ERIC GAMALINDA IN A BIKOL LANGUAGE

An Ebanghelyo kan Dai
Eric Gamalinda's 'The Gospel of No'

Dai kami bukas.
Kulang na an arak.
An barumbadong iyan, an Caravaggio
dai na pwedeng akoon digdi.
Bako akong si Mateo.
Sala an tawong nakua mo.
Kun mga signos asin ngangalasan, dai ako mauyon.
Pitong tinapay asin sira—iyo sana yan an igwa kami;
papuli’ a na an mga tawo.
Dai ka pwedeng magkua nin tinapay nin aki
asin ibahog iyan sa mga ido.
Mas marahay na duman kana sana sa Decapolo;
Nadangog ko sainda na nagpapalayas ka
nin demonyo pasiring sa mga orig.
Gusto kong ipagirumdom saimo na dai uyon sa ley
an pag-bulong sa aldaw nin Sabado;
daraha an mga kahelangan mo sa ibang lugar.
Humali ka asin ibiklad mo an helang kan iba.
Anong tawo an maisip na minasunod saiya an alon?
Kalag sana an nakakalakaw sa tubig.
Dai mo sabihon an tataramon;
mayong maoomayan sa sakong mga surugoon.
Pwede mo man daguson na buhayon an gadan.
Dai nagtutubod asin marigsok
Sagkod nuarian ako makiiba sa saimo?
Tandai na mayong ibang nakakaaram kaini.
Rumayo ka sa sako.
Dai ako magagadan para sa saimo.
Dai pa nag-abot an oras ko.

Binikol ni Kristian Cordero

ANO TA NAKANGIRIT AN KINSE MARTIRES ASIN NAKAMUSAKROT SI RIZAL?

NEGOSYO O KULTURA?

Igwang duwang klaseng pulitiko ngonyan an orog na mahihiling sa lawog kan satuyang probinsya. Enot digdi an grupo kan mga pulitikong itinutulod an pag-asenso sa paagi kan negosyo asin an panduwa sa paagi kan kultura. Sa puntong ini mahihiling na an mga bagong pulitiko sa satuya na naghihingowa man na masuhay sa imahe kan trapo igwang duwang direksyon na pig-aagihan. Sa mga enot na taon kaipuhan mong maging pragmatiko. Asin ini ipinapahiling sa paagi nin pag-bukas nin mga trabaho arog baga kan call centers, digital animation asin ano pang 'in' sa dalagan kan mahiwas asin makusog na sulog kan globalisasyon. An pulitikong ini iyo si mga hoben pa na nagkakapital sa turismo bilang pinakamarahay na alternatibo nin pagpapauswag kan kamugtakan kan nagtitios na banwaan. An pulitikong ini iyo man si nagluluwas na mayong pakilabot sa mga bagay na may koneksyon sa kultura, minsan ngani arog kaini an pakamidbid kan gabos sa pulitiko na saiyang ama. Kun kaya, imbes na pakarahayon an mga bagay mapapadapit sa kultura asin istorya kan banwaan, nagkapital an aki sa mas agresibong bagay arog kan pagdara nin mga artista-turista asin kadakul pang iba mapapadapit sa negosyo.
Hararom na bagay ini asin sa hiling ko nakagamot ini sa salang paghiling niyato sa kultura bilang sarong suhay sa reyalidad na bagay. Nalilingawan na an kultura sigun sana man sa kun pano kita naghahangos asin itinutulod an buhay sa kinaban na ini. An kultura iyo an burabod kan satuyang pakamidbid sa sadiri alagad bako ini an dominanteng dalagan sa ngonyan. Pighihiling an kultura na dai man pwedeng makakan, dai pwedeng pagkakwartahan, dai pwedeng pakinabangan. Tioson kitang marahay tanganing mag-isip kan mga bagay mapapadapit kaini. Mayo kitang pambakal nin marahay na libro nin rawitdawit o magdalan nin teatro. Tama na an piniratang DVD. Kun igwa man na kulturang kaipuhan na suportahan iyo ini an kulturang popular na mas harani sa puso kan mga hoben. Dai kita makakahiling nin mga suanoy na awiton, mga pagtulod nin libro sa kultura asin literatura sa satuyang rona, kundi mga bagay na nagtutulod nin kultura nin konsumerismo, nin pagiging plasido sa mga bagay na kaipuhan tang makiaram, makihumapot sa kamugtakan na ini. Pigtutuod kita na magmansay sa mga padalan na nagiging paagi tanganing dulagan ta an mga reyalidad arog na mismo kan klase nin pulitika na igwa kita.

An kultura pighihiling bilang pang-mayaman sana. An kultura nagugubingan nin marahalon na bagay, yaon sa harayong toreng garing. Alagad, an kultura sarong bagay na iyo kita. An kinamumugtakan, an gawi asin an kabilogan kan satuyang paghiling sa sadiri asin sa banwaan na satuyang kinakaayonan. An kultura an kalag kan banwaan. Alagad bako ini an dalagan kan mga enot na grupo nin pulitiko--para sainda mas marahay na patugdukan nin makakanos na stalls an sarong plasa para sa sarong tawong pig-aapod na bayani. Lihis nang gayo an imahen ni Rizal sa imahen kan mga bagong bayani sa call centers asin sa mga overseas contract workers. Dai akong pagminos sa mga OFW ta, an sakuya sana, may mga paon an podersong tawo na kita gabos nabibitik. Kun kaidto kaipuhan mong ikalabos asin badilon sa Luneta kan mga Kastila tanganing magin bayani, ngonyan, magduman ka sa Espanya asin magpupo sa lubot kan mga Kastila, bagong bayani an apod saimo. Kaya mas orog tang tinatawan an mga bagong bayaning ini na sinda mismo dai aram an boot sabihon kan bayani ta mayo man sindang inisip para sa nasyon kundi sa mga pamilya asin paryentes sana man ninda. An mga bagong bayaning ini ngani, sampaling sa kakulangan kan gobyerno na tawan sinda nin magkakanigong oportunidad sa sadiring nasyon. Kaya ini man an inaako kan enot na grupo nin pulitiko-- na orog na pakusogon an ekonomiya, an negosyo sa banwaan minsan sa pagduhagi kan kulturang pigtutulod asin pigbubuhay naman kan ikaduwang grupo nin pulitiko. Ini man baga an duros ngonyan sa Naga, an tawan nin atensyon giraray an kultura na garo napabayaan. Na sigun sa mga abiso kan nakapalibot sa alkalde asin sa mismong kusog-boot kan satuyang pamayo, nagkaigwang dakulaon na paradigm shift sa satuyang mandato. Asin ini mahihiling sa kadakul na bagay. Alagad an sakuya iyo na orog sanang pakagamot sa mga bagay na gusto tang maabot para sa banwaan. Kun kaya sa pagbago kan duros na kultura naman an magiging prayoridad, laoman ta an mas dakul na paghiro digdi minsan ngani pigsabat na ini nin mga manlain-lain na reaksyon na garo baga an gabos sarong dakulaon na pangiturogan na kadaklan sa mga pulitikong arog kaini na an direksyon--senyal na nin pagkagurang, signos na nin madali na.

Kaya kun hihilingon an duwang plasa na sana digdi sa Naga, an Plasa Rizal, sadit na Quaipo baga. Makangirit na sa tahaw kan mga tindahan digdi, yaon an monumento ni Rizal sagkod idtong daing agyong pighihiling na artwork na ginibo sa pagrumdom kan EDSA 1 na ngonyan sab' itan na kan mga trapal, asin yaon digdi an streamer kan satuyang gobernador na nagbubungkaras kan saiyang pagiging People of the Year na igwa pa kan mga tekstong 'heroes, achievers, etc' na nagpapahiling satuya kun ano an nagluluwas sa satuyang sikolohiya sa mga bagay na pigkakalay ta sa satuyang mga plasa. Asin kun hihilingon man an Plasa kan Kinse Martires na ngonyan garo na Luneta, malinig asin magayon na senyal na seryoso na an patalikod na administrasyon kan syudad sa kulturang pigtutulod asin inaako ko ini bilang mga pamati sana kan duwang klase kan pulitiko na igwa kita. Sa aga bantayan ta an mga bulawan na payo kan kinse martires ta baad iyo na pigtubog asin pigtinda sa Plasa Rizal.

THE ARROGANTS STRIKE AGAIN

BIKOL WRITERS ANTHOLOGIZED IN ANI 33

The Literary Arts Division of the Cultural Center of the Philippines recently released the list of contributors for the 20th Anniversary issue of Ani, the CCP Literary Yearbook. Now on its 33rd issue, the volume once again explores Nature and Environment as metaphors of the human condition. Edited by prize-winning writer Herminio S.Beltran, it will be launched on September 11, 6:30 pm, at the CCP.

The volume features poems, short stories, essays, translations and a play by 77 contributors including Bikol writers Carlos A. Arejola, Abdon M. Balde Jr., Jose Jason L. Chancoco, Kristian S. Cordero, Marne L. Kilates, Niño Manaog, and Victor Dennis Tino Nierva.

Other writers of note are Merlie M. Alunan, Genevieve L. Asenjo, Herminio S. Beltran Jr., Dexter Bomediano Cayanes, Genaro R. Gojo Cruz, Jeneen R. Garcia, Luis P. Gatmaitan, Gelacio Y. Guillermo Jr., Sid Gomez Hildawa, Elyrah Loyola Salanga, Beverly Siy, John Iremil E. Teodoro, Enrico C. Torralba, Santiago B. Villafania and Camilo M. Villanueva Jr.
Rommel Manto did the book design and lay-out. He also used a photograph of a Junye Installation and a print by Neil Neil Doloricon for the cover.
For more information please contact: Mr. Arnel F. Tabaranza, CCP Literary Arts Division, tel. no. 832-1125 locals 1706, 1707; mobile 0917-8379922.

INI PA-- hali sa blog ni Hagbayon---

And lets us also consider the upcoming Tagalog poetry anthology by Cirilo F. Bautista to be launched on August 30, 3pm at the World Trade Center. Bikolnons are expected to take-up much space in the collection. No less than the assistant editor himself, Allan Popa, is a Bikolnon along with Carlo A. Arejola, Jaime Jesus B. Borlagdan, Jose Jason L. Chancoco and Kristian S. Cordero; whose poems will also see print in the said book.

rawitdawit 2

INMACULADA

Kailangang maniwala
na buong katawan at kaluluwa
siyang pumasok sa kaluwalhatian.
Hindi siya namatsahan ng kasalanan.

Ganito ang ganti ng Maykapal
sa birheng biglang nagkaanak
at inang inulila sa Kalbaryo.

Hindi nag-iiwan
ng ebidensya ang Diyos.

15 Agosto 2007

rawitdawit

PANGANGALAGKALAG

Nangangalagkalag ako kan laagan kan kalag
bako sa hawak kun sain an isip
naggigibo nin mga daing lawog na takot
na labi pa sa pagkamoot kan boot
asin sa pulupugo kan laman.

Nangangalagkalag ako kan laagan kan kalag
sa duros na luwas-laog sa sakuyang dungo,
sa kada palagitok kan mga muro
asin sa mga ugsong na minadukot sa kublit
na mahigos kong pighihilod nin gapo.

Nangangalagkalag ako kan laagan kan kalag
duman sa mga suruksukan na pagtiripon
sa plasa, lumang sinehan na parong kago
imbudong mga eskinita kaining syudad
sagkod sa mga puro kan tinampo.

Nangangalagkalag ako kan laagan kan kalag
sa mga maagahon na madiklom,
sa sinarom na an langit kakolor kan pigrunot
na bogambilya, sa mga alabadong naghahalat
sa pagbukas kan simbahan.

Nangangalagkalag ako kan laagan kan kalag
duman sa panahon sagkod espasyo
na an kagaya-gayahan, an kamundoan
an liwanag asin kamurawayan
bakong mga misteryong pinapamibian.

UKAY-UKAY

BUENA MANO SA SEGUNDA MANO
Kristian S. Cordero

Sa panahon niyato ngonyan na marikas na an pagluwas-laog kan mga produkto asin mas agresibo na an komersiyo sa padagos na paghimo nin mga bagong pangangaipuhan, yaon na an reyalidad kan segunda mano o mas midbid ta sa apod na ukay-ukay o kaya UK (u-keey, alusyon sa United Kingdom/London/England) o kaya SM(alusyon man sa Shoemart, an nangungurog na mall sa Filipinas) . Pwedeng hali sa tataramon na hukay o pagkalot o sa ukay na buot sabihon kabalang/matsing na magigiromdoman na saro man na parahukay nin mga kuto na saro sa paboritong kakanon kan hayop apwera sa pamusong batag. Sa sarong artikulong luminuwas sa dyornal kan Aquinas University, sinurat ni Rolando Tolentino, sarong parasurat asin paratukdo sa UP na an ukay-ukay nagda(da)ra nin dakulang ambag sa ekonomiya mismo kan Filipinas orog na sa syudad kan Baguio na bako na sanang Summer Capital kundi ukay-ukay kapital na kan satuyang nasyon. Dai ka naman nanggad maduman sa Baguio tangani sanang magbakal nin strawberry jam asin ube jam, sam’mod, may key chains na pisot asin everlasting kundi mag-ukay-ukay naman. Apwera sa Mines View Park, the Mansion asin mga kadite kan PMA, pwede na kitang magduman sa mga tindahan kan ukay-ukay. Alagad, sa mga nakaaging taon, an ukay-ukay mismo nagkaabot na minsan sa pinakaharayong isla kan Filipinas. Sa sarong pagbisita ko sa Caramoan, nahiling ko an sarong harong na igwang ukay-ukay sa laog. Garo garage sale. Nagbakal si kaibahan ko nin sarong shorts na pangkarigos dagat. Lain pa kaini, bako na sana man na bado, an yaon sa ukay-ukay. Pati an mga libro asin magasin na yaon sa estante kan Booksale, mga segunda manong libro asin magasin, kaya an pagdigdi saro man sarong pagukay-ukay, paghanap nin mga segunda mano o second hand na bagay na pwede pang basahon asin gamiton sa eskwelahan. Dakul sa sakuyang mga binabasang libro hali sa ukay-ukay na bookstore. An penomenon kan ukay-ukay nagtatao nin magkapirang suhestiyon sa satuyang pagkabuhay bilang mga Pinoy. Enot digdi an hilig niyatong magkaigwa nin mga signature brands na bado asin iba pang moda minsan lihis naman sa uso an mga badong dinadara digdi sa satuya. Apwera ngani sa mga bado, igwa man pig-uukay-ukay na mga tamong, bags, sapatos, sagkod kalson asin bra. Sabay man sa ukay-ukay an kadaklan kan pagbasak kan pirang babakalon sa merkado na kadalasan hali sa Taiwan o Tsina. Barato ini alagad iyo na ngani iyan, an kalidad, dai ka man nakakasiguro. Pangpresyo pang-ukay-ukay alagad, buena mano. Igwa ngani akong nadangog na pagkatapos gamiton, naglalanubig na si singit kan naggamit. An mga baterya sa mga tindahan na ini, halawig na an duwang aldaw. An relo kulang sarong kamot asin sagkod sanang alas onse an oras mantang an alarm clock na pigpapabakal, mas marahay pa man giraray na pamukaw an ribok kan agom o mga aki. An calculator na solar, luminous palan kaya dai mo man sana nahihiling. An mga panurat na pigpapabakal, kun an pangaran mo halimbawa, Maria Asuncion Fernandina Q. de la Santissima, dai ka na magbakal ta yaon ka pa lang sa middle initial, puti na tulos an tinta. Alagad, minsan siring, dai man nalulugi an negosyo kaini digdi sa satuya ta tibaad na pag-aantos na sana kan satuyang mga kahimanwa an paggamit asin talagang iyo na ngani iyan, marahay nang igwa kisa sa mayo. Parati niyatong inaasikaso na igwa kita. Kun kaya, an reyalidad kan ukay-ukay nagpapahayag nin satuyang katikapoan asin man an satuyang medyos tanganing hipnoan an kadaihan na ini minsan sa mga baratong bagay. Sa isip ngani niyato, bentahe na kita, kun kaya dai mo maipaliwanag an kaogmahan kan sarong parasurat na nakabakal ni mga libro ni Mahfouz, Gabriel Garcia Marquez, Naipaul, Milowsz, Oe, sa Booksale sa kantidad na kwarenta an kada sarong libro. Sa National Bookstore, an kada saro dai mababa sa kinyentos an libro kan mga awtor na nabanggit. Apwera sa mga libro asin bado, an mga pelikula asin kantang pinirata, saro man na ekstensyon kan ukay-ukay. Paghahanap sana, pagsurod na garo baga naghahanap nin kuto an estilo sa marahay na pagukay-ukay. Garo treasure hunting ta bako sanang nilaga an makukua sa pag-ukay-ukay, makakakua ka nin barato kan pelikula na dai mo pa nadalan sa Bichara. Sa ukay-ukay man mahihiling mo an leveling kan sosyodad, enot minsan an mayaman na pighohona, mahihiling mo man sa mga ukay-ukay, nakiki-agawan ki Gucci na bag, na garo baga yaon siya sa auction sale. An mga padi asin mga Kristiyano nagiging katuod na an mga Muslim na paratinda nin mga pelikula, puon sa mga series kan Discovery Channel sagkod sa mga scandals. Saro pang pigpapahiling kan reyalidad kan ukay-ukay, iyo na, pwede ka man talagang makabuena mano sa segunda mano nin huli ta kadakul sa mga gamit arog kan bado, libro asin iba pang gamit dinadara satuya nasa marahay pang kondisyon, pwedeng an mga ini dai nakapasa sa quality control asin tanganing pakinabangan pa man giraray, dinadara ini satuya. Arog kaini an paghiro kan kapitalismo—
pakinabangan minsan an rakdag. Nagpapahiling man ini na an an distribution kan resources dai pa man giraray naisasaalang-alang. An mga pinaglumaan, an mga dai nang gayong pakibanang, pwede pa man itao sa mga arog tang konsumidor na nagkakaigwa nin dikit minsan labi-labing kaogmahan sa mga bagay na satuyang naukay-ukay.
Sa Dress Up Day sa Ateneo kan nakaaging bulan, hinapot ko an mga estudyante ko kun pira sainda an nagsul-ot nin ukay-ukay, haros kabanga kan klase ko an nagtaas nin kamot. Nakikipagsabayan sinda sa mga bado kan iba kong estudyante na nagbakal pa nin mga bagong bado, mautob sana an itinalaan sa aldaw na garo nag-iba an duros asin lawog kan Ateneo—sabi kan sarong paratukdo, sa sarong aldaw garo nagin mga call center agents kami gabos.

RIPASO/RIPARO SA LIBRO

AN DAGÁ SA DAGHÁN NI PEÑONES

Ragang Rinaranga
Rawitdawit/Poems
Frank V. Peñones Jr.
Syudad nin Naga: Agnus Press
118 pahina
2006


An tataramon asin an kinaban minimidbid bilang parehong babayi. An sadiring tataramon inaapod tang mother tongue, inang wika asin man an kinaban bilang mother earth o mother nature. An kakayahan kan tataramon na magbilog o mag-aki nin panibagong reyalidad asin padagos na isaalang-alang an buhay o kagadanan kan reyalidad na ini katakod man kan reyalidad kan kapalibutan, kan nangyayaring pagbabago sa kinaban, kan padagos na pagsaalang-alang kan kapalibutan tanganing suportahan an buhay, balansehon an kinaban, sa grasya asin kadimalasan, depende sa pagkakategorya kan tawo. Katakod an imahe kan paglalang sa imahe kan babaying nangangaki asin an diskursong ini minaabot sa manlain-lain na disiplinang hinimo kan tawo sa laog asin luwas kan akademya kaibahan na an relihiyon. Sinabi ngani kan Aleman na parasurat na si Rainer Maria Rilke na an pinakahararom na eksperinsya kan dios, iyo an eksperinsya kan babayi: an pag-ako asin pagdara kan buhay siring na an dagá pigtatamnan man nin mga pisog, nin mga inalmasi tanganing magsaringsing, magsugpon nin buhay sa tawo. Alagad, dai nangangahulugan na an sekswalidad nin lalaki, daing kakayahan na riropon an reyalidad na ini. Ini an bagay na pinatunayan kan libro ni Frank V. Peñones sa saiyang enot na koleksyon nin mga rawitdawit sa tataramon na Rinconada-Iriga na may sadiring dakitaramon(translation) sa tataramon na Ingles.
Angay na sa saiyang enot na koleksyon, an sadiring tataramon kan parasurat an ginamit na masasabing iyong ikinakusog kan saiyang koleksyon. ‘Usad ading intuturok ag tiurong na pagsilong sa nabobotan na lugar na agko pagmangno, pagsigato, pata,a ag pasarampi sa paagi na maisusurat sana ka usad na tal na igin.’(This is a devoted and intent gaze at a beloved place marked by concern, criticism; and direct and indirect commentaries that only a native son can write.) Magigiromdoman na mas enot na minidbid si Peñones kan saiyang mga rawitdawit na naisurat sa Bikol-Naga na susog man sana saiya nanundan niya sa mga novena asin koridos kan siya nagdadakula asin nagkakawat sa mga oma sa Libmanan. Kun siring an koleksyon na ini sarong dakulang dugang sa nagtatambo tang literatura na haloy bago nakabutas sa imahe kan mga tawong lipod na ngonyan luhay-luhay nang namamansayan, namamatian kadungan kan naglalawig na terasa kan literaturang Bikol. Kun kaya an ginibong desisyon ni Peñones na enot na iluwas an koleksyon na ini, sarong pagpahayag nin pagranga bako sana sa daga kundi sa tataramon na saiyang kinadakulaan na asin kinugos.
Sa koleksyon na ini mababasa sa 52 na rawitdawit sa Rinconada na minatukar nin manlain-lain na isyu sa satuyang banwaan, puon sa pulitika sagkod sa pagbuhay-buhay. Bagay na dai madaling ibitaran kan sarong parasurat na kaayon man kan saiyang banwaan. Haloy nang lihis an romantisismong imahe kan parasurat na nakatukaw sa saiyang trono sa toreng garing asin naglilinig kan saiyang pusod. An parasurat sa koleksyon nin Penones, igwang daga sa kuko, igwang mga lugad na rinirimpos asin sa ‘masokistang paghiling’ orog na pigpapakulog pa kan pagwirik nin asin tanganing dai mapaturog sa kansyon kan pulitikang kubalon na—‘dawa gatingay sanang ibudbod/nganing di ako malumay/ ka kantang pinaparungog/ nganing di kita mananok…/dagos a pasakit sa banwaan/ ag ngamin na pagpapalingaw/kaya dapat na magbilar/pakiturol raw ka asin. p.13.’ (Just a sprinkle/ so I won’t be enchanted/ by the song I’m made to hear/to make us slumber…The people continue to suffer/ and all that will make them forget/ so I have to stay awake/ pass the salt please. p.14). Mahihiling na duwang pwedeng anggolo an pagbasa sa rawidawit na ini na bagay na lataw sa mga rawitdawit ni Peñones, an saro iyo an imahe kan asin bilang pampahaling tungka tanganing padagos na mamatian an haldat na dara kan kapagtiosan asin an mismong kapagtiosan na inilaladawan sa paagi nin pagpasa kan asin bilang panira, bilang ekspresyon o imahe nin reyalidad kan mahiwas na kapagtiosan orog na sa ronang Bikol. Dakul an mga siring na rawitdawit sa koleksyon na igwang tema nin kapagtiosan (Tinugpa na A Jolibee Sadi Iriga p. 27), tradisyonal na pulitika (Ono Ta Da kita Asenso? p. 21 People Power? p. 22), militarisasyon (Pula a mga Mais sa San Pedro, p.32,) asin an mga eulohiya na naghahagad nin hustisya sa mga biktima napara ki Penones, mga ladawan o simbolo kan kamugtakan kan banwaan. Mahihiling ini sa mga rawitdawit na ‘Eulohiya’ p. 30 kun saen an dugo kan sarong rebelde na ginadan kabaing kan pagbuk-ad kan mga burak kan dapdap, an pagbadil sa journalism student na si Chris Hugo kan Albay sa rawitdawit na ‘Tirador’, p. 109 asin man ni Marife Agapito na kahimanwa kan parasurat na nilupigan sa kamposanto sa rawitdawit na ‘A Husticia Isiw Na Nagsisiyap-siyap Sa Ibabaw Ka Kabaong’ p. 105. Malinaw an tono kan mga rawitdawit ni Penones na garo nagaagrangay na ina sa kawaran saysay asin buhay sa tawo asin sa saiyang palibot. Kun kaya itum sagkod pula an dominanteng mga kolor kan rawitdawit— itum na siring baga kaidtong mga Agta na naglilinig sa imburnal tanganing dai na magbaha sa satuyang syudad alagad sa saindang pagbutwa hali sa daga, dai ta naman nariparo an pagkakaiba ninda sa kakolor nindang laboy asin pula siring kaidtong mga burak kan dapdap asin mga mais na nagtatambo sa baryo San Pedro.
Sa kabilogan, igwang eksperinsya nin pinagsaralak na isog, mundo, dahas, kurahaw asin gugom na mga kamot sa makangirit asin mamundong pagsurat kan mga berso. Igwang makangirit na pagsurat kan mga pirang personahe na pamilyar na apod sa mga tawo sa lugar ni Peñones arog kan ‘Pocholo’, ‘Emperador kan Yelo’, ‘Tata Kulas’, mga katekistang pigparapakakan sanang Pansit bato, mga daragang nakahiling sarakbatan kan ido asin iba pa. Siring man mahihiling sakoleksyon an dakul sa mga construct poetry ni Peñones, sarong porma nin pagsurat na mismong an paagi nin pagtugpa kan teksto sa papel an nagtatao kahulugan kan mga rawitdawit arog kan ‘Salog’, ‘Kargardor’, ‘Mga Numero Ag Kahulugan’, ‘Origami’ asin ‘Surudan’. Sa mga rawitdawit na ini, dai kita binabayaan ni Peñones kan mga hapot na Ano na? Imbes, igwang pagtulod, pagkapot kan kamot, abra-syete asin pag-alok na hilingon an natatadang paglaom na milagrosong nahiling kan parasurat sa mga kuykoy, na sa saindang pag-uli, pagrarom sa daga, ipinapahiling niya na bako ini sa takot o supog kundi nin huli sa bini asin gian. Sa pagrarom sa dagáng ini, an mata kan parasurat nakahiling kan garo lusot na gibo kan mga kuykoy na ibinaing sa ngisi ni Monalisa.

Bagong Tula

ALMUSAL

Kay Benilda Santos

Sa harap ko ngayon
ang isang kumpol na kanin.
Umuusok ito na parang bulkan—
amoy na amoy ang pandan.

Naaalala kita sa mga umagang
katulad nito, kung paano
pilit mong pinapaubos ang bawat butil
ng kanin sa pinggan.

Kung paano sa bawat pagsubo
naglilitanya ka tungkol sa mga batang
unti-unting kinakain ng bituka ang tiyan
at nagiging langis ang laway dahil sa gutom.

Ubusin ang kanin, lagi’t lagi mong sambit
na dasal habang ipinapakita ang mga daliring
papatigasin ng galit at pagkaubos ng pasensya
sa sandaling napapatulog ako sa panguya.

Ganito ang mangyayari sa mga daliri mo.
Mistulang mga patay na sanga ng akasya
at sabay mong ituturo ang mata ng mamang
nagliliyab pati ang puso upang talaban ako ng takot.

Huwag magtira kahit isang mumo
nang ‘di ka bisitahin ng mga mumu.
Ang taong nag-aaksaya—
sa purgatoryo ang punta.

Mapalad tayo, sabi mo.
Habang ikinukuwento ang mga nagsaka
pati ang kalabaw na tinamaan ng kidlat sa bukid
upang may maihain sa ating hapag.

Sa harapan ko ngayon, ang umuusok na kanin.
At pinagtatakhan ko pa rin hanggang ngayon
kung paano mo ipinagkasya ang bintang, parusa
at kasalanan ng mundo sa mga butil na aking isusubo.

MISKOL, RORO, ORAGON SA SAWIKAAN

An gabos na retrato kua ni P. T. Martin.

SAWIKAAN 2007

"Miskol" is 2006 word of the year

"Miskol" is word of the year, besting eleven other entries to the 2007 Sawikaan: Salita ng Taon conference held in UP Diliman last August 2-3, 2007. Filipino language scholars, teacher delegates, and students chose the three winning words that include "roro" and "friendster. "

Ateneo de Naga professor Adrian Remodo, miskol paper presenter, said the missed call practice among Filipinos is a world away from the New York usage. While the latter is nothing more than a missed business talk, miskol is enmeshed in the paramdam psychology of Filipinos. That split second ring on one's phone connotes "Buhay pa ako. Magparamdam ka naman." (I am still alive. Please get in touch soon.)

Akin to last year's "lobat", miskol is borne out of the Filipinos' going gaga over cell phone communication. But we claimed the technology and put it to uses peculiar to us. Language plays an important role in this cultural hijacking. We also say " Miskulin mo ako" to register a new cell number, find a misplaced phone, or simply to brag about a newly downloaded ringtone.

The runner up words, roro and friendster are almost as significant as the number one term. Roro is short for roll on-roll off or the inter-island, cross country transport system designed to spur national progress. Kristian Cordero, the Bikolano writer/presenter, said it is a relevant term as it implicates the archipelagic and waterworld transhistory of the Philippines. A political meaning also adheres to this word as the Macapagal administration highlights it as part of its developmental campaign. "Will we take the roro boat trick seriously?," Cordero asked.

Another phenomenon that gripped Filipinos in recent years is Friendster, the cyberspace personal site that connects friends and would be friends. Originally a date search program, more than five million Filipinos appropriated it as substitute to eyeballing and as a kind of conquest of the space/time barrier. Ateneo de Manila's Boom Enriquez said, Friendster and other cyperspace interlinks create a "third space" for the stressed-out yuppies. It is a place where one can present one's true or invented identity and forget the vulgarity of real life.

Other words that played important roles in contemporary Filipino life include sutukil (short Visayan sugba-tula-kilaw) , videoke, make over, telenobela, extra judicial killing, party list, abrodista, oragon, and safety.

Equally productive were the panel discussions on Filipino as global language by professors Florentino Hornedo and Ruth Elynia Mabanglo and the lectures on Mexican and French language development by Ambassador Erendira Araceli Paz Campos and First Secretary Georges-Gaston Feydeau. The participants learned insights relevant to the Filipino language advocacy.

Last year's conference papers are now available in book form, Sawikaan 2006 (Roberto T. Añonuevo and Galileo Zafra, editors. Quezon City:University of the Philippines Press, 2007) which was launched during the conference. National Artist for Literature Virgilio S. Almario, UP Diliman Chancellor Sergio S. Cao and book illustrator Pandi Aviado attended the event. They also opened the illustration exhibit held at the venue's adjoining gallery.

Sawikaan underscores the primary role of language in how we Filipinos perceive and make sense of the world. The roster of entries to this year's conference patently proves this. Sawikaan 2007 is funded by the National Commission for Culture and the Arts (NCCA) and Blas Ople Foundation, and spearheaded by the Filipinas Institute of Translation (FIT). The UP President's Office, UP Diliman Chancellor's Office, and the UP College of Arts and Letters were also important sponsors. Visit www.sawikaan. net for more information.