YAON NA

Si Fr. Wilmer Tria (sa bitnga) kaibahan si Frank Peñones (sa wala) asin ako sa too. Ku'a ini kan nakaaging paglagda kan libro ni Fr. Tria na may titulong AKO ASIN AN KAPWA KO (Ateneo de Naga University Press).

YAON NA

Ako asin an Kapwa Ko: Pilosopiya nin Tawo
Ateneo de Naga University Press, 2006
Naga City

An pagpili nin tataramon na gagamiton sa ano man na klaseng susuraton sarong pulitikal na gawe. May kamawaton na magbalik/kaibahan na an pagbalubagi sa natudan na sistema o paghiling sa sarong bagay. Siring kaiyan an eksperinsya kan komunidad nin tawo na nag’agi sa kolonyalismo, igwa nin kamawotan na magsadiri, magbalik sa kung ano kami bago pa man uminagi an duros kan kolonisasyon na iyo an sinapo kan kadaklan na parte kan satuyang nasyon, kaibahan na an Bikol. Alagad minsan taliwas sa diskurso kan mga postkolonayalismo, parating an tataramon na gagamiton sarong hayag na pagpahayag kan sarong pagtubod kan sarong parasurat.

Sa nangyayari sa Bikol ngonyan igwang higot na paghingowa na magbalik sa sadiring tataramon sa paagi nin literatura asin pamimilosopiya asin bako ngani ining impluwensyadong gayo kan pigtutulod na nasyonalismo na dominante sa pagtubod kan dakul na intelektwal asin parasurat sa Manila. Sarong pangayari an kaipuhan niyatong sabaton nin pag-orgolyo iyo an pagluwas kan librong Ako Asin An Kapwa Ko: Pilosopiya nin Tawo (Ateneo de Naga Press, 2006) na sinurat ni Wilmer Joseph S. Tria, sarong padi kan arkidiosesis asin pamayo kan departamento kan Pilosopiya sa Ateneo de Naga. An nasabing libro nakasurat sa Bikol-Naga na iyo an dominanteng lenggwaheng ginagamit sa Naga apwera sana sa paenot na tataramon nin saro man na maestro sa unibersidad asin an magkapirang testimonials na yaon sa likod kan libro. An paggamit nin sarong klaseng Bikol na iyo man an ginagamit na tataramon kan kagsurat sarong dakula nang kapahayagan kan dalagan na gustong tahakon kan nasabing parasurat na iyo na ngani an pagpauswag kan pilosopiya sa Bikol asin kan Bikol. Mahihilingan na an librong ini sarong pagsusog asin diskurso kan mga tema sa pilosopiya nin tawo. Totoo, ginamit asin sinambit kaini an mga sulnupan na ideya asin an magkapirang pilosopo sa ronang idto, alagad an konteksto asin an mga pagpapaliwanag kan mga daan na kadunongan ginibo asin sinurat sa Bikolanong pag-isip asin paghiling kan kinaban. Buhay na buhay an Bikol sa librong ini, ta yaon an mga ehemplo sa saudan, sa simbahan asin sa mga komun na lugar s Bikol. Apwera kaini, sinambit man kan parasurat na an mga sulnupan na ideyang ini iyo an naging patugmadan tanganing mahiling niyato an satuyang sadiring natad, an mahiwas na terasa kan satuyang agimadmad. Asin kanigoan na kaogmahan an dapat na mamatean ta nin huli ta nadiskubre kan sadiring pilosopo an saiyang tataramon mas orog kayaman asin kahiwas sa pagtao nin kahulugan. Doble an ganansya kaini, nin huli ta nakua ta na si sadiri tang pamimilosopiya, nanudan ta pa an pilosopiya kan iba. Digdi naglaog an tataramon na yaon na iyo an pinaka-ubod kan nasabing libro. Sa paagi kan yaon na ini, sinurat ni Tria an tolong kahulugan kaini na mas mahiwas asin mayaman pa ngani sa “meron” kan mga Tagalog. Alagad dai ta man dapat nigaran na an ekspwersong ini pinangenotan man kan sarong padi na si Fr. Roque Ferriols, SJ kan Ateneo de Manila. Lain pakaiyan, sarong man na padi kan SVD si Fr. Leoncio Mercado an nagsiyasat man kan iba pang tataramon na Tagalog arog kan loob, bati asin buti. Sa Bikol, saro man na padi an nakatumpad kan bulawan na haloy ta nang piggagamit alagad dai man niyato talaga pighohorop-horopan nin hararom. Sa paagi kan linguistic exploration o an pagsiyasat kan mga tataramon, nagbutwa an yaon tanganing magin satuyang kasimbagan sa mga kahapotan kan satuyang pagkatawo. An yaon na ini nagpapatunay kan presensya, nilalagbasan an digdi-ngonyan, asin tinatawan nin kahulugan an presensya. Nin huli kaini, an pagiging yaon minatulod satuya na magin presente asin magin buhay sa itinalaan na panahon. Huli kan pagkayaon na ini, posible na niyatong mahiling asin madanasan an mga bagay na daing kasagkoran. Yaon sa satuya,yaon sa pinakaharom na parte nin tawo asin yaon sa saiyang kamawotan na magin yaon, an kasimbagan sa mga kahapotan na daing kayang riripon minsan kan saiyang limitadong pag-isip. Digdi natatawan saysay an saiyang pagkabuhay. An yaon na ini an nagtutulod saiya na magin kaayon sa sarong institusyon o komunidad. An pagiging yaon iyo an basehan kan pakikipag-kapwa.Dakul an pwedi niyatong sabihon sa tataramon na ini, dakul na papel an kaipuhan suraton asin an momentong ini iyo si panahon na garo an tikba asin kaogmahan nagsasaralak sa pag-abot kan sarong kaisipan na haloy nang yaon sa satuya. Sa bagay na ini, nagigiromdoman ko si hoben na pastor sa nobelang The Alchemist ni Coelho nagbalik sa daan na simbahan na saiyang pinapahingaloan tanganing kuanun an yaman na nakatago duman pagkatapos nin sarong harayoon na paglakbay.

Sa enot na paghiling garo minaluwas na an libro saro sanang dakitaramon o translation o minsan pagpahayag kan pilosipiyang inadalan ni Tria asin sinurat niya sa Bikol. Bagay ini na bakong totoo, nin huli ta dai man inaako kan libro o kan kagsurat kaini na sadiri asin orihinal an gabos na yaon sa laog. Minsan si Tria dai pweding makasabi na saiya an yaon. Alagad dai niyato pweding akoon na kita an enot man nagtaong kapahayagan asin nagsurat manunungod sa pilosopiyang Bikol, kung baga, siya an enot na nagkalabit kan gatilyo siring na si Frank Peñones man an nagtaong buhay sa haros magadan nang literatura kan Bikol. Por medyo kaini, dapat na tawan nin maninigong atensyon an sinurat na libro na ini na magbubukas nin mga bagong panan-awan sa satuyang rehiyon. An normal na dalagan kan sarong mito o epiko iyo an paghale kan sarong bayani tanganing magduman sa ibong na parte kan kadagatan asin magbalik sa saiyang sadiring tinuboan tanganing isiyasat an saiyang nadiskubre, igwang nangyayaring kontensyon sa parte kan mga tawo, bakong nagiging madali asin minsan karibay pa an buhay kan bayani, alagad an bayani dai nagagadan asin an dugo kaini an nagiging almasi para sa mga bagong matambo, binubuhay kaini kun ano an yaon sa puso kan tawo tanganing magdagos an dalagan kan paghanap kan kahulugan kan tawo asin kan saiyang buhay. An librong ini daing digta nin egocentrism, dai kaini tinutukdoan na magin maimon kitang mga Bikolnon asin mapabaw-abaw nin huli sa mga bagay na isinawalat sa libro, magigin ining salungat sa katudoan asin marhay na kamawotan. Imbes saro ining pag-agyat asin angat sa satuya na makisumaro sa mahiwas na kapalibotan na nagmamawot nin karahayan, katotoohan, pagkasararo asin man kan kagayonan kan kagabsan. Itinatakod kan librong ini an Bikol asin kita gabos sa mahiwas na istorya kan pilosopiya kan kinaban.

Kun an katuyuhan kan librong ini iyo an papadalion an pag-adal nin pilosopiya lalo na sa Ateneo, sinambit kan aldaw nin paglagda, na dai ini magigin madali. Siring sa dati, an pag-adal nin pilosopiya sarong garo engkwentro ni Jacob asin kan estranghero sa Daan na Tipan, magkakaigwang mas dakul na paglapigot na kinakaipuhan na tampadan kan mga paratukdo asin estudyante nin labi-labing pagkamoot.