ISTORYA KAN GAPO

Nagtataram an mga gapo, nagkukururahaw pa ngani, siring sa mga lanob na kan satuyang mga daan na edipisyo na padagos na pigrurumpag kan mga tawo asin man kan mga elemento kan panahon. Sa satuya, magapo an satuyang mga dalan, magapo an satuyang banwaan, magapo an satuyang bagas pa ngani ta sa tinampo ta pa ngani ini pigbibiklad. Magapo an satuyang banwaan na yaon sa pamitisan ki mga nagtuturog na bulkan, mga bukid na yaon sa gayad kan satuyang paghiling. Sa literatura, an imahe kan gapo, ginamit na sa kadakul na bagay. Puon sa marahay na lumang kasuratan, pasiring sa bagong tipan, mahihiling an gapo bilang solidong armas, siring na an mga apoon niyato kan panahon bago an Kristo naggamit ki mga bagay na himo sa gapo.
An gapo an enot na materyal kan tawo. Minsan ngani ngonyan minagamit pa man kita nin mga gapo tanganing halion an satuyang ugsong, linigan an hawak. An Kristo mismo pinatindog an saiyang simbahan sa Gapo, sa matagas an buot na tawong si cephas na inapod niyang Pedro na naging generic name kan kadaklan satuya, sunod sa o bago an Juan. Sa satuyang baul nin kadunongan, yaon an mga ariwaga, arog baga kan an tawong mabunga, piggagapo. Sarong paghiling kan imahe kan gapo bilang armas tanganing mangkulog nin kapwa na nag-aasenso, nin kapwang nagsasakat sa lado o kamugtakan sa buhay. An gapo an gamit kan mga mahuri, kan mga maimon. An siring na imahe kan gapo bilang armas kan tawong mauri katakod man kan imahe kan tawong matagas an puso siring o kisa sa gapo. Dai ko aram kun an mga banwaan niyato na may pangaran na ngonyan na Bato sa Camarines Sur asin Bato sa Catanduanes, nginaran man sa gapo. Dawa ngani iba man an sayod kan Bato sa islang probinsya. Yaon man siyempre an sinasabing “Bato-bato sa langit, an tamaan dai madagit' na konekatado man sa suanoy na osipon kun pano nahimo an kinaban sa giyera kan langit asin dagat na naglaban kan saiyang darakulang alon, mantang an langit nagtapok ki mga gapo na angin mga isla. Kun siisay an nadaog, dai ko aram? Na sa hiling ko ngani, bako man an isyu kan nasabing osipon, kundi iyo na an kinaban, an daga bilang saro sanang aksidente o kaya an elemento kan 'dahas' sa pagmukna, sa paglalang. Na sa iriwal, sa giyera may nahihimo, may minasup'ay na panibagong kamugtakan.
Kun hihilingon an mga detalye kan satuyang edipisyo, nasa mga gapong pinatindog kita nakatindog. An toninong na gapo na sinabing pigsisikad-sikadan niyato alagad, sa huri iyo man sana an itatakop sa satuyang pantyong o sa satuyang lolobnga. Marmol, kun sain isusurat an satuyang pangaran. Napapalibutan kita nin gapo alagad, orog na ining mga darakulang gapo na hali sa bulkan, na hali sa satuyang mga bukid. Makawili-wiling ispion asin makangirhat naman, na an bulkan na nagraraot kan satuyang mga harong, iyo man sana an parehong bulkan na minatao satuya nin pinaka-importanteng materyal sa pagpatindog kan satuyang mga ilumloman, kan satuyang mga pailihan.
Kun sasansanon ta man giraray talaga an mga gapo, makakamati kita nin pagsalingoy, pagpahiling, nin huli ta para sako, igwang istorya an mga gapo siring kan satuyang mga apoon na pinapabayaan ta na sanang maglihis na garo baga mga naparang anino. Alagad, an istoryang ini dai niyato nadadangog, dai niyato pigmamakulgan nin huli sa ribok na hinihimo niyato sa pagtibak, paggiling kan mga gapong ini. Metaporikal asin literal man an pakaintindi mo kan sinabi kong ini, desisyonan mo na sana.

Sa satuya, igwa pang mga gapo na nagtataram alagad dai niyato pigdadangog, mga daan na simbahan na piggaraba nin huli sa ambisyon kan kura na magkaigwa nin proyekto na ipagbubutog-butog sa obispong igwa man nin edifice complex, mga daan na kudal kan daan na panahon, mga gurang na edipisyo na sa ambisyon kan mga pulitiko tanganing magkaigwang dealings sa mga contractor, kaipuhan nin paggaraba o kaya sistematiko na sanang pagpabaya o pagbaya. Kun dadangogon asin pagmamakulgan ta kuta an mga edipisyong ini, an mga gibo sa gapong ini, nahihiling ko na igwa pidaso sa satuyang pagkatawo bilang indibidwal asin sarong banwaan, an mahihipnoan.
Sinasabi, dai daa kita naggamit kan gapo tanganing isurat, ikurit ta an satuyang mga istorya, dai ta kinalabos an satuyang mga osipon sa satuyang mga gapo, na arog baga kan ibang kultura, nin huli ta baka an satuyang mga apoon, haloy na nagtubod sa balaog kan tataramon, sa binino kan oralidad, sa pagpapasa-pasa kan istorya sa tawo sa tawo asin biglang uminabot an kolonyalismo na hiningowang raoton an satuyang daan na panahon tanganing magmukna kan saindang negosasyon asin proyekto. Kaidto an gapo nagin na sanang mga toninong na lanob, malipot, harayo sa satuya. Alagad, dai digdi natatapos an relasyon kan tawo sa gapo, kan saiyang gamit, siring na dinaog ni David si Goliath sa paagi nin sadit na gapo, arog man kaini ipinapahiling si Darna na naghahalon kan saiyang agimat na gapo tanganing giraray na magtaram, giraray na iligtas an banwaan sa kamot kan mga maraot an boot.
Alagad haloy pa an pagbalik kan gapo sa satuyang agimad-mad, aagi-agihan ta sana, papasipara, rurumpagon kan satuyang mga lideres, tanganing itulod an sadiring mga interes. Asin kakalburuhon, pipinturahan, tataraytayon sa satuyang tinampo, gigibohon na makolor tanganing itago an tunay na kamugtakan kaining padangat na banwaan, magapong kinaban.