Monday, October 26, 2009

KUN TANO MAY MGA GADAN

Dai kita binabayaan kan mga gadan. Namamarong sinda sa satuyang giromdom minsan nailubong na. Relihiyon o kultura o simpleng pagtubod sa buhay an nagpapasabot satuya kaini. Sigun ngani sa sarong parasurat, an buhay kan tawo, yaon sana sa duwang lado: sa paglaom asin sa paghalat. Sa kadaklan na panahon, saro sana an duwang ini, naghahalat ta naglalaom o naglalaom ta naghahalat. Alagad sa orolay kan kagadanan, suhay asin magka-iba an duwa. Iba an paghalat sa siguradong kagadanan asin an paglaom na igwa pang ngapit pagkatapos kan pag-abot kan hinahalat. An paglaom na ini mawawara man sana sa panahon na nag-abot na an hinahalat. Kaya dai na makangalas na hilingon na saro man sana an duwang ini. An katapusan kan paghalat iyo man an katapusan kan paglaom.

An Nobyembre, an ikakag-sarong bulan kan taon, bulan nin paggiromdom sa mga gadan. Kadunongan na masasabi an siring na pagplano kan kalendaryo, ta bago an pag-abot kan Kapaskuhan naeenot na niyatong giromdomon an mga nagtalikod na sa buhay na ini, na sa ngapit iyo man an kaabtan niyato gabos. Enot na selebrasyon kaibahan an mga kalag. Sa bulan man ini, kaibahan kan mga pignenegosyong katatakotan, minalaog kita sa diskurso kan kagadanan. Arog kan pagsabot na an kagadanan sana an masasabing mapapasatuya o saimong saimo sana. Dai pwedeng proxy sa oras kan pag-apod kan kagadanan. Alagad iba man an paghihingagdan sa kagadanan mismo, minsan siyensya kan medisina papatunayan an siring na pagsabi. May kulog na dadarahon an paghihingagdan sa hawak alagad an kagadanan iyo an kapanoan na masasabi, an katapusan na kan gabos na kakulugan. Kaya dai harayong isipon na magayon an siring na pagmati, igwang ginhawa sa kagadanan. Tunay na katalingkasan. May mga diskursong nagtutulod sa arog kaini tanganing sabihon na an paghugot bako sanang simpleng kaso nin kabuahan o nin kasalan. May mga taong pinili an kagadanan kisa sa idagos an buhay, asin dai sana ini masasabotan sa paagi kan paghiling sa katalogo kan mga kasalan na dai aakoon sa langit man ini o an pigsasabing purgatoryo. Kaya, dakul na bagay man nanggad an sinasabi mapapadapit sa kagadanan, bako sana ining sarong estado na inaagihan kan buhay. Iba-ibang kultura asin relihiyon, manlain-lain na paghiling sa kagadanan.

May mga ritwal kitang inootob puon sa paghelang o puon mismo sa panahon na magadan sagkod na mailubong, sagkod umabot an ika-40 aldaw pagkatapos na magadan. Minalaog sa simbolikong kinaban an mga gadan kun kaya orog ining minakusog. Sindang mga mayo na alagad nagpapamati man sa paagi kan simbolismo mismong isinabuhay ninda. An simbolismo iyo an mayor na tataramon kan relihiyon. Paraon an kahulugan kan simbolismo, magagadan an relihiyon o malilingawan na ini o masalak sa iba pang pwersa nin pagtubod. Kaya siyempre, dai mahahali na sa kadaklan kan satuyang pagtubod yaon parati an relihiyon, an minatao nin intepretasyon asin paglaom na igwa kan buhay na daing sagkod o kan iba pang estado, depende sa kun anong relihiyon igwa ka.

Sa sarong nabasa ko, minsan an ideya kan banwaan o nasyon, nakagamot sa mga gadan. An ideya kan pagtiripon na kita sararo o dapat na kita magkasasaro, pinapakusog kan mga gadan, kan satuyang mga gadan na apoon na nabubuhay asin nagraraba-raba sa satuyang imahinasyon. Hilingon kun siisay na mga gadan an mahihiling pa niyato sagkod ngonyan minsan sa lado kan pulitika. Arog man kaini an nangyayari sa mga santo asin santa kan simbahan, sinda nagpapahiling bako sana kan mga aarogan niyato, kundi mismong an reyalidad kan simbahan nakagamot sa mga gadan na banal, na nabuhay asin nagadan para sa simbahan na ini. O kun sa pulitikal na diskurso, an mga bayani kan banwaan. Sa panahon kan Edad Medya, haros santo an mga hade asin duke, reyna asin emperador nin huli ta igwa ining mga pabor na itinatao sa Santo Papa. Kun kaya, an paggiromdom saro man na diskurso kan poder. Kun paano kita pinapagiromdom, igwa pa man giraray ining pwersang minakondisyon kan satuyang isip asin boot. Arog baga kan pulitikong nagpapamati satuya kada eleksyon nin huli ta igwa na kitang utang na boot sa sainda. Digdi ko ilalaog an sinabi kan sarong pilosopo, na kaipuhan ta man makalingaw tanganing maipadagos niyato an buhay. An dai nakakagiromdom sarong makulog na pagmati arog man kan dai nakakalingaw.

Sa pagbisita niyato sa mga kamposanto, may mga mapamating buhay pa tanganing kuanon an kalag kan satuyang mga boto. Magmaan sa mga multong ini, ini an satuyang lingawan, nin huli na lamang sa mga gadan na satuyang bibisitahon, na dawa dai man gibohon na mga bayani asin santo kan simbahan man o kan gobyerno, giromdomon ta sinda bilang si mga tawo na kinua kan diklom na dai pa man giraray nahihiling an awrora kan satuyang padangat na banwaan, na kinakalag pa man giraray kan mga kasalanan kaini kan mga tawong yaon asin paslo sa poder na iyo sana an gustong mabuhay asin mailubong nin tanos.

No comments: