BIKO-BIKONG BIKOL
Kristian S. Cordero

An tawo nag-oorolay mapapadapit sa saindang pag-orolay, sa tataramon na saindang ginagamit. Sa paagi kan tataramon, nagigin posible an buhay sa kinaban, an tataramon na ini an nagiging susi kan satuyang komunikasyon, siring na ini man an kawsa kan satuyang pagkabaranga. Sarong pwersa an tataramon arog kan kusog kan kapalibutan na kaya kaining pagtugdok nin sarong tore alagad pwede man na rugmaon an siring na edipisyo. Sa panahon na sinasabing igwang renasimiento kan literaturang Bikol, an tataramon dai nanggad maisusuhay sa orolay.

Sa mga minaluwas na hapot o pagkulibat sa mga parasurat, minasabi an iba na ini Bikol asin ini biko-biko, bako ining tama. Purong Bikol an pighahanap asin ini an dapat na hingowaon na gamiton asin ini man an gagamiton sa istardisasyon kan tataramon na sarong pulitikal na gawi, sa hiling ko, nin huli ta siring man kaiyan an tataramon, an may gamit kaini, an nagsusurat kaini, an nagtatao kan lokasyon asin muhon kan sarong reyalidad arog man kan nagigibo nin mapa. Igwang kapangyarihan sa pagbobonyag, igwang pag-ako, igwang pag-uyon asin siring man kaiyan an pagbonyag o pagpangaran sa sarong reyalidad. Sa arog niyatong nag-agi sa makuring proseso nin kolonisasyon, an paghanap kan purong Bikol parating nasa disposisyon nin pagkutkot asin pagsalingoy. Ini nin huli ta dakul na mga tataramon an pinara sa satuyang pag-isip tanganing mas orog na mapakusog an pagsakop kan emperyo kan Espanya. Sa ngaran kan relihiyon, binonyagan, sinara an sadiri tang kultura asin binonyagan an dai ka-uyon sa propaganda kan kolonisasyon bilang gibo kan mga demonyo o an demonyo mismo.

Mas makusog man an ginibong pagsakop kan sunod na grupo, an mga Amerikano ta tinao satuya an Ingles sa paagi kan pagbukas nin mga pampublikong eskwelahan na iyo an nagtukdo sa satuyang mga apoon na sagkod ngonyan igwang halangkaw asin halakbang na pagba’nga sa mga tawo sa Filipinas. Mayaman an nagtataram nin Ingles, madunong, respetado, siring na duhagi asin tios, mangmang an paghiling sa nagtataram kan anuman na Bikol o bakya minsan ngani ang Tagalog o Filipino. Sa satuya baga, kun makahiling kita nin bago, halimbawa baga, nin sarong gamgam sa oma, an enot niyatong hinahapot, Anong English kaan? na garo baga kun daing Ingles na apod sa sarong bagay, ini dai nagiging yaon, ini dai nabubuhay, ini mayo sa mapa kan reyalidad. Oras na tanganing baliktadon an paghiling niyato na daing tataramon na maorog pa sa ibang tataramon, kun gayon, orag o katotoohan an kayang sagumon. Kaya ngani an nagyayari giraray na pagdakul nin parasurat sa Bikol na nagsusurat sa anuman na Bikol, sarong magayon na signos na pwede man naggad na ikapurisaw orog na kan nagsasara, orog na kan may aram sa ‘tunay’ na Bikol.

Sa hiling ko, bakong isyu kun anong tataramon na an gagamiton ta, nin huli ta an pinakadaog na posisyon na pwede niyatong gibohon, iyo na paglabanon an mga tataramon na garo mga lalong ini sa bulungan. An ginigibong paghanap kan tunay na Bikol, a’ngay asin dapat man, alagad an Bikol na ini, dai limitado sa sarong lokalidad sana na nag-aatubang naman kan pwersa kan globalisasyon, ibali ta pa man an diskurso kan nasyonalismo. Bakong ulang an may aram na dakul na tataramon, asin sa parte kan mga parasurat, na sa saiya an poder kun sain siya masurat na tataramon. Ikakaogma naman nanggad kun ini mapapadapit sa Bikol. Alagad, dai nangangahulugan na bako na siyang Bikolnon nin huli ta dai kayang paraon kan paggamit kan tataramon an identidad kan sarong parasurat. Na sa parasurat an pagpili parati, kun minsan ngani sa parasurat, namamati niya na an tataramon pa an nagpipili saiya na garo baga an gawi kan pagsurat sarong bokasyon siring sa paglaog sa buhay-relihiyoso.

Sa ngonyan, may nahihiling akong direksyon, ini an pagsurat sa mga Bikol, na dai natatakot sa mga purista na pwedeng makulong sa sadiri nindang panahon, na bukas sa paggamit kan Bikol na bako sanang nasa sentro kan Naga, Iriga o Legaspi, kundi sa pagkugos kan ‘iba’ pang Bikol. Yaon an pagsalingoy parati sa parasurat na iyo man an iskolar, an cultural worker na padagos, tanganing hipnoan an kadakul tang nurses asin caregivers, kabali naman an mga nasa call centers, yaon man an pagsubli nin huli kan reyalidad na an Bikol bakong ibang planeta, kundi sarong kabtang sana sa kinaban, asin yaon an paghimo sa presenteng panahon, paghiling kan kamugtakan asin buhay sa Bikol asin an mga a’ngat sa rehiyon.

An kadakulan na ini kan mga tataramon, pwedeng makapadipisil sa gigibohon kan mga nagtutulod sa purong Bikol asin naman sa istardisasyon kan tataramon, alagad, sa parasurat asin mga cultural workers, sa mga iskolar asin paratukdo, ini sarong nadungkalan tang yaman, sarong kaban na pwede niyatong gamiton. Sa paggamit kan dakul na Bikol, sa pagpaburak kaini. Kaipuhan ta an bukas na pag-ako sa reyalidad na an eksperinsya sa tore kan Babel arog man kan paglaog kan SM sa Naga.