond Ibalon

Alecks Pabico of PCIJ has an interesting piece here.

OFW MATERIAL

Sa sarong pagkakataon sinabi ko na habo kong magtukdo sa mga estudyante na magigin sanang OFW. Ini sarong personal na opinyon na kun pwedeng makakulog sa sensibilidad kan kadaklan, aram ko nin huli ta saro man ining garod sa sakuyang puso asin gapo na pinukpok ko sa sadiri kong payo. Aki ako nin mga OFWs, nagtrabahong katabang si Mama sa Qatar asin sa Dubai, kan an Dubai bako pang ekstensyon kan Department of Labor and Employment kan Pilipinas asin si Papa padagos na nag-tratarabaho sa barko sa Amerika bilang sarong sekyu. Kun susuraton ko an istorya kan mag-agom, masaradit an duwa kong koleksyon kan rawitdawit. Kun ilaladawan ko an sakripisyo asin kapung’awan na saindang namamatian, kulang an tataramon ta tanganing sagumon an rarom kan emosyon na mawara sa harong, mawara sa sadiri tanganing sugpunan an turos kan saindang mga aki na nangingiturogan. Asin ini sa ngaran kan globalisasyon asin pagiging global competitive an ipinapanuga kan kadakalan na mga eskwelahan sa satuyang estudyante. Marahay na kita magbukas nin mga pirtahan sa kinaban alagad dai nangangahulugan ini kan pagbaya sa harong. An banwaan niyato ngonyan sa toninong na paagi, sa paggamit ka pwersa kan mass media, urog na pinapasabot sa mga aki an ibang nayson bilang lugar ki gatas asin pukyutan imbes na pararumon an pagmidbid sa sadiri asin pagpakusog kan sadiring banwaan. Alagad, dai kita pwedeng makatuldo ki muro kun siisay an may sala, sa sadit na islang-nasyon na ini asin sa istorya tang pighihimo, haloy na kitang nagsasapo kan kolonyalistang pag-isip imbes na paorogon an sadiri asin muknaon an banwaan kan satuyang imahinasyon. Mahiwas asin garo harong ni Spider Man an isyung ini alagad sa sakuya, minapuon an solusyon sa tama asin balanseng pagpahiling kan pagkatawo, asin kun ano direksyon an gusto niyatong agihan. An mga hagbayon (hoben ta) ngonyan nagsasapo kan manlain-lain na impluwensya kaya nangungurog na agenda dapat iyo na an tabangan sindang makagamot sa sadiri nindang kultura asin an pusog na pagmidbid sa sadiri. Dai ta dapat sinda ipahalon sa mga malain na epekto kan globalisyon imbes tukdoan sindang pakinabangan an karahayan kan penomenon na ini sa paagi nin mas progresibong pagtulod sa mga pag-adal sa siyensya asin teknolohiya, gamit an kadunongan na tinais sa sadiring natad. Gamiton an globalisasyon sa madaling proseso nin kumikasyon asin bako sa pagruro kan moralidad kan kada saro.
Sa ngonyan, sa pagtukdo ko sa Ateneo, igwa naman akong nahiling na siring kaining mga estudyante, nag-iisip sinda na magduman sa abroad tanganing mahiling sana, magtipon nin kwarta dangan magbalik digdi sa saindang banwaan tanganing ipadagos an buhay. An iba man, digdi na muna mapuon, an kadaklan pahinali na sa Pilipinas nin huli ta arog sinda kaini kinokundisyon. Sinusukol an saindang pag-asenso kun sinda makahali asin maka-abroad sa US o London. Habo kong magtukdo sa mga estudyanteng OFW material nin huli ta gusto ko sindang ilihis sa pirang bagay arog kan pagkawara kan gamut, nin huli ta enot dai man ini pusog na naitanom. Pwede sindang masakitan sa enot asin nin huli ta tuod asin natura ta an madaling mag-arog-arog, pwede tulos kitang makalog sa sistema kan buhay sa luwas sa paagi kan pagbalyo kan tono kan tataramon na iyo na nganing ginigibo kan kadaklan sa satuyang mga aki na yaon sa call centers. Alagad, an habong ini dai nakagamot sa pagka’ungis sa mga estudyanteng ini kundi sa sitwasyon na kinakamugtakan ta, na sabi kan sakuyang katuod, kaipuhan tang akoon bilang mga bagay na parte kan satuyang pagiging nasyon. Igwang paglaom sa tonong ini, na sa pag-abot kan panahon, mahihiling ta man giraray an kahulugan kan pag-uswag. Alagad an sakuya sana, an gabos na mangyayari sa aga o sa maabot pa, minapuon ko pano pinipili tang mabuhay sa panahon na ini, ngonyan asin digdi. Alagad, hilingon ta baya. Masakit na mabuyo sa sarong istrateheya na pamamasulan ta asin baka an akademya mismo nagsasapo man kan kawaran linaw kun pano niya itutukdo an pagpadangat sa Bikol dangan an pagsubol kan saiyang mga aki sa ibong na nasyon. O baka kaipuhan tang mas paurogon an pagmakulog, pagta’ong mas huruhalangkaw na badyet sa pagpatalubo kan mga departamento kan pilosopiya, kan literatura, agham panlipunan, arte asin siyensya. Pagsuporta sa mga lakdang na matulod sa research asin programang pangkultural. Inaako na an dalan sa kadunongan, sarong madugo asin mamundong paglakaw alagad mas makagadanon an daing pagmidbid sa kadunongan na yaon sa natad, sa dugo asin sa puso tang mga Bikolnon.

SI LEVY AUREUS SA LITERATURANG BIKOL

Sa sarong hayag na pagtaram kan kritikong si Paz Verdadez Santos sa ikaduwang Pagsurat Bikolnon na ginibo sa Aquinas University kan 2004, sinambit niya sa listahan na personal niyang ginibo an mga nangungurog na mga parasurat sa Bikol sa kontemporanyong panahon. An ginibong pagpili ni Dr. Santos binase niya sa mga onra na naku’a kan indibidwal na parasurat, sa pagiging mahigos asin marikas na pagluwas kan maorag asin magagayon na obra kaini asin sa hiwas kan naabotan kan saiyang mga sinurat na nangangahulugan nin dakul na parabasa. Sa listahan nagluwas an pitong pangaran, lima kaibahan naman ngaya ako na naherakan man gayod an kaayon sa grupo kan Kabulig, an katiripunan kan parasurat-Bikol asin may sarong padi si Fr. Wilmer Tria, dangan an peryodistang si Levy Aureus na ngonyan pormal na nagbungsod kan saiyang libro.
Kun iisipon, haloy na dapat ining nagluwas sa panahon na nangangaipuhan an satuyang banwaan nin mga seryosong parasurat, pintor asin iba pang disipulos kan arte asin kultura na dai nakabase sa mga pagarayonan sanang bado asin pabeso-beso. Alagad, sabi ngani, an gabos minaabot sa tamang panahon sana asin ngonyan naoogma kita gabos sa pagluwas kaining libro ni Pay Levy na sa hiling ko sarong dakulang kontribusyon sa naglalawig na terasa kan satuyang literaturang Bikol. Sa librong ini na koleksyon kan mga sinurat na nagluwas sa Ilampog, Ilabay asin sa Sabi ni Levy, sa peryodikong Bicol Mail, mahihiling ta an kidit asin makangirit na mga pagtaytay nin mga tataramon hali sa mahiwas na paghiling kan sarong tawo sa satuyang banwaan. Inaabot kaini bako sana an sintido o an puso, kundi pati na an pinakaharom tang kitik na dinadara kita sa makangirit alagad makatotoohan na pangyayari. Ini an kusog kan mga sinurat ni Pay Levy, an gibohon kitang mga bu’a, rungaw sa sadiri ta man sanang eksperinsya nin kapagtiosan, mga tuyaw sa pulitika, sa simbahan, sa akademya asin kun pano kita tinutugotan na mabuhay kan satuyang sosyodad asin panahon.
Dakul pa lugod an libro an magluwas manunungod sa Bikol asin nakasurat sa Bikol. Padagos lugod na magsuporta an mga lokal na gobyerno sa mga arog kaining pagtiripon asin pagbungsod nin libro nin Bikolnon na parasurat. Dai ta sana hilingon an progreso sa sarong lado sana kundi sa hararom na pakagamot kan satuyang mga kahimanwa, sa odok na pagpadangat sa sadiring tataramon na minaladawan asin minatipom kan satuyang mga pangiturogan asin nilalaoman na padagos kita maging sarong syudad, sarong maogmang lugar na lalong pinapaogma kan kabuahan asin kadunongan kan saiyang mga aking parasurat arog ni Levy
Aureus.

Igwa man sinurat si Willy Prilles manungod sa pagbunsod kan libro ni Pay Levy.

curry, pili

BAGONG TULA

PAGKAKAN NIN PATATAS
Basi sa obra ni Vincent Van Gogh’s
na may titulong The Potato-Eaters,
oleo sa kambas, Abril 1885

‘Amongst this confusion I was dismayed
by a meal poor people had in a weird hut
under a dim lamp. He called it The Potato-Eaters.
It was ugly in a splendid way loaded
with an alarming activity.’

-EMILE BERNARD

Nagluwas sinda sa kadikloman.
Mayong rebolusyon na pig-iisip
kundi idto sanang gutom na namamatian—
mga tulak na nag-aagrangay
mata na garo naghihingagdan na gasera
huli sa kulog sa laog na minalagbas
sa salming kan McDonalds.
Yaon sinda duman naghahalat
asin nagbabantay sa marigmat
na sikyu na sinabihan sindang
mga sindikato, mga palugi sa negosyo.
Kun igwang matada na pirang pidaso
nin French fries, nanambitan sinda
na mahiling, kaherakan asin iluwas
dangan iturol sainda na garo baga
nag-abot nin sweldo kan paghalat
asin pagtilam-tilam.
Rakdag asin tada an saindang piyesta.
Sa kagutoman o sa dikit na kabasugan,
na nagpara kan haldat, makaraw
nindang pighihiling an sukbit na badil
an sunod nindang aagawon, kukuanon.
Alagad, marayo na lang sinda, makakan
kan malumyang patatas na sasabihon
ninda na garo sana man inasinan na kamote.
Dangan, kakanon sinda giraray nin takot,
na dai ninda aram kun saen hali,
Pagkatakot sa palibot, sa natudan na gutom
asin sa pag-udo, pagsunggo nin dugo
na garo ketsup na daing hamis, daing harang.


Ateneo
June 12, 2007

DIREKSYON KAN KABULIG

Dai ako nagboto kan nakaaging eleksyon bagay na pinamamasolan ko nin huli sa kahugakan ko sana man na magpila nin pagkalawaig-lawig kun pwede man sanang padalion, parikason an serbisyo kan gobyerno na nag-aagyat sakuya na makiiba sa pulitikal na aktibidad arog kan eleksyon. Aram kong bako sana man ako an dai nagboto dakul akong kamidbid nin huli sa kawaran pagsarig sa sistema kan gobyerno asin sa padalagan kan eleksyon, nag-buykot naman. Kaining nakaaging Dominggo sa sarong pagtiripon kan mga parasurat digdi sa Camarines Sur, naghona ako na may mangyayaring pirilian man para sa magiging NCCA Literary Representative ( an NCCA iyo an National Commision for Culture and Arts) na ngonyan iyo si Rudy Alano, sarong parasurat sa Bikol asi Ingles asin nagtukdo nin haloy na panahon sa Ateneo de Naga. Bagay na dai nangyari nin huli sa dai pagkasinabutan kan mga parasurat kun ano an dapat na gibohon na proseso sa pagpili arog kan kun an mahali sa pwesto igwang diretsong magtukdo o magpili kun siisay an masalihi saiya o an mga miyembro na arog ko, matao man kan samuyang nominasyon asin malaog sa proseso nin pirilian. Kadakul an naitaram asin napag-olayan, pagkatapos nin makuring dayalogo asin dagos na pagsayuma kan duwang nominado. Sa katapusan, nagluwas an duwang pangaran ninda Estelito Jacob, pamayo kan Kabulig asin si Carlo Arejola na sakuyang sinusuportahan. Si Esting nagtutukdo sa UNC asin si Carlo imbuwelto man sa pagpadalagan kan Juliana Arejola Fajardo Workshop for Bikol Writing asin an Premio Tomas Arejola na duwa sa importanteng bagay na nangyari sa buntol na pagtalubo kan literaturang Bikol kun saen ako kaayon asin saro sa mga tagapagbusol. Dakul an pwedeng kawsa kan pagkabuntol na ini arog kan kakulangan sa pundo, daing bilog na suporta kan akademya asin lokal na gobyerno asin kahugakan kan pira sa samuyang parasurat na maggibo nin malinaw na programa. Arin man sa duwang ini ki Esting asin Carlo, an mapili, siyerto ako na maabante an Kabulig asin an pagsurat Bikol sa masurunod na taon.
Sa pagkakataon na ini, bilang miyembro kan Kabulig, minawot kong isurat an pirang direksyon o posibilidad na pwedeng laugon kan grupo tanganing orog na mabuhay an literatura asin an iba pang katakod na arte. Dai ko sinasabi na Mesiyas an magiging katungdan kan parasurat alagad dai ta man pwedeng manegaran na puon sa puon an parasurat asin literatura dai mapagsusuhay. An parasurat bilang sarong artista nagigibo nin mga mito na pwedeng akoon asin tubodan kan banwaan. Arog kaini an kusog kan panurat na pwede ining magraot nin sarong emperyo o kaya magbilog nin kinaban na nagkakasinabot-sabotan asin kultura nin pagkamoot asin buhay. Sa ladong ini, nahihiling ko an magiging direksyon kan Kabulig na orog ini magkakaigwa nin sadiring pandok nin huli ta an mga kaayon digdi dai n asana makukuntento sa mga miting asin pagplanong mayong nangyayari kundi magibo nin mga lakdang, agresibo asin dai na takot sa pagtuya-tuya kan mga tawong hanggang sa hangaw man sana an gabos. An Kabulig bilang sarong organisayon dapat magin tunay na katiripunan nin mga tawong minsan baranga sa ideolohiya asin pigtutulod na pagbabago, sararo sinda sa odok na pagkamoot sa tataramon, sa pagsurat, asin sa Bikol. Haloy na an Kabulig nagsapo kan mga bagay na paburu-buntog sana sa mga literary activities na bihira man nganing mangyari asin kun minsan nada talaga. Kun igwa man nagtutulod o nagtataong pandok sa Kabulig iyo na idtong mga parasurat na naghihingowa na magsurat asin dai talagang naghihingalo o nag-ilumlom sa pirang gibo na yaon na sa canon. Kun an mga santo asin santa kaipuhan na magmilagro tanganing padagos na magiromdoman arog man kaiyan an mga parasurat, kaipuhan kaining padagos na maggibo o maghanap nin panibagong alternatibo na magiging avenue niya kan saiyang arte tanganing padagos na magin ‘relevant’ sa saiyang banwaan asin sa saiyang panahon. An sunod na tolong taon kan Kabulig sa pamamayo kan presidente asin sa tabang kan NCCA Lit Representative pati na kan mga kaayon, matao nin panibagong direksyon, panibagong paghiling sa dalagan asin programa kan grupo tanganing masuportahan ninda an kada saro asin maibalangibog, mapatalubo an mga gibong Bikol sa mas dakul na tawo asin mahiwas na topograpiya. Kaipuhan na kaining maglaog sa bagong paagi nin pagpapadalagan asin iba pang programa sa pag-uswag kan satuyang panitikan. Bakong sala an maghiling nin utang na boot sa mga gurang asin naenot na parasurat, bagay na dapat niyatong giromdomon. Alagad an buhay, an literatura, an Kabulig bako sanang nakabase sa utang na boot, sa pagiging mag-padi, estudyante-maestro, kontemporanyo o agom, kundi sa dayupot na pagmakulog asin paghiro para sa literaturang Bikol na dai natatakot na rumpagon an sadiring mga interes asin magsuhay sa mga natudan na dalan na mayo man kinaabtan.

CONGRATS FRANK!

Frank Penones is coming home and he has this good news for us.

PEŃONES GETS SEN. PHELAN LITERARY
AWARDS


Philippine poet Frank Penones Jr. recently received a
James D. Phelan Literary Awards from the San Jose
State University in California where he is an
International Ford Foundation Fellow taking up Master
of Fine Arts in Creative Writing.

Penones won for his two poems in English: Manhattan
Stories, which recalls his visit to New York City in
December last year to see old time friend and fellow
poet, Luis Cabalquinto; and Cracking Coconuts, an
interior monologue of a cool and highly- placed
mercenary.

The Phelan Literary Awards is named after former U.S
Democratic Senator James D. Phelan who represented
California from 1915 to 1921. He also served as San
Francisco city mayor from 1897 until 1902, the
youngest to have been elected to the post in the
city's history. He willed his estate for the support
of artists and writers in California.

ganito kita hinihintay

MAGBALI KITA! SUPORTAHAN TA!

Pang-Apat na Premio Tomas Arejola para sa Literaturang Bikolnon
The Arejola Foundation for Social Responsibility
c/o Museo de Caceres, Elias Angeles St.
Naga City, Philippines
PremioTomasArejola@gmail.com

RULES of the CONTEST

1. Open to all Bicolano writers writing in any of the Bikol languages. There shall be no discrimination on the basis of age, gender or religion. Contestants under 18 years of age are, however, required to submit a certificate of parental consent.

2. The 2007 Premio is open in the poetry, fiction, essay, drama and the novel categories.

-Entries in poetry must consist of at least 10 poems but not more than 15 poems.

-Entries in fiction should be at least 7 pages in length but should not exceed 9 pages.
Entries in the children’s fiction should be at least 5 pages in length but should not exceed
8 pages. Entries with a plot and narrative suitable for an illustrated storybook of at least
30 pages are preferred.

-Entries in the one-act play must be of sufficient length to approximate a performing time
of at least thirty minutes. Full-length plays should have a performing time of at least
an hour and a half. Entries in the play categories may be intended for children and/or adults.
Plays for children, however, should be directed principally to promote Bicolano values
and traditions in the grade school level, ages 7 to 12.

-In the essay category, entries should be at least 5 pages in length but should not exceed 8 pages.

-Entries in the novel may deal with any subject, provided it is tackling issues relevant to Bikol realities.

3. Only new and unpublished works are acceptable. A work that has been awarded
a prize in another contest is not qualified for the awards.

4. Entries should be written originally in Bikol and not a translation of a work written in another language. The works must show literary merit and social significance.

5. Contestants may join in all categories but can submit only one entry per category.

6. All entries must be submitted in four copies, double spaced on 8 1/2 X 11 inches bond paper with one inch margin on all sides and the page number typed consecutively, e.g., 1 of 8, 2 of 8 and so on. Font must be Arial and font size must be 12. Entry must be submitted with pseudonym only and not the author’s real name. Author’s name and pseudonym must be submitted in a separate sealed envelope together with a bio-data containing the author’s literary background,
an ID picture, and contact information. A notarized declaration of originality and authenticity
of authorship must accompany the entry.

7. Entries must be addressed to the Premio Tomas Arejola para sa Literaturang Bikolnon 2007
at the above address not later than July 31, 2007. Entries sent by mail or courier must be postmarked /invoiced not later than July 16, 2007.

8. Entries submitted via e-mail must be a Word Document file and sent as an attachment together with the contestant’s bio-data containing his/her literary background and a notarized certification or authenticity of authorship of the entry. The original copy of notarized certification and ID picture must then be sent to 2007 PTALB thru mail. Entries submitted via e-mail must be submitted not later than July 31, 2007.

9. Failure to comply with any of the requirements shall result in disqualification from the awards.

10. Copies of winning entries shall remain with and become property of the Premio. Copyright
of the works remain with the author but the latter grants, assigns and transfers into PTALB
the right without necessity of any payment other than the prize which may have been awarded
to publish the winning entry or portion thereof as it may at its discretion.

11. The Premio has the right of action against the author if it may later on discovered that the contestant is not the creator or owner of the copyright to the winning work. The Premio shall not be liable to any court action if a third party files a case against the winner and/or contestant who plagiarized the work of the said third party.

12. Finalists from each category shall each receive the Premio Tomas Arejola Diploma of Merit. A top winner will be chosen from among the finalists who shall then receive the Premio Tomas Arejola medallion and P2, 500 cash prize. All of the said category winners is eligible for the Grand Prize, the winner of which shall receive the cash prize of P10, 000 and will be named Parasurat kan Taon (Writer of the Year). The winners shall be responsible for the payment of government taxes.

13. Names of the finalists will be announced in local weeklies and radio stations around mid-August 2007.

14. The Board of Judges shall have the discretion not to award any prize, if in its judgement,
no meritorious entry had been submitted.

15. The Premio has the sole right to designate the persons who shall constitute the Board
of Judges. The decision of the majority of the Board shall be final.

16. The names of the winners and members of the Board of Judges shall be announced on
or before Sept 18, 2007, Tomas Arejola’s 142nd birth anniversary, in a gala awarding ceremonies in Naga City.

ANATOMIYA KAN AKADEMYA

Sa paglaog kan bulan nin Hunyo, okasyon naman ini nin garastusan para sa mga may paeskwela pa. Para sa kadaklan na magurang an pagpapaklase sa aki bako sana nin huli ta katungdan ninda ini o diretso kan mga aki, kundi saro man na klase nin pagtipon siring sa pagsuksok nin piso sa alkansiya. May mga magurang na an paghiling sa pagpapa-adal sarong investment man ninda tanganing an saindang mga aki magka-igwa nin marahay na kaaabtan sa ngapit na panahon. Alagad, bako naman ining nangyayari sa gabos na kaso, enot bako nang kaseguraduhan na an halangkaw na tinapusan magkakaigwa nin marahay na trabaho. Sa paghanap nin trabaho bako sana kun anong atado mo asin kun anong mga bangot an inilaag mo sa bio-data kundi yaon man an koneksyon asin mga sa irarom na lamesang negosasyon na uso sa gabos na institusyon pribado man o publiko. Magayon na sa pagpoon kan ralaugan, siyasaton ta an pirang makulog na sitwasyon na kinakamugtakan bako sana kan mga paratukdo ta kundi man kan satuyang mga kaakian. Kun hihilingon an budget kan gobyerno ta, hababa parati an itinatagama para sa edukasyon. Kun igwa man pating sistema sa departmento, dai man ini ipinangidam na dai naulaktan nin kasalan, nin huli ta an burukrasya kaipuhan pa man na sunudon. Enot digdi an hababang suweldo kan mga paratukdo na tanganing masugpunan man an saindang hinangos asin kan pamilya, naghahanap nin iba pang sidelines. Bako nang bago sato na makahiling mga maestra na nagtitinda nin kun-ano-ano. Kaya kun minsan magka-iwal parati an in-charge sa canteen saka an adviser na igwa man sari-sari store sa laog kan eskwelahan. Dakul man sa satuyang mga paratukdo an masasabing dai man talaga pighihiling an pagtukdo bilang sarong bokasyon kundi propesyon, trabaho na siring sa ordinaryong trabador. Sa sakuya, an pagtukdo sarong arte na kaipuhan man na manudan. Alagad ikinahon na ini sa mga requirements kan akademya sa ngaran na methods, MA units, Doctorate asin iba pang pansing mga pangkabing-kabing. Igwang mga unibersidad sa satuya na siring sa sari-sari store, komprada man kaining mga post-graduate studies na kun saen an thesis asin an degree pigtatao nin tolo piso. Asin an sistemang ini ginagamit tanganing maglangkaw an sweldo, magtaas sa pwesto na garo baga ini na an sukulan kan karahayan sa pagtukdo. Kultura ini kan akademya na dai ta kayang dulagan sa ngonyan. Kun riripasohon an mga theses na ini, kadaklan digdi uru-utro naman sana asin kun ano-ano sanang viability test na ginibo. Dai ko sinasabing mayong kapagalan sa paghimo kan mga gibong ini, dai ko sinasabing dai nagtrabaho si mga kagsurat kaini. Alagad, hilingon ta man an natapusan asin mangangalas an tawong nasa marahay na pag-isip kun pano itinugot kan satuyang mga tituladong deans an mga bagay na ini. Sinasabing an buta dai man makakagiya sa buta. An mga ini nagtutukdo sa satuyang mga kaakian ngonyan na apwera sa pagsurat, pagbilang asin pagbasa, nabubuhay man sa panahon nin kadakul na impluwensya arog kan telebisyon, cellphones asin internet. Kinakaipuhan sa mga paratukdo na dai lamang maging sarong pahinang enot sa mga estudyante o darahon sa takot kan marka asin pagpitpit kundi orog na makalaog an mga estudyante sa mas totoo, mas magayon, mas bilog na paghiling sa kinaban. Kun hihilingon, dakul pa kitang dapat na gibohon. Kaipuhan nin mga tawong maglukso sa tubig na ini, maiba sa odok na pagsiyasat asin pag-adal asin dai madadara kan mga posisyon, halangkaw na sweldo asin titulo na garo baga si mga diploma tang isinasabit sa satuyang mga lanob. Kun saro ining kultura (an pagsabit kan diploma sa lanob) dai ko sinasabing sala ini. An sakuya sana, magkaigwa kita nin bago, alternatibong paghiling sa klase kan edukasyon na satuyang itinatao sa satuyang mga aki. An anatomiya kan akademya ta sarong makangirhat na reyalidad na dai dapat togotan na mag-abot an panahon na bako nang anatomiya an gigibohon ta kundi saro nang utopsiya.