ANO TA NAKANGIRIT AN KINSE MARTIRES ASIN NAKAMUSAKROT SI RIZAL?

NEGOSYO O KULTURA?

Igwang duwang klaseng pulitiko ngonyan an orog na mahihiling sa lawog kan satuyang probinsya. Enot digdi an grupo kan mga pulitikong itinutulod an pag-asenso sa paagi kan negosyo asin an panduwa sa paagi kan kultura. Sa puntong ini mahihiling na an mga bagong pulitiko sa satuya na naghihingowa man na masuhay sa imahe kan trapo igwang duwang direksyon na pig-aagihan. Sa mga enot na taon kaipuhan mong maging pragmatiko. Asin ini ipinapahiling sa paagi nin pag-bukas nin mga trabaho arog baga kan call centers, digital animation asin ano pang 'in' sa dalagan kan mahiwas asin makusog na sulog kan globalisasyon. An pulitikong ini iyo si mga hoben pa na nagkakapital sa turismo bilang pinakamarahay na alternatibo nin pagpapauswag kan kamugtakan kan nagtitios na banwaan. An pulitikong ini iyo man si nagluluwas na mayong pakilabot sa mga bagay na may koneksyon sa kultura, minsan ngani arog kaini an pakamidbid kan gabos sa pulitiko na saiyang ama. Kun kaya, imbes na pakarahayon an mga bagay mapapadapit sa kultura asin istorya kan banwaan, nagkapital an aki sa mas agresibong bagay arog kan pagdara nin mga artista-turista asin kadakul pang iba mapapadapit sa negosyo.
Hararom na bagay ini asin sa hiling ko nakagamot ini sa salang paghiling niyato sa kultura bilang sarong suhay sa reyalidad na bagay. Nalilingawan na an kultura sigun sana man sa kun pano kita naghahangos asin itinutulod an buhay sa kinaban na ini. An kultura iyo an burabod kan satuyang pakamidbid sa sadiri alagad bako ini an dominanteng dalagan sa ngonyan. Pighihiling an kultura na dai man pwedeng makakan, dai pwedeng pagkakwartahan, dai pwedeng pakinabangan. Tioson kitang marahay tanganing mag-isip kan mga bagay mapapadapit kaini. Mayo kitang pambakal nin marahay na libro nin rawitdawit o magdalan nin teatro. Tama na an piniratang DVD. Kun igwa man na kulturang kaipuhan na suportahan iyo ini an kulturang popular na mas harani sa puso kan mga hoben. Dai kita makakahiling nin mga suanoy na awiton, mga pagtulod nin libro sa kultura asin literatura sa satuyang rona, kundi mga bagay na nagtutulod nin kultura nin konsumerismo, nin pagiging plasido sa mga bagay na kaipuhan tang makiaram, makihumapot sa kamugtakan na ini. Pigtutuod kita na magmansay sa mga padalan na nagiging paagi tanganing dulagan ta an mga reyalidad arog na mismo kan klase nin pulitika na igwa kita.

An kultura pighihiling bilang pang-mayaman sana. An kultura nagugubingan nin marahalon na bagay, yaon sa harayong toreng garing. Alagad, an kultura sarong bagay na iyo kita. An kinamumugtakan, an gawi asin an kabilogan kan satuyang paghiling sa sadiri asin sa banwaan na satuyang kinakaayonan. An kultura an kalag kan banwaan. Alagad bako ini an dalagan kan mga enot na grupo nin pulitiko--para sainda mas marahay na patugdukan nin makakanos na stalls an sarong plasa para sa sarong tawong pig-aapod na bayani. Lihis nang gayo an imahen ni Rizal sa imahen kan mga bagong bayani sa call centers asin sa mga overseas contract workers. Dai akong pagminos sa mga OFW ta, an sakuya sana, may mga paon an podersong tawo na kita gabos nabibitik. Kun kaidto kaipuhan mong ikalabos asin badilon sa Luneta kan mga Kastila tanganing magin bayani, ngonyan, magduman ka sa Espanya asin magpupo sa lubot kan mga Kastila, bagong bayani an apod saimo. Kaya mas orog tang tinatawan an mga bagong bayaning ini na sinda mismo dai aram an boot sabihon kan bayani ta mayo man sindang inisip para sa nasyon kundi sa mga pamilya asin paryentes sana man ninda. An mga bagong bayaning ini ngani, sampaling sa kakulangan kan gobyerno na tawan sinda nin magkakanigong oportunidad sa sadiring nasyon. Kaya ini man an inaako kan enot na grupo nin pulitiko-- na orog na pakusogon an ekonomiya, an negosyo sa banwaan minsan sa pagduhagi kan kulturang pigtutulod asin pigbubuhay naman kan ikaduwang grupo nin pulitiko. Ini man baga an duros ngonyan sa Naga, an tawan nin atensyon giraray an kultura na garo napabayaan. Na sigun sa mga abiso kan nakapalibot sa alkalde asin sa mismong kusog-boot kan satuyang pamayo, nagkaigwang dakulaon na paradigm shift sa satuyang mandato. Asin ini mahihiling sa kadakul na bagay. Alagad an sakuya iyo na orog sanang pakagamot sa mga bagay na gusto tang maabot para sa banwaan. Kun kaya sa pagbago kan duros na kultura naman an magiging prayoridad, laoman ta an mas dakul na paghiro digdi minsan ngani pigsabat na ini nin mga manlain-lain na reaksyon na garo baga an gabos sarong dakulaon na pangiturogan na kadaklan sa mga pulitikong arog kaini na an direksyon--senyal na nin pagkagurang, signos na nin madali na.

Kaya kun hihilingon an duwang plasa na sana digdi sa Naga, an Plasa Rizal, sadit na Quaipo baga. Makangirit na sa tahaw kan mga tindahan digdi, yaon an monumento ni Rizal sagkod idtong daing agyong pighihiling na artwork na ginibo sa pagrumdom kan EDSA 1 na ngonyan sab' itan na kan mga trapal, asin yaon digdi an streamer kan satuyang gobernador na nagbubungkaras kan saiyang pagiging People of the Year na igwa pa kan mga tekstong 'heroes, achievers, etc' na nagpapahiling satuya kun ano an nagluluwas sa satuyang sikolohiya sa mga bagay na pigkakalay ta sa satuyang mga plasa. Asin kun hihilingon man an Plasa kan Kinse Martires na ngonyan garo na Luneta, malinig asin magayon na senyal na seryoso na an patalikod na administrasyon kan syudad sa kulturang pigtutulod asin inaako ko ini bilang mga pamati sana kan duwang klase kan pulitiko na igwa kita. Sa aga bantayan ta an mga bulawan na payo kan kinse martires ta baad iyo na pigtubog asin pigtinda sa Plasa Rizal.