AN KALAG KAN SATUYANG PANAHON

Nagdakula kita sa takot kan kalag. Idtong mga napupurisaw, idtong mga nagpapahiling na nakaputi, idtong mga nangungulog nin tawo, idtong naghahagad nin hustisya. Nagdakula kita sa takot na an kalag kan satuyang mga padangat mapamati satuya. Maparamdam siring kan nag-mimiskol, siring kan nag buzz sa saimong YM. Nabubuhay kita sa kinaban na an kalag pigtatakotan o idtong kalag na pigsusulo sa impyerno o kaya pigduduyan sa kalangitan mantang an mga angheles nag-aawit sa panahon na daing kasagkoran. (Makatakot man nanggad ini sa mga tawong lalangkagon). Mantang kita nagdadakula, nahihiling ta na an kalag labi pa sa mga bagay na pigtatakotan ta o sa pagtubod na ini susuluon sa kalayo o papamurawayon pag-abot kan panahon. Nahihiling ta na an kalag iyo na ngani idtong kusog na minatulod satuya na atubangan an satuyang mga takot, pagkapurisaw, paghadit. Na an kalag iyo na an determinasyon kan tawo na himoon an saiyang sadiri sa atubang kan mas dakulang reyalidad kan kinaban.An diskurso ngonyan kan kalag bako na sanang pigbabahog kan doktrina kan relihiyon, mas nagkakaigwa nang laman ini sa paagi kan arte asin literatura asin kan mismong kultura arog kan pagtubod sa buhay na masunod na bako man sinublian ta kundi taal nang pigtutubodan kan mga Bikolnon siring kan mga taga-Ehipto.

Sa satuyang tataramon, an kalag masusog ta sa sarong tataramon sa Bisaya na an boot sabihon, ‘kaagan’, (agid man satuyang mga Bikolnon), sarong kaagan siring kan paghiling na an hawak iyo an pinag-eerokan kan kalag asin an kalag iyo an tubig na satuyang pigpapalis sa kaagan tanganing ini magkaigwang kamugtakan, magkaigwa kan saiyang serbi na siya makaagan. Asin an makaagan iyo na igwang pangapotan, panindogan, pangatawanan. Kun kaya, masasabi ta na an tawong dai nang pinapanindogan saro nang gadan, na an tawo minsan naghahangos pa alagad, dai nang pagmawot mabuhay, masasabi tang haros gadan na. Nin huli kaini minabukas kita sa direksyon nin pag-isip na ano man nanggad an mabuhay, ano man nanggad an buhay? Saro daw ining regalo o saro ining disesyon na padagos na atubangon an kinaban sa aro-aldaw niyatong pagkabuhay. Ano an nakakaag sa satuyang hawak bilang mga tawo?

Nagdakula ako sa mga patakot na an aking dai magkakan nin tultol kun banggi, minadulag an kalag tanganing maghanap nin kakanon asin kun ini matakupan kan kaldero, dai na ini makakaluwas asin dai na magigimata an hawak. Siring kaini an sakuyang nadagog kan ako aki pa asin nahiling kong saditon ‘baad an kalag ta nakakalaog ngani ini sa kaldero asin nagkakan pa kan mga tipo (garo dwende). Ano daw an dahilan kan mga pangum-om? An mga osipon mapapadapit sa kalag na ini na nakakabukas nin kaldero asin nagagadan sa laog nin kaldero, saro sa satuyang mga suanoy na patakot na pwedeng hilingon bilang sarong teksto na pwede niyatong pag-adalan. Pwede ining hilingon tanganing pag-adalan an pormulasyon kan takot asin an konsepto kan satuyang kinaban, sa satuyang panan’awan pag-abot sa isyu kan kalag. Alagad, siisay an maadal kan mga bagay na ini, na pigpapasipara kan mga disiplinang orog na tinatawan nin atensyon an kampanya kan global market na gibohon na sanang mga obrero an satuyang mga kaakian, na dai na gayong natatawan nin oportunidad na mag-adal kan saindang arte, kan saindang pilosopiya, kan saindang kultura.

Piguurihan ta an satuyang mga aki, kun dai na sinda tinatawan nin magkakanigong leksyon sa Humanidades, na sa ngonyan biktima nin daing kalag man na pagtukdo arog kan pilosopiyang nakulong na sana sa logic, an teyolohiya na garo bangkay na pigbubuhay kaya salamangka na sana an pagtukdo, na dai man na ini nakagamot sa hararom na paghiling kan eksperinsya nin tawo sa Diyos asin an literatura na dai na nagtatalubo asin nakulong na sa mga canons kaini. Kun kaya, kaipuhan na gayo, na mantang kita nagtutulod kan akademya na gibohon na mga global universities, hilingon ta na ‘baad an satuyang operasyon, yaon sana kita sa kublit asin dai nagsasagom sa kalag na iyo an matulod satuya tanganing padagos na kuguson an buhay. 'Baad an mga pangyayaring ini, saro sana man na pagpasali asin reaksyon kan nangyayari sa luwas asin an pesimistikong disposisyon kan kadaklan satuya pag-abot sa mga orolay mapapadapit sa kultura asin sa banwaan na mismo. An akademya bakong sarong pabrika, sigun sa pangaran na ini an satuyang alma mater, ini man palan an ina kan satuyang mga kalag na dapat na magtulod satuya na padagos na mahiling na an buhay sarong selebrasyon, sarong agi-agi sa kinaban na ini.

magburulig kita

Haloy na an panahon na nagkaigwa kita nin antolohiya nin mga nakasurat sa manlain-lain na Bikol asin ngonyan na kitang nagkakaigwa kaining panahon nin pag-ilolo, marahay na an gabos mag-ambag kan saindang mga rawitdawit sa paagi ki pagsaysay asin pagmukna, paghiling sa satuyang kinaban na Bikol, an satuyang agimadmad na masususog ta man nanggad sa satuyang mga agi-agi.

segunda mano

Winners of 2008 NCCA Writers Prize Bared
Five Filipino writers will be awarded cash to be able to finish their projects in fiction, essay, biography and poetry by the National Commission for Culture and the Arts (NCCA), led by its chairman Dr. Vilma Labrador and executive director Cecile Guidote Alvarez, through its 2007 NCCA Writers’ Prize, one of the country’s top literary awards.

Ed Maranan, Elyrah Loyola Salanga, Telesforo Sungkit, Jr., Kristian Sendon Cordero and Rosario Cruz-Lucero will be honored with a trophy, a certificate and the first tranche of P50,000 each at the awarding ceremony on July 25, 2008, at the lobby of the NCCA Building in Intramuros at 6 p.m.

In the essay in English category, Maranan’s The Country in the Heart: A Writer’s Times and Travels is chosen. He is a veteran fictionist, poet, activist and teacher.

A professor at the University of the Philippines, 28-year-old Elyrah Loyola Salanga wins in the literary biography category. Her project, Alfrredo Navarro Salanga: Sa Mga Pahina at Ibang Salaysay, will tell about his father, the great late writer Alfrredo Navarro Salanga. Elyrah has already won a Carlos Palanca Award for essay in 2006.

In the novel in Cebuano category, the prize goes to Telesforo Sungkit, Jr., who is now based in Laguna but hails from Bukidnon, for his project Mga Gapnod sa Kamad-an.

Kristian S. Cordero wins in the poetry in Bicolano category for his project Segunda Mano. Hailing from Iriga City, Cordero teaches at the Ateneo de Naga University, is author of two collections of poetry and has won several awards including a Palanca Award for short story and the Madrigal-Gonzales Best First Book Award in 2006.

Rosario Cruz-Lucero, prominent writer, critic, professor at the University of the Philippines and Palanca awardee, wins in the short story in English category for her Papa’s Field and Other Stories of the Disappeared.

There are no winners in the drama category in any of the Panay languages.

The winners will be given a grant of P250,000.00 gross each to assist them during the writing stage of the project and will be given in four tranches. The grant is good for one year, after which a manuscript of the writing project will be submitted to the NCCA for possible publication.

The biennial award was spearheaded by National Artist for Literature Virgilio Almario when he was executive director of the NCCA. This is in line with NCCA’s mission to “encourage the continuing development of a pluralistic culture by the people themselves,” will be creating the opportunity to have a direct hand in the development of Filipino literature. With this grant, the NCCA Writers’ Prize, writers will be freed from the demands of their work and shall be able to focus on the writing of the project for one year.

For the awarding ceremony on July 25, Dr. Ricardo de Ungria, commissioner of the Subcommission on the Arts and head of the Committee on Literary Arts, will be the guest speaker. The NCCA is at the 635 General Luna Street, Intramuros, Manila.

from the ncca...

agimadmad, gabos kita magbulig

CONTRIBUTIONS are now accepted for The New Anthology of Poetry in the Bikol Languages. Contributions shall be unpublished poems exploring the theme "Bikolnón na agimadmád (Bikol consciousness)"—memories, experiences, realities, images, and other aspects of being a Bikolano.

Contributions shall be in any of the Bikol languages, with corresponding translations in English. Editors however, shall have the discretion to edit translations. Each contributor may submit one to three entries; and a short bionote.

The anthology will be edited by Kristian S. Cordero, Marne L. Kilates, and Victor Dennis T. Nierva.

Please send your contributions to bikolit@gmail.com.

reading...

Sipat Kultura: Tungo sa Mapagpalayang Pagbabasa, Pag-aaral at Pagtuturo ng Panitikan
ni Rolando B. Tolentino

Sipat Kultura: Tungo sa Mapagpalayang Pagbabasa, Pag-aaral at Pagtuturo ng Panitikan ay pag-asinta sa historikal, panlipunan, at modernong tranformasyon ng panitikang Filipino. Mula epiko hanggang postmodernong panulaan at panitikang diaspora, naglalahad ang libro ng mapanipat na kritikal na perspektiba sa pag-unawa ng panitikan at lipunang Filipino.

Binibigyan-ugnay at relasyon ng libro ang tila hindi magkakaugnay na bagay: ang epikong bayani at OCW (overseas contract worker), panitikang oral at urban legend, romantisismo at himagsikan, diaspora at pighati, at iba pa. Makabuluhang karagdagang babasahin ang libro sa anumang textbuk at akdang pampanitikan para komprehensibong maunawaan ang panitikang Filipino tungo sa malaya at mapagpalayang pagbasa, pagtuturo at pananaliksik. (Gikan sa webpage kan ADMU Press)

Uya an bagong obra...

IMPAIRNESS (In Fairness)

Sa arog mismo kaining panahon
saro o duwa sa parte kan hawak mo
an nagkukudeta, nagpapasaluib saimo.
Cell nagdodota sa saro man na cell.
May mga ugat na masarabod
maputok asin bigla na sanang maluwas
sa dungo an dugo na garo burabod.
Malowbat kana sana. Madedrain an brain.
Tinimbang ka ngunit kulang talaga sa bitamins.
Nagagadan, ginagadan an iba pang organo,
minsan marikas o paluhay-luhay asin pino
arog kan pagkisam-kisam kan kikiam
an pagsapa-sapa kan sapsap o an pagkakan
nin luhay-luhay kan paboritong pabo.
Impairness, an dati ngonyan na kasurog,
kaiwal mo na atyan. May mga buhay sa laog
kan buhay na hawak mo. Nagigiyera,
namumulitika, may rimalaso,
nagkakasararo, nagpapakarelihiyoso—
siring kaiyan an relasyon kan buhok sa bungo,
an puputlan sa dapan, an pasawayon na ingron
sa tabay na pang-maton o sa matris na binabaton,
an gigis sa appendix, an eyebag sa bayag.
Impairness, sabi ngani kayan sa English:
An kidney will fail you.
An stomach will trouble you.
An heart will attack you.
An head and tooth will give you aches.
Your prostate will frustrate you.
Your blood will pressure you.
Sorry talaga sis, ‘as is’ na an psoriasis
lifetime achievement kumbaga
pero iba man ini sa atay na may sirosis
o pinalapa na kan nikotin na baga.
Ta impairness, dai man talaga
na zodiac signs na pigpipili an kanser,
asin makupot na makupot an anuman na virus
dawa ka pa Taurus na nag-agom nin Sagittarius.
Kun naabot mo naman nanggad an saimong edge
naluya na an hawak, minsan ka pa mag-New Age.
Impairness, kita talagang nasa Third World
gabos may TB, black and white man o colored.
Bako man pating totoo na gamot ay laging bago
na kaipuhan pang maggibo sa mga labotoryo
nin helang tanganing mapabakal bulong na naimbento.
An D sa mga ahensya kan gobyerno ta,
‘disease’ an boot sabihon: Disease of Public Works
and Highway, Disease of Education
Disease of Budget and Management,
Disease of Health na iyong nagpapadalagan
kan gabos na sanitary infection
sa tabang kan mga stations of the Red Cross.
Impairness, nagtatao man an presidente
nin Feel-health cards sa gabos na botante,
si buhay pa asin mga gadan na.
Ta impairness, kasabay parati kan ambulansya
an pulis sa pagtapos kan pelikula.
Kinayasan kan manok an surat kan doktor
asin dai nangingirit an nasa pharmacy.
Akoon mo na talaga—impairness,
na kita garo pinabutog na ballon
na luhay-luhay, minakupos. Kaya ranglers,
bagets, infafro, lalaki, babayi, tibo, manash
minsan dakulon kang smartload o cash
sa mga beauty pageants, pinakyaw mo gabos na sash
asin mag-attend ka man nin aro-aldaw na yoga,
mag-gym, magpa-Belo, spa, o magsponsor nin holy mass
impairness, igwa ka talagang hole sa saimong ass.

Kristian Cordero

TWO JOSES

After Jose Rizal's Noli me Tangere, Penguin Classics has released another book by a Filipino writer, this time, it is another Jose.

RUTH ELYNIA MABANGLO IN ATENEO

An Social Scences Department kan
Kolehiyo nin Arte asin Siyensya
sa tabang kan Progressive Organization
of English and Literature Major (POEM)
asin an Kolehiyo kan Edukasyon
mina-imbitar saindo sa sarong hapon
nin rawitdawit asin orolay na gigibohon
sa Lunes, Hulyo 14, 2008 puon
alas kwatro y medya nin hapon sagkod
ala sais nin banggi
sa Arrupe Convention Center
‘KUNG IBIG MO AKONG MAKILALA’
kaibahan si Dr. Ruth Elynia Mabanglo
kan University of Hawaii- Manoa asin
an grupo kan Advanced Filipino Abroad Program
dangan an mga parasurat kan Kabulig-Bikol


Ruth Elynia S. Mabanglo (born March 30, 1949) is a professor at the Center for Southeast Asian Studies at the University of Hawaii at Manoa. She is the coordinator for the Department of Hawaiian and Indo-Pacific languages and literatures as well as the Filipino and Philippine Literature Program. She received a Filipino degree from the University of the East, a Filipino language and literature master's degree from the Philippine Normal College and a doctorate in Filipino from the Manuel L. Quezon University.

She has received numerous awards for her poetry, including (in 1995) the Hall of Fame Award in the Carlos Palanca Memorial Awards for Literature. This award is given only to writers who have already won five first prizes in the contest; Mabanglo had won two first prizes in playwriting and three first prizes in poetry. She was also Makata ng Taon (Poet of the Year) of the Commission on Filipino in 1992. She also won the Philipine Centennial Literary Prize in 1998 for her epic poem Kundiman ng Katipunan: Awit nina Andres at Oryang. Her other literary awards came from the Cultural Center of the Philippines and the Samahang Balagtas (an association of members of the Philippine Senate and the House of Representatives).

She is the author of Mesa Para sa Isa: Mga Tula (A Table for One: Poems) that won the Manila Critics Circle National Book Award in 2003, Daigdig sa Pagitan at Iba Pang Dula (The World Between and Other Plays) both published by University of Santo Tomas Press, Anyaya ng Imperyalista/Invitation of the Imperialist, a bilingual collection of post-colonial poems on the theme of diaspora and feminism published by the University of the Philippines Press. Kung Di Man: Mga Tula ng Pag-ibig, 1970-1992, (If It Isn't So: Poems on Love, 1970-1992) published by Anvil Publishing, Mga Abong Pangarap (Aborted Dreams), a collection of Tagalog plays published by Kalikasan Press, Mga Liham ni Pinay (The Letters of Pinay), a collection of feminist and political poems in Filipino published by De La Salle University Press and Supling: Mga Tula (Offspring/Child: A Collection of Poems), a pre-martial law collection.

DAI KITA NAGSUSURAT SA TUBIG

kua an retrato ni kristian cordero


Saro sa dakulang balaog kan buhay ko bilang sarong hagbayon na parasurat iyo an matawan nin maninigong espasyo sa sarong publikasyon sa amay na panahon. Iba man an pagmati kan mahiling ko si pangaran ko kaidto sa school paper mi asin puon kaidto, minawot ko na mahiling ko na parati an pangaran ko sa babasahon na aram kung binabasa kan sakuyang komunidad, kan sakuyang mga kamidbid. Sa boot ko kaidto, bako na sana sa sarong lapida mahihiling man nanggad an sakuyang pangaran o kaya sa listahan kan mga mariribok na inililista kan kaklase ko na garo pulis na ngonyan.

Pinunan ko sa siring na istorya nin huli ta sa Filipinas, an publikasyon an sarong insentibo, (pakunswelo) na masasabing itinatao sa sarong parasurat, apwera kan mga papremyong nagtatao nin kwarta o kaya an mga pagmidbid kan saiyang nagibohan sa buhay o lifetime achievement awards o kun minsan posthumous pa. Alagad, an mga ini, insentibo sana, dugang sana kun baga. An basahon ika kan mga haraning tawo saimo dakula nang kaogmahan para sa sarong parasurat, minsan dai ka man ngani makakasiguro na masasabotan ka.

An itinao sakuyang katungdan sa kumperensyang ini iyo an magtaram mapapadapit sa publikasyon. Dai ko aram kun ano an boot sabihon kaini kan enot nin huli ta sa ngonyan, nahihiling ko na kadakul naman paagi nin pagbariwas o pagpapahiling kan saimong sinurat. Igwa na kitang mga blogs asin mga websites, may mga libre nang pdf files nin mga libro asin igwa naman mga lokal na dyaryo na nag-aako nin mga sinurat sa Bikol. Sarong bagay na ginagamit na panukol tanganing sabihon na igwa man nanggad na renasimiento sa mga syudad kan Bikol. Mahiwas na an teresa kan pagpublikar kan saimong obra. Haros gabos gayod igwa nang saro-sa-bulanon na publikasyon na nagluluwas asin kun ako hahapoton, an kaipuhan na sana iyo na magkaigwa nin reputasyon an mga nasabing publikasyon. Enot gayod digdi an pagkakaigwa man nin masiring editor asin an pagpapahiwas kan tinutukar mismong mga tema sa mga rawitdawit asin osipon. Ini an sarong lakdang kun gigobohon man nanggad na seryoso an pagsurat arog baga kan mga nasa eskwelahan o akademya.

Alagad, bago an publikasyon, kaipuhan muna an pagsurat, an pagsurat an nangungurog na katungdan kan parasurat asin bako an mabasa siya kan bilog na kinaban, sa pinakahalipot na panahon na siya mismo an matalaan. Marahay an mag-ambisyon, alagad an pandok kan publikasyon, pandok minsan nin negosyo asin daing maraot digdi. Kun baga man, an gabos na bagay pagkatapos kan pagsurat, insentibo na sana. Minsan ngani nagsusurat ka tanganing inegosyo an sinusurat mo, ipabakal, ipa-outsource. Alagad, bilang parasurat, dai ka dapat na gayong nag-iisip na kaini sa ngonyan nin huli ta patag na dalan kan pagpublikar, bako nang gayong masakit dawa siring kan dati, an mga sinusurat siring kan sinusurat ko, dai man gayong pigbabasa kan gabos ta baka dai man nanggad ako naiintindihan. Alagad bako ini an hiling kong kaipuhan na motibasyon kan sarong parasurat. Sabi ko ngani, dugang na pakunswelo an publikasyon. Igwa man mga printers asin publishing house sa Bikol ngonyan, yaon an Goldprint sa pamamayo ni Nilo Aureus, an sakuyang patron, na naglagda kan sakuyang mga aklat pati naman an ki Vic Nierva, asin man an AMS Press digdi sa Naga na nagpublikar ki Boboy Aguay. Igwa man sa Legazpi. Dai man maraot sa sakuya an magself-publish. Si Rizal an nangungurog digding ehemplo. Alagad, mas marahay sa hiling ko an magkaigwa nin dawa duwa sanang university presses sa Bikol na matulod kan mas halangkaw na klaseng publikasyon asin siguro, sarong pusuanon na mahimo nin sarong indepent asin pribadong publishing arm na matulod kan literatura asin Bikolnon na pag-adal. Sa ngonyan, an mga publikasyon kan satuyang mga eskwelahan bako man talagang ‘for reading consumption’ kundi for documentation asin posterity kan arog kaining thesis, artikulo o anupang sinurat na madalas anodon nin baha o kaya sa library malapa.

Alagad sa mga nagmamawot na magsurat asin mailuwas ini sa sarong publikasyon, igwa kitang magkapira nang mga dyaryo, dyornal, e-zine asin iba pa na nag-aako nin mga akdang Bikol. Babangiton ko an Burak: An Dahon nin Pararawit-dawit na pinupublikar sa Ottawa asin sa Albay asin pinapakarhay kan oragon na si Gode Calleja na siya man an kagmukna/kagsadiri kaidtong depuntong Kalikasan Press na iyo an enot na nagpagipaw kan publikasyon sa Filipinas bago an Anvil o minsan an UP Press. Sa Burak, ma-e-surat ka sana kan mga obra mo sa Bikol, o minsan mga tinipon mo baga ngayang ariwaga o patukod, asin ini 99% mahihiling mo sa nasabing publikasyon. Tano ta 99% sana, nin huli ta an kun dai mo nahiling ini sa Burak, dakula an sarong porsyento na dai ini nakaabot ki Manoy Gode o ta madunong nang marahay an kompyuter asin isinalak an saimong padarang obra duman sa Spam, na tambakan nin anunsyong basura asin Viagra. Dai gayong editing na ginigibo si Manoy Gode, minsan ngani mayo talaga, an obheto, iyo na paluwason muna an gabos na pagsurat asin parasurat sa Bikol asin bahala naman gayod an mga iskolar na magpili nin mga samples na pwede nindang gamiton sa pag-adal o sa mga masurunod na antolohiya. An readership kan Burak, gabos na Bikolnon na nagpapadara asin kamidbid ni Manoy Gode sain ka man sa kinaban asin kun dai mo man nanggad papakarhayon an pagsurat, pangaran mo man daa an lilibakon, asin bako man an gurang na tagapakarhay.

Papadarhan ka pa kan kopya. Ini talaga an tunay na gibo apostolado na masasabi sa Bikol ngonyan. Kaya nag-aako man nin donasyon. An Burak sinusurat sa Bikol, mababasa sana kan tataong mag-Bikol o nagmamawot adalan an Bikol asin pinapadara sain man na lugar basta igwang Bikolnon. Ngonyan nakalima nang bugkos nin mga tinipon na Burak asin nagdadakul pa ini. Bako sanang pating mga taga-digdi satuya nakabase an mga kontribyutor kundi minsan sa Yuropa, Estados Unidos asin sa ibang parte kan Asya. Ini an dugang na tabang na dara kan globalisasyon na pinapakinabangan niyato tanganing ituldo an mga dati nang obheto nin pagapauswag nin sadiring tataramon asin kultura.

Igwa man mga publikasyon sa eskwelahan na nag-aako naman nin kontribusyon sa Bikol. May mga dyornals arog kan Pagpukaw kan Departamento nin Pilospiya asin Kamawotan kan Kolehiyo kan Arte asin Siyensya sa Ateneo de Naga University an nag-aako nin mga akademikong papel asin sanaysay na sinurat sa Bikol. Igwa man an Sorosogon Historical Society an Sarabihon na nagpupublikar nin mga akda sa Bikol kan mga taga-duman. Magayon ining padagoson asin papangyarihon sa akademya asin minsan kan mga cultural groups tanganing dagos-dagos nang mabago an panan’awan na dai ta kayang magsurat sa Bikol nin huli ta tikapo an tataramon ta. Makasupog na sa ngonyan kadaklan sa mga babasahon na ini, campus papers man o university-based journals na an Bikol sana iyo an pangaran kan dyornal. Dai ta man nililimitahan an sadiri ta sa Bikol alagad binubuksan ta sana an bagong bintana para sa Bikol sa panahon na nagsasagin-sagin kitang komportable na kita sa iba pang tataramon apwera Bikol.

An pagsurat man sa anuman na tataramon binubuksan na sa anuman na diskurso alagad pinapaorog man giraray an pagpatalubo asin an pag-agyat kan pagsurat sa anuman na tataramon sa Bikol nin huli ta an tunay na pag-asenso sa sarong banwaan, nagkakagamot sa paagi nin odok na paghiling sa kun anong klase kultura asin istorya igwa an mga tawo kan nasabing banwa. Sabi ngani ni Hegel, culture is the substance of the people.

Kun baga man pinipili mong magsurat sa ibang tataramon, dai man akong pag-ulang diyan, dakul man nanggad an publikasyon na pwedeng mag-ako kan saimong obra kun nagsusurat ka sa Ingles o kaya sa Filipino. Alagad dakul man an masasabing ka-kumpentensya mo sa bagay na ini. Kun kaya, mas orog kong inaagyat na sa Bikol ngona kita magsurat sa paagi nin paghanap nin mga daan na materyal, pagbasa asin odok na paghorop-horop kan mga bagay na nakapalibot sa satuyang buhay asin sa banwaan.

Lain pa kaini, suportahan ta sa paagi nin pagbasa asin pagkampanya an mga sinurat na kan satuyang mga awtor sa Bikol asin kan Bikol. Dai ta kaipuhan paglabanon an mga tataramon, kaipuhan ta sanang maging mga surugoon kaini, surugoon na andam na magsurat bako sa tubig kundi sa papel, sa atubangan kan satuyang kompyuter. Ini kaipuhan tang ipanuga asin gibohon na maotob. An pagsurat sa Bikol, sarong desisyon na ginibo ko bako nin huli ta igwang karibay na publikasyon, nagsusurat ako sa Bikol nin huli ta, ini an tataramon na buwelo akong gamiton, ini an sakuyang kublit, ini an sakuyang puso.

Sa Italya nin huli ta bawal an magtinda sa mga istasyon kan tren, may mga magkapira daang taong sigeng libot-libot asin sigeng mga pangalagkalag, garo may mga hinahanap. Dara-dara kaini an sarong durudakulang maleta, asin kun ika magauman na Filipino man, madulok ini saimo asin pasikretong masabi saimo: Balut ( sa pinakahilom na boses). Sa enot makangirit an istoryang ini, alagad ini an kapangyarihan asin kaluyahan kan dila, an pung’aw sa sadiring pagkakan asin an katalingkasan na kun yaon kan sa saimong banwaan, pwede kang magkurahaw nin balut sagkod na tumanog an saimong burubagtingan, sagkod na mapukawan an mga bagong nagdurog.

Marahay daw magsurat ngonyan sa Bikol? An simbag iyo, dai ka muna mapurisaw sa mga tamang pagbaybay, sa kun anong Bikol an tama asin sala, sa kun anong tema. Alagad, dai mo pagsarhan an sadiri mo sa pagbasa kan mga yaon nang obra ta ini an saro sa pinakadakulang tabang na maitatao mo sa sadiri mong nagmamawot magin parasurat. Sinasabing kita-kita man sana. Buot sabihon an parasurat iyo man sana an nabasa kan kapwa niya parasurat o an mga may interes sana an nabasa man nanggad, komunidad ini, asin tanganing masuportahan an publikasyon, gibohon tang sarong impeksyon, epidemya an pagbasa kan mga obrang Bikol.

Magpuon kita sa mga kaakian gayod, Magsurat kita nin mga osipon na pan-aki. Punan ta an dakitaramon kan mga klasikong akda sagkod na magbaha kita nin mga babasahon. Dakulang kapital ini asin mayong nagsusugal digdi, alagad saro ining tubuanan na dai pa nakukutkutan. Sa pagbukas kan publikasyon, maluwas naman siyempre an isyu kan katanosan nin pagsasadiri o kapirayt, an plagiarism asin kadakul pang iba na may koneksyon sa parasurat asin sa saiyang obra. An pagbukas nin bintana, nag-aako nin dakul na bulanit nin liwanag.

Dakula sa paghiling ko na an publikasyon niyato, an mga obra niyato masusuportahan kan mga OFW na Bikolnon asin idtong mga Bikol Associations ngonyan na nakabase sa luwas kan satuyang rehiyon. Sinda na yaon sa luwas an nahihiling kong igwang dakulang maitatabang sa pagpapatalubo asin minsan sa pagbariwas na mismo kan mga libro asin iba pang publikasyon. An susuraton niyatong mga proyekto na matao nin odok na paghiling sa saindang mga agi-agi sarong magiging masulong na babasahon. Ini an mga bagong epiko o an katipak kan epiko kan Ibalon na nakasentro baga sa paghanap nin espasyo, pakikipaglaban sa mga kaiwal na minaraot sa kadagaan. Sa paagi kan pagsurat kan mga naratibong ini, kan mga osipon na ini, magkakaigwa kita nin mga bagong termino, bagong paghiling, pusog na mga pisog na satuyang iaalmasi tanganing magtambo an bagong Bikol.

Kaidto, sinasabi ko na kaipuhan tang magsurat sa Bikol o magtukdo kan mga akdang Bikol nin huli ta ini an tataramon kan satuyang mga pangiturogan. Ngonyan, bako sana palan ini an tataramon kan satuyang mga pangiturogan, ini pa an tataramon na minapukaw satuya sa pinakahararom, pinakananok na pagturog.

Binubuksan ta ngonyan an kadakul na posibilidad sa pagsurat Bikol asin an publikasyon saro nang demokratikong patag. Nasa saimo an pagpili parati. Boot sabihon ko kaini, mas dakul na kitang paagi nin pagpaluwas kan satuyang mga obra, an kaipuhan ta na sana iyo na magpuon na kita, nin pagbasa, nin pagsurat asin dai dapat kita magsurat sa tubig.