rebyu kan gibsaw sa salakab ni aguay

PAGDAKOP KAN LIWANAG
Kristian Sendon Cordero


Sarong pagbasa sa librong Gibsaw sa Salakab
(2007, AMS PRESS: Naga City)
ni Bernando Miguel O. Aguay


Sa satuya, an tataramon na ‘sira’ igwang pusod na katakod sa mga tataramon arog kan ‘panira’, ‘rira’. Kun kaya an sira bako sanang limitado sa kun ano man an biyayang itinatao kan satuyang kadagatan asin mga biriko-bikong salog asin sapa, kundi kun ano man an may koneksyon sa satuyang ngimot. Kun sinabi tang ‘anong panira mo?’ o ‘anong isira mo?’ Dai man baga ini nangangahulugan na an ‘sira’ idtong igwang hasang asin kaliskis? Nahapot kita kun anong sira iyan minsan aram tang gulay ini, o an sira bangot sana man ngani. Ano ta pinunan ko sa sira? Ini nin huli ta ini an rawitdawit na napukot, nadakop, nabitik ni Bobuy Aguay sa saiyang enot na koleksyon. Dawa ngani naglalanubig an koleksyon na ini nin huli sa mga imahe kan uran, kadagatan, baha, payong, bubon, iiba ta naman an dugo, an ganot, asin luha dai maiibitaran na an gibsaw na nangyari sa salakab iyo an sira na minaliwanag, sira na bako sana sa dagat, kundi si sira na metapora kan gabos na makintab, kan gabos na nagkikilyab, bulawan siring kan ‘…Sarong gugom nin paroy sa kamot/sabwagan sa lapok sarong tambubong an balos…/Dalugi sa lapok na may abono nin pagkamoot/minaburak, minabuswak nin banhing mahamot.’ Asin dai man pinalampas an liwanag na ini sa bisyon ni Aguay sa paghiling niya kan mga bitoon asin aninipot na iyong minapurong-putong sa madiklom, nagliliwanag na imahinasyon kan parasurat asin ano pa an orog kaliwanag kundi an paggamit kan tataramon na napukot kan satuyang dila, an Bikol ni Aguay na nagdakula sa Calabanga asin nagraraba-raba ngonyan sa Naga asin orog na pinapakusog asin pinapaisog siring kan pulang sirum na sigun sa sarong persona ni Aguay:
‘Kun makakapili/ nin kagadanan/muya ko kan kagadanan kan pulang sirum/nakikilaban/nangangangat/sagkod sa huring kusog/kan hinangos.’

An imahe kan ‘sira’ na iyo man an nangungurog na sa koleksyon na ini asin dai man pinalampas tawan nin relihiyosong pagpapakahulugan ni Aguay. An sira na ginamit man simbolo kan mga enot na Kristiyano, an sira na nagpapahayg ki manlain-lain na buhay, nin pagkakaiba-iba na garo baga sinda kinaban man na parehong naghahangos, naghihingowa na mabuhay sa hiwas kan kadagatan. Ini an sa hiling kong dominanteng pigtutukar kan mga parasurat ngonyan sa satuya na minapatunay na duwa pa man giraray an nangungurog na institusyon sa satuya ini an kampanaryo asin an radyo (na kadaklan kapot baga kan satuyang mga pulitiko). An mga enot na rawitdawit sa koleksyon nagpapahiling na an sekular na arog ni Aguay naghahangos man kan relihiyon Katolisismo dawa mahihilingan ngani nin pagtuytoy si Aguay sa kun ano an saiyang posisyon sa magkapirang bagay siring baga kan pagduta sa imahen, paggamit kan imahen na mga banal bilang imahe nin pagkatagalpo niya sa istatwang gapo asin an pagkakulong niyato sa siring na paagi nin pagtubod na minalihis sa odok na kahulugan kan relihiyon na iyo an paglagpas o an pagtabang sa kapwa na iyo an pinakakongkretong imahe kan Diyos na binabarnis, gadan asin nagtutukal na an pinta sa Hinulid.

Kun siring an nadakop sa salakab iyo an epipanya na kaipuhan kan lambang parasurat rawitdawit, an paghiling sa mga kinatudan na bagay sa bagong paagi asin sa paaging ini padagos na mabubuhay asin magigin posible an buhay sa kinaban, na iyo an nagungurog na katugdan kan mga disipulos nin sining, an pagkulong tanganing makatalingkas, an pagpitik kan buton, an pagkulong kan panahon tanganing padagos ining maghangos sa satuyang imahinasyon siring kan mga retrato na satuyang tinitipon, siring kan kilyab na naghahali sa kamera. Nin huli kaini kaipuhan na pakusogon kan parasurat asin kan mga nagmamawot na magsurat an gawi nin de-familiarization, sarong gawi na tinutukal mo an sadiri mo sa kinatudan na bagay tanganing hilingon sa bagong liwanag an mga kinaban na nakapalibot saimo siring na an garo mga lumot na na nakadukot sa lanob kan mga sinehan arog kan Vic Theater na padalan Xmen na hiniling ni Aguay bilang mga kuhol na nakakupot, nagsusupsop sa matagas na edipisyo, sa kudal, sa diklom. Sigun ngani ki Louise Glück: ‘The poem may embody perception so luminous it seems truth, but what keeps it alive is not fixed discovery, but the means to discovery.’

Marahay man nanggad an pagsursi, an pakadakop kan mga berso sa koleksyon na ini. Dakula ining dugang sa satuyang panahon asin minaliwanag ini, arog kan kamrang na binutasan kan ina sa lanob tanganing tapuson an pagtios, pagbalubagi kan ini rinipado kan payong sa saud kan may sadiri kan dagang iniistiran. May mga sensilyo daw na mahuhulog sa mga hariging kawayan o mga bukbok kan panahon?

Sa kabilugan, mahihiling na ‘baad an gibsaw sa salakab iyo mismo an parasurat, an parasurat na giraray niyatong pighihiling asin dinadangog, an nagliliwanag sa satuyang panahon na orog kitang pigpupurisaw, pigpapahadit kan kadakul na bagay. Pwede man nanggad na an gibsaw, an sira na naghihingowang magpulag iyo man mismo an parasurat na arog ni Aguay asin an salakab iyo an banwaan na nagdidikta, nagrereseta alagad dai nagsasarig sa mas mahiwas na kadunongan asin kabotan kan uniberso, kan kinaban na kaya bulongon an sadiring helang, an sadiring lugad. ‘ Baad an salakab digdi iyo an kadaklan sa mga Bikolnon na dai pa man pagmakulog sa kultura, sa literatura, sa tataramon asin an mga parasurat iyo an minapulag, an mga sirang dai minasunod sa daguso kundi idtong minapulag, idtong minasabuhay kan kasaysayan nin paghingowa, nin paglaban sa mga institusyon na nagin nang mga kuhol sa diklom, asin kun sa kahuri-huri, magadan an sirang minapulag, madakop, masalakaban, mapukot, dai ta dapat gayod palihison an bisyon kan liwanag, madakop ta lugod ini. Kaya hilinga baya an sira na napukot sa lambat kan parasira, presko, abang linaw kan saindang mga buklat na mata, naglalanubig kan asgad, nasasagom kan tab’ang, hilinga baya an mga sirang nagpipilik-pilik pa, minsan idtong mga gadan na sira na nakahiling sa paabot na pagsirang kan saldang, ay, abaang kintab ninda, abaang kintab.