another take from HOMELIFE

Dakula an utang ko sa Homelife. Saiya ko enot na namatian na sabiyan na: 'Oy tatao kong mag-surat, uni kwarta saka premyo, maghuruhambog ka na...' Pang-apat ko na ini sainda.

1999 Paputok (2nd Place)
2004 Isda (Grand Prize)
2005 Agua de Mayo sa Seminaryo (2nd Place)
2007 Sa Paglubog ng Araw (2nd Place giraray)

Uni an iba pang bareta:

Irinuman ta anas hali sa Bikol.

An Kusog kan Imahinasyon

Sinabi ni Benedict Anderson na an mga nasyon minagikan sa kun pano minahiro an imahinasyon kan mga namamanwaan asin minahimo nin mga paagi tanganing an nahimo kan imahinasyon mapangyari. Asin sa hiling ko bako sana ining totoo sa kaso kan satuyang nasyon kundi pati man sa lokal na komunidad arog baga kan syudad o minsan kan pamilya.Sa kaso baga kan Naga, an oagiging maogmang lugar bako sanang bastang slogan ta kundi sarong produkto nun imahinasyon na kaipuhan tang paglapigotan sagkod na nahihiling tang orog pa karahay an nasabing kamawotan, an nasabing bisyon na an satuyang syudad magin maogmang lugar sa gabos na aldaw kan satuyang pagkabuhay.

An imahinasyon na ini minagikan sa indibidwal asin dai napupurot basta-basta. Ini minapuon sa paghorop-horop kan kamugtakan kan saiyang sadiri, kan saiyang buhay. An parehong imahinasyon man na ini an nagtataong kusog sa satuyang mga artista (bakong showbiz personalities ‘sana’) tanganing padagos nindang tawan nin artikulasyon an satuyang panahon asin kamugtakan. An saindang mga gibong-sining sarong ladawan kan satuyang historikal na sitwasyon kun saen mahihiling niyato kun pano kita nabubuhay asin minaatubang sa mga a’ngat kan buhay asin kan dakulang kinaban. Sa imahinasyon man ini minagikan an kusog kan lambang saro sa satuya tanganing padagos tang baguhon, pahanguson an mga bagay na daan asin kinatudan na tanganing maghanap kita nin bagong paagi, bagong paghiling sa palibot ta. An imahinasyon bakong monopoliya kan mga artista dawa minsan masasabi tang mas dakul na panahon na ini saindong ginagamit asin may nahihiling na naginibohan. Kadakul satuya nasa sadiring butas nin proklamasyon na siya musikero minsan sa videoke man sana nag-iikot an buhay, mga pintor minsan nitso sagkod bato sana man na kinalburo an nahaman asin parasurat minsan dai man nganing naginibohan apwera sa mga taram na nabagyo o nabaha na kan nakaaging panahon.
Bakong inspirasyon an nagpapadalagan sa mga tunay na artista kundi an kusog kan imahinasyon na kayang maghiro minsan sa kawaran nin inspirasyon. Alagad an mga artista (arog kan mga parasurat, pintor, musikero) parating pighihiling na taga-luwas ta an sistemang naghahadi-hadian dai tugot sa ano man na pagbabago na pwedeng punan kan bisyon kan artista. Kun bako man na taga-luwas, may paghiling man an kagabsan na an sarong artista nagserserbi sana sa interes kan mga mayayaman na igwang kakayahan na bakalon an saindang mga obra, mga libro o magdalan kan saindang mga dula o pelikula. Alagad bako nang arog kaini an kaso sa panahon na sa tabang kan makusog na teknolohiya, mas dakul na an naabtan kan sarong gibong sining.

Kun siring, yaon man sa mga paradalan, parabasa, mga patron kan nasabing gibong-arte an pagpakinabang sa mga gibong ini kan imahinasyon. An sagkodan kan sarong arte dai sana minauntok sa pagtao ogma o kasiraman sa hawak kundi orog sa gabos ini makapararom kan paghiling niyato sa buhay asin sa kinaban, matawan kita giraray nin kamatian na makamati giraray asin magkaigwa nin mga bagong paghiling sa kinaban na kinatudan na. An sarong gibong-arte orog dapat na makatulod satuya tanganing kita man maglaog sa proseso nin imahinasyon na labi kaimportante ngani sa pagmukna ta kan satuyang nasyon na sa hiling ko saro man na gibong sining arog kan sarong obra maestra nin sarong artista.

Kun an nasyon sarong gibong sining, kinakaipuhan na mas orog tang hilingon an mga obra maestra, dangogon an satuyang mga kansyon asin basahon an satuyang mga osipon asin rawidawit, dalanon an mga pelikula asin teatro nin may pagtilam-tilam, pagkapaha asin bukas na disposisyon tanganing an mga gibong sining na ini makatao satuya nin hararom na apresasyon kan satuyang nasyon, kan satuyang minumuknang banwaan. Sarong banwaan na nabubuhay sa katotoohan asin sa pagrespeto sa buhay; sarong banwaan na an pag-asenso dai susukulon sa bilang kan malls na naipatindog; sarong banwaan na an paghabon sa kaban dai oomawon na katanosan; sarong banwaan na maboto nin pulitiko bako nin huli sa saiyangng apelyido asin impluwensya; sarong banwaan na dai tutugotan na sakloton an mga pangiturogan, an imahinasyon kan saiyang namamanwaan sa tahaw kan banggi. Ini sa hiling ko an kulang pa bako sana sa Naga kundi sa bilog na nasyon. Halawig an lalakawon para sa bagay na ini alagad an pagbaklay minapuon sa enot na lakang.

Villafania’s poetry book launched

The latest Pangasinan collection of poems by Santiago B. Villafania was launched at Urdaneta City on Friday, November 9.

Malagilion: Sonnets tan Villanelles is Villafania’s second collection of poems in Pangasinan language which was launched shortly after the 2-day Conference on “Revitalizing the Pangasinan Language and Cultural Heritage” held at the Urdaneta City Sports and Cultural Center last November 8-9, 2007.

The 390-page book includes some 300 sonnets and 50 villanelles, published through grants from the Komisyon sa Wikang Filipino (KWF) and Emilio Aguinaldo College (EAC) under the helm of Dr. Jose Paulo E. Campos.

The new collection of verses is an uplifting exploration of memories of childhood, love, history, current events, the wonders of nature, and the enrichment of the Pangasinan language, culture and literature.

KWF Chair Dr. Ricardo Ma. Duran Nolasco and UP Professor Dr. Ma. Crisanta Nelmida-Flores wrote the preface and the introduction to the book, respectively. Dr. Cirilo F. Bautista, Victor Emmanuel Carmelo D. Nadera Jr., Aurelio S. Agcaoili, Kristian S. Cordero, Jose Jason L. Chancoco, Christopher Q. Gozum, Jaime P. Lucas, Leonarda “Amor Cico” Carrera, Sergio A. Bumadilla and Melchor E. Orpilla contributed their respective blurbs.

Multi-award winning poet Cirilo F. Bautista says of the author, “Villafania is the leading poet of his generation in Pangasinan today.”

Other works of this young Pangasinan poet include Pinabli tan arum ni’ran Anlong (2003) and a chapbook, Balikas na Caboloan (NCCA, 2005). Some of his poems have appeared in local and international print and web publications such as Balon Silew, AWARD, Philippines Free Press, Philippine Graphic, ANI, Philippine Panorama, Sunday Times Magazine, The Heron’s Nest, HaikuHut’s Short Stuff, Ygdrasil, In Our Own Words 1 & 2, Picolata Review, MindFire, and other online poetry journals.

Born in Sta. Barbara, Pangasinan in 1971, Villafania graduated with a degree of Bachelor of Arts in English from the University of Pangasinan in 1991. “Sonny” as he is fondly called is an active member of the Ulupan na Pansiansia’y Salitan Pangasinan and an ardent advocate for the revival of Pangasinan as a literary language.

Villafania is currently a senior web developer/designer in Emilio Aguinaldo College – Manila.

Andrew Recepcion now blogs.

Pagkalihis kan Undas

Saro sa kaipuhan na akoon sa buhay iyo an kagadanan. An buhay asin kagadanan garo tawo o ‘gila sa parehong sensilyo na pig-uukudan. Dai ta maisusuhay an buhay sa kagadanan anuman an paghiling ta sa kagadanan o sa buhay. Kun hihilingon, saro sa nakakapararom kan buhay iyo an reyalidad na an tawo igwang sagkod, igwang katapusan sa saiyang pagkabuhay sa kinaban. Ano na sana kun dai nagagadan an tawo? Pinapatunayan man ini kan manlain-lain na relihiyon na nagtutubod o nagpapatubod na an kagadanan sarong tangga, sarong pirtahan, sarong panibagong kabtang. Anu man na eskwelahan nin pagtubod an satuyang kinakaayonan, yaon parati an pagmidbid sa kagadanan bilang reyalidad na dai manenegaran. An buhay milagro, an kagadanan, siguro.

Saro sa elemento kan kagadanan o kan mga gadan iyo an danay na pagrumdom, na sa hiling ko minasalungat kan ideya na tapos na gabos pag-abot kan pagbugto nin hinangos. An pagrumdom sa mga gadan sarong paagi na laktawan an pisikal na kakulangan asin darahon an iribahan, an nagbubukos kan satuyang relasyon sa mas halangkaw, lampas sa pisikal na lebel. Dai man sinda nagagadan, sabi ngani, padagos na yaon sinda sa satuyang giromdom asin sinda padagos na mabubuhay sa paagi kan satuyang pag-usip, kan mga bagay asin pangyayari na padagos na mapagiromdom kan saindang buhay sa kaibahan. An paggiromdom sa mga gadan sarong paagi nin padagos na pagtaong halaga, pagtaong respeto sa saindang memorya.

Sa siring na punto, an kagadanan minaako nin manlain-lain na pagbasa. Kaidto, kinakaaran ko si mga kaklase ko kada pag-abot nin piyestang kalag nin huli ta dakul sindang dinudumanan: gurang na apoon, tiyoon, ninong asin ninang, tugang, pinsan. Ako, mayo, nakiiba lang ako sa tiyaon kong tugang kan tugang kan agom kan tugang ni mama, kaya harayo naman talaga dawa pa masasabing midbid ko man an mga gadan na idto. Ngonyan na yaon na ako sa puntong ini, gadan na idtong tiyaon kong idto asin gadan naman si lolo ko alagad dai ko man kinatudan an maglamay sa kampo-santo nin huli ta garo sa kadaklan na beses an nangyayari pagduman bako na piyesta nin gadan kundi kan mga buhay na nagpapamati na sa gadan. Na dai pa sinda nalingawan, na padagos ta sindang gigiromdomon. Sa librong Dominion of the Dead ni Robert Pogue Harrison, sarong professor nin ¬Italian Literature, sa Stanford University, nagpahayag na ‘…we bury our dead to humanize the lands where we build our present and imagine our future. As long as the dead are interred in graves and tombs, they never truly depart from this world, but remain, if only symbolically, among the living.
Kan nakaaging Semana, nagbisita ako sa kampo santo sa Francia digdi sa Naga tanganing ibahan an sakuyang katuod na nagsusurat kan saiyang nobela asin kaipuhan niya na makatungtong sa nasabing kampo santo nin huli ta igwang sarong eksena sa saiyang nobela na duman an tagbuan. Sa paglaog ko sa daan na kampo santo sinabat ako nin katoninongan na gadan sana an makakatao. Idtong mga gadan na binibisita kan mga buhay tanganing an buhay an magpamati sa mga gadan na dai pa an mga buhay napapanlingaw sa sainda. Pasulnop na an saldang kan kami nagduman asin an banggi nagpupuon nang magtamong sa kahiwasan, kinuahan ko nin pirang retrato an pirang pigura nin krus asin mga mga sagradong imahe na naglaladawan nin hustisya, pagkaherak, pagtubod asin mga bersikulo sa Bibliya na minarimpos kan paglaom na pagbalyo ta sa ibong na pangpang, igwang sarong dakulang reyalidad na mapaomay kan mga lugad na satuyang nakua sa satuyang pagbaklay sa kinaban. Sa mga restos asin pantyong na yaon duman, madadangog an garo hukragong na aram mong bako sa mga gadan kundi sa mga motor asin traysikel sa luwas na nag-aabang nin mga pasaherong arog ako.

obra nueva

HULING KANSYON


Kung mamarapatin, nais ko
sanang magpakamatay sa harapan mo.

Hindi dahil sa umaasa akong pipigilin
mo ang pagkalabit ko ng gatilyo. Mauupo ka lamang.

Hindi ko hinihinging magsalita ka:
tanging isang saksi lamang ang aking hangad.

Batid kong mag-aalinlangan ka sa aking pakiusap,
subalit kailangang mong mabatid na tanging

ito lamang ang paraan ko upang sa dulo
ng lahat, makita ko kung paano lisanin ng liwanag

ang mundo sa aking mata. Mamamadaliin ko lamang
ang pagpapakamatay,walang mga huling pananambitan

o pagsisi sa kaninuman sapagkat tinitiyak kong wala
akong nararamdaman maliban sa nais na wakas

na kasama ka. Kung balak mong sumigaw ng saklolo,
mangyaring tiyakin mo lamang na tuluyan na akong

naglaho pati ang aking anino. Huwag mo akong hawakan.
Hindi ko nanaising mapaso ka ng malamig na katawan.

Kung pagbintangan kang ikaw ang kumalabit ng gatilyo,
ipakita mo ang ebidensyang ito. Dahan-dahang basahin ang laman.

Hindi ko ipinapangakong may darating na ulan o alanganing hangin
o mangangamoy kandila o ligaw na rosas sa pagbasa mo ng tula.

Sa loob ng kanilang mga bibig na magbubukas-sara
sa kanilang paghalakhak o sa mga tingin na mapaghinala,

sa gilid ng hindi pinapansin na salamin, doon mo ako muling tingnan
at iaabot ko sa’yo ang sunod mong hakbang na gagawin.


Kina Erick Lagdameo at Adrian Remodo,
sa mga kuwentong kanilang winakasan.

obra

MGA HAPOT NI TATA RAMON

Ano ta kinakagat ta an satuyang dila
kun igwang tataramon na habo ta na sanang butasan?

Ano ta nakakagat ta an dila kun may nakakanambit
kan satuyang pangaran, alagad pano kun nagigiromdoman an mga gadan?

Ano ta dai ta nanamitan an tataramon
alagad an makulog kabaing sa mapait, an maogma sa mahamis?

Ano ta an tios nagsisira nin dila
asin an mayaman igwang lengua?

Ano ta pigpapahiling kan aki an dila niya kun may kaiwal siya
na garo baga nagpapalabaan, nagpapapulahan sinda?

Ano ta an púlâ, bungog asin an gurang na nabungog
mas pinapaorog na sanang dai magirong-girong?

Ano ta may malanit magtaram, lagpas sa tulang
alagad masiram asin an iba nangingidam na sa puros taram?

Ano ta an dila ta garo balukag na nagkikitik
asin tano ta nabibilot ini orog na kun nagpuputik?

Ano ta nakakataram nin Latin an babaying sinaniban nin demonyo
asin an magtaram nin Bikol sa eskwelahan pigpapamulta nin singko?

Ano ta an dai magpadangat sa sadiring tataramon
mas malala pa sa malangsa sira minsan gabos naman manamit sa dila?

Ano ta an gabos na dai ta masabotan na Bikol na tataramon
sinasabi tang hararom minsan dai man kita minabuntog?

Ano ta pag-Ingles na dai ta masabotan, haypaluting
alagad mahingowa kitang maglayog?

Ano ta an Ingles tongue ina (mother tongue)* ta
asin an Bikol ta, bikô-bikô?

Ano ta sinabi kan gurang na parasurat na an saiyang dila
katakod sa tinalbungan kan saiyang inulnan?


Ano ta pigkakaolay ta an diyos sa bako ta man na tataramon
asin kun magdukot an hostiya sa ngala-ngala, makasalanon ka daa?

Ano ta dilang anghel an para sa marahay na magkatotoo sato
asin kun may mangyaring maraot sa kaiwal ta, Dilaan! Nakarma!

Ano ta an mga hayop kun nalulugadan,
pigdidilaan sana an lugad tanganing maomayan?

Ano ta kalayong garo nagdidiwal-diwal na dila
asin tano ta an tawo nababasog bako sana sa tinapay?

Ano an mangyayari sa tawong naimpatso sa tataramon?
Ano an manyayari sa tawong napaso kan dilang kalayo?

Ano ta an tataramon may makagadanon na tarom
orog na kun an sasabihon yaon na sana sa puro kan dila?