RIPASO/RIPARO SA LIBRO

AN DAGÁ SA DAGHÁN NI PEÑONES

Ragang Rinaranga
Rawitdawit/Poems
Frank V. Peñones Jr.
Syudad nin Naga: Agnus Press
118 pahina
2006


An tataramon asin an kinaban minimidbid bilang parehong babayi. An sadiring tataramon inaapod tang mother tongue, inang wika asin man an kinaban bilang mother earth o mother nature. An kakayahan kan tataramon na magbilog o mag-aki nin panibagong reyalidad asin padagos na isaalang-alang an buhay o kagadanan kan reyalidad na ini katakod man kan reyalidad kan kapalibutan, kan nangyayaring pagbabago sa kinaban, kan padagos na pagsaalang-alang kan kapalibutan tanganing suportahan an buhay, balansehon an kinaban, sa grasya asin kadimalasan, depende sa pagkakategorya kan tawo. Katakod an imahe kan paglalang sa imahe kan babaying nangangaki asin an diskursong ini minaabot sa manlain-lain na disiplinang hinimo kan tawo sa laog asin luwas kan akademya kaibahan na an relihiyon. Sinabi ngani kan Aleman na parasurat na si Rainer Maria Rilke na an pinakahararom na eksperinsya kan dios, iyo an eksperinsya kan babayi: an pag-ako asin pagdara kan buhay siring na an dagá pigtatamnan man nin mga pisog, nin mga inalmasi tanganing magsaringsing, magsugpon nin buhay sa tawo. Alagad, dai nangangahulugan na an sekswalidad nin lalaki, daing kakayahan na riropon an reyalidad na ini. Ini an bagay na pinatunayan kan libro ni Frank V. Peñones sa saiyang enot na koleksyon nin mga rawitdawit sa tataramon na Rinconada-Iriga na may sadiring dakitaramon(translation) sa tataramon na Ingles.
Angay na sa saiyang enot na koleksyon, an sadiring tataramon kan parasurat an ginamit na masasabing iyong ikinakusog kan saiyang koleksyon. ‘Usad ading intuturok ag tiurong na pagsilong sa nabobotan na lugar na agko pagmangno, pagsigato, pata,a ag pasarampi sa paagi na maisusurat sana ka usad na tal na igin.’(This is a devoted and intent gaze at a beloved place marked by concern, criticism; and direct and indirect commentaries that only a native son can write.) Magigiromdoman na mas enot na minidbid si Peñones kan saiyang mga rawitdawit na naisurat sa Bikol-Naga na susog man sana saiya nanundan niya sa mga novena asin koridos kan siya nagdadakula asin nagkakawat sa mga oma sa Libmanan. Kun siring an koleksyon na ini sarong dakulang dugang sa nagtatambo tang literatura na haloy bago nakabutas sa imahe kan mga tawong lipod na ngonyan luhay-luhay nang namamansayan, namamatian kadungan kan naglalawig na terasa kan literaturang Bikol. Kun kaya an ginibong desisyon ni Peñones na enot na iluwas an koleksyon na ini, sarong pagpahayag nin pagranga bako sana sa daga kundi sa tataramon na saiyang kinadakulaan na asin kinugos.
Sa koleksyon na ini mababasa sa 52 na rawitdawit sa Rinconada na minatukar nin manlain-lain na isyu sa satuyang banwaan, puon sa pulitika sagkod sa pagbuhay-buhay. Bagay na dai madaling ibitaran kan sarong parasurat na kaayon man kan saiyang banwaan. Haloy nang lihis an romantisismong imahe kan parasurat na nakatukaw sa saiyang trono sa toreng garing asin naglilinig kan saiyang pusod. An parasurat sa koleksyon nin Penones, igwang daga sa kuko, igwang mga lugad na rinirimpos asin sa ‘masokistang paghiling’ orog na pigpapakulog pa kan pagwirik nin asin tanganing dai mapaturog sa kansyon kan pulitikang kubalon na—‘dawa gatingay sanang ibudbod/nganing di ako malumay/ ka kantang pinaparungog/ nganing di kita mananok…/dagos a pasakit sa banwaan/ ag ngamin na pagpapalingaw/kaya dapat na magbilar/pakiturol raw ka asin. p.13.’ (Just a sprinkle/ so I won’t be enchanted/ by the song I’m made to hear/to make us slumber…The people continue to suffer/ and all that will make them forget/ so I have to stay awake/ pass the salt please. p.14). Mahihiling na duwang pwedeng anggolo an pagbasa sa rawidawit na ini na bagay na lataw sa mga rawitdawit ni Peñones, an saro iyo an imahe kan asin bilang pampahaling tungka tanganing padagos na mamatian an haldat na dara kan kapagtiosan asin an mismong kapagtiosan na inilaladawan sa paagi nin pagpasa kan asin bilang panira, bilang ekspresyon o imahe nin reyalidad kan mahiwas na kapagtiosan orog na sa ronang Bikol. Dakul an mga siring na rawitdawit sa koleksyon na igwang tema nin kapagtiosan (Tinugpa na A Jolibee Sadi Iriga p. 27), tradisyonal na pulitika (Ono Ta Da kita Asenso? p. 21 People Power? p. 22), militarisasyon (Pula a mga Mais sa San Pedro, p.32,) asin an mga eulohiya na naghahagad nin hustisya sa mga biktima napara ki Penones, mga ladawan o simbolo kan kamugtakan kan banwaan. Mahihiling ini sa mga rawitdawit na ‘Eulohiya’ p. 30 kun saen an dugo kan sarong rebelde na ginadan kabaing kan pagbuk-ad kan mga burak kan dapdap, an pagbadil sa journalism student na si Chris Hugo kan Albay sa rawitdawit na ‘Tirador’, p. 109 asin man ni Marife Agapito na kahimanwa kan parasurat na nilupigan sa kamposanto sa rawitdawit na ‘A Husticia Isiw Na Nagsisiyap-siyap Sa Ibabaw Ka Kabaong’ p. 105. Malinaw an tono kan mga rawitdawit ni Penones na garo nagaagrangay na ina sa kawaran saysay asin buhay sa tawo asin sa saiyang palibot. Kun kaya itum sagkod pula an dominanteng mga kolor kan rawitdawit— itum na siring baga kaidtong mga Agta na naglilinig sa imburnal tanganing dai na magbaha sa satuyang syudad alagad sa saindang pagbutwa hali sa daga, dai ta naman nariparo an pagkakaiba ninda sa kakolor nindang laboy asin pula siring kaidtong mga burak kan dapdap asin mga mais na nagtatambo sa baryo San Pedro.
Sa kabilogan, igwang eksperinsya nin pinagsaralak na isog, mundo, dahas, kurahaw asin gugom na mga kamot sa makangirit asin mamundong pagsurat kan mga berso. Igwang makangirit na pagsurat kan mga pirang personahe na pamilyar na apod sa mga tawo sa lugar ni Peñones arog kan ‘Pocholo’, ‘Emperador kan Yelo’, ‘Tata Kulas’, mga katekistang pigparapakakan sanang Pansit bato, mga daragang nakahiling sarakbatan kan ido asin iba pa. Siring man mahihiling sakoleksyon an dakul sa mga construct poetry ni Peñones, sarong porma nin pagsurat na mismong an paagi nin pagtugpa kan teksto sa papel an nagtatao kahulugan kan mga rawitdawit arog kan ‘Salog’, ‘Kargardor’, ‘Mga Numero Ag Kahulugan’, ‘Origami’ asin ‘Surudan’. Sa mga rawitdawit na ini, dai kita binabayaan ni Peñones kan mga hapot na Ano na? Imbes, igwang pagtulod, pagkapot kan kamot, abra-syete asin pag-alok na hilingon an natatadang paglaom na milagrosong nahiling kan parasurat sa mga kuykoy, na sa saindang pag-uli, pagrarom sa daga, ipinapahiling niya na bako ini sa takot o supog kundi nin huli sa bini asin gian. Sa pagrarom sa dagáng ini, an mata kan parasurat nakahiling kan garo lusot na gibo kan mga kuykoy na ibinaing sa ngisi ni Monalisa.