BAGONG PAUKOD

DAING PAYO, MAY MGA IKOG, HALANGKAW AN SWELDO
Kristian S. Cordero

Ini an bagong paukod sa akademya ta ngunyan. An pagkakaigwa ta nin dakul na mga titulado alagad siisay sana man an masasabi tang padagos na nagtutulod asin nagtutukdo. Siisay an mga nagpapadagos tanganing maghimo nin mga pag-adal bako sana si paurutro-utro nang mga tema na an katuyohan iyo an makakua nin mga titulado alagad mayo man sa boot, mayo man kapadagusan na pag-adal. Sa hiling ko ngani, ini an kadaklan na kinakamugtakan kan satuyang mga administrador, sa pribado man na institusyon o an an mga nasa publikong ahensya na kaipuhan na magpupo sa pulitiko, maki-alyado sa mga kongresman, tanganing makua an mga pwesto. An lenggwahe kan akademya, lenggwahe kan kaputikan, kun minsan. Na ini garo sadiring pag-kagaw, balidasyon kan saindang mga ranggo. Kun kaya, sabi ngani kaidto, kadakul tang doktor sa Filipinas, alagad dai ta mabulong an kanser kan satuyang banwaan. Ano an klase nin pagkadoktor na sinasabi digdi? Anong mga doktor an igwa kita? Ako bilang paratukdo naglalaom na mahihimo ko man an mga proyekto ko asin pag-adal ko bilang parte kan akademyang ini, alagad dai man gayod nangangaipuhan an mga titulong ini tanganing dai ko maisurat an mga simtomas na ini. Sa sakuyang eksperinsya, bako man maraot mismo an padagos na pag-adal, ako mismo nagmamawot asin may mga kabisto na tunay talagang aapodon na mga doktor sa saindang kanya-kanyang mga disiplina.

Sa satuya baga yaon si Dr. Danilo Gerona para sa kasaysayan kan Bikol na saro sa masasabing institusyon na kan Bikolnon na pag-adal. Dakul pa an arog ni Dr. Gerona na mga toninong sanang mga naghihiro, mga Bikolnon na padagos na nagiging ehemplo, pagiromdom kan sarong henerasyon na may motibasyon pa nin pagiging sarong tawo, sarong Filipino. Sa panahon ta ngonyan, ano pa man an motibasyon kan mga aki, apwera sa saindang sadiri asin pamilya? Anong mag kinaban an saindang nahihiling?

Siring man, an pag-adal kan sarong iskolar saro sanang pandok, saro sanang pagbukas nin magkapirang pintuan. Nangangahulugan na bukas an a’ngat sa mga estudyante asin mga paratukdo mismo na maglaog sa disiplina kan nasabing historyador, intelektwal, iskolar. Siring man kaiyan an pangangaipuhan kan mga parasurat, kritiko asin paratukdo, kaipuhan nin mga bagong dugo tanganing padagos na buhayon an hawak, an sistema nin mga pag-adal sa satuya. Ini man an pangapodan sa gabos na nag-aadal asin nasa akademya. Dawa ngani makusog na motibasyon an pagdugang kan sweldo, dai man kaipuhan gayod na ini na an maging anino o kalag kan gabos na ekspwerso na itinatao sa pagtrabaho.

Sa hiling ko man, orog na digdi sa satuya sa Bikol, dai kaipuhan na itao na garo tolo piso an mga tituladong ini na garo gabos na kita magigimata na an sarong kalye puros na mga doktor. Kun kaya garo an akademya nagiging pabrika na nin mga doktorado na hihilingon an mga estudyante na garo mga pasyente asin an delikado kaini, iyo na hilingon an mga estudyante na garo mga raot na payo, o blangkong payo na kaipuhan sanang hipnoan o bahugon nin mga impormasyon asin teksto gikan sa libro asin bakong mga tawo na kaipuhan magin katuod, magin kaibahan sa pagbaklay nin pag-adal. Kaya nangangaipuhan kita nin dakul na mga iskolar, nin dakul na mga para-adal asin bako sanang mga estudyante na idudugang ta sa lehiyon kan mga nag-aadal nin mga pang-abroad na kurso. Kaipuhan tang balansehon o mas paorogon an mga kurso sa siyensya asin arte na mahiro sa lokal na kapalibutan. Alagad yaon parati an makadisganar na sitwasyon, dai ini natatawan prayoridad, dai ini pigtatawan nin marahay na pinansyal na insentibo apwera sa kun ano an makakahuthot sa mga natural resources niyato arog kan mga minahan na papadalaganon pa kan mga foreign companies. Ano ta dai kita mismo an maghimo nin kompanya? An hapot na ini kaipuhan simbagon mismo kan akademya na ngonyan pabrika na sana nin mga puturong obrero, mga sacrificial lambs ta, mga OFW ta na sa kapagalan asin sakripisyo sa ibang nasyon, nagbabahog sana man sa mga nawalat, naghihimo nin daing pakilabot na mga middle class.

Nagtutubod pa man giraray ako na oras na magkigwang pagbabago sa akademya puon samga adminstrador asin mga paratukdo asin minsan sa mga estudyante mismo an siring na mga istorya dai na mangyayari: Nadangog ko an sarong osipon kaidto sa sakuyang banwa na igwa daang ina na may darang aking naghehelang asin hinanap an doktor (sa medisina) sa harong tanganing maghagad nin tabang bulungon an saiyang dara-darang omboy. Kan an nakabukas an agom na babayi na saro man palan na doktor (nin pilosopiya!) naghapot pa ini sa ina kun siisay daang hinahanap kaining doktor sa harong ta duwa daa sindang doktor. Nasa ngangaan niya an inang may dara aking naghehelang alagad siring kaini pa an sinapong hapot. Ano an pigpapahayag kan istoryang ini kundi an pagtao nin atensyon sa mga titulo, sa mga ikog kan pangaran alagad dai nang mga payo. Asin ano an pwedeng maglaog na imahe ta kaini kundi sarong makangirhat na klase nin hayop na ngonyan nakatukaw sa saiyang aircon na opisina, nagpipirma nin kadakul na mga dokumento asin naghahalat kan saiyang halangkaw na sweldo.