obra para sa bagong taon

ENERO DOS


Raot
na turotot
uda nagpupurot.


Uda na tawo
sa palibot
a’ngin, malangpagkot.

Gurang na buktot
pigtitipig
Lukot-lukot na supot.

December 31, 2008. Iriga.

Hurop-Hurop Sa Panahon nin Tig-lipot

Gottfried Helnwein, Epiphany (The Adoration of the Magi), courtesy of the Denver Art Musuem (from the collection of Ken and Viki Logan)


AN KINABAN BAGO SI JESUS

Sukulan si Jesus kan mga panahon, an saiyang pag-abot asin an saiyang kagadanan iyo an nagsusukol kan mga agi-agi kan kinaban. Kaya ngani pig-aapod ining B.C. o B.K. Before Christ o Bago si Kristo asin A.D. man o After Death o kaya Anno Domino o Year of the Lord, nin huli ta nasakupan na ni Jesus an gabos na panahon kan saiyang pagkamundag, pagkabuhay asin pagkagadan. Sa ibang libro, orog na si bakong mga Kristiyano o nagiging religious sensitive sana, (arog baga kan gender sensitivity man) ginagamit na an B.C.E., na may buot sabihon na Before the Common Era, imbes na an B.C.

Makahulugan gayod na ihapot ta kun ano man an kinaban bago si Jesus, siyempe masusog ta ini sa mga liktao o artifacts asin man an iba pang pagiromdom kan daan na panahon. Makatakig na isipon na ini man nanggad an parehong kinaban na hina(ha)man kan pagtubod asin siyensya kan mga elemento kaibahan na an tawo. Sa gabos na panahon, pareho pa man na saldang asin bulan an nagtaong ilaw, kahorasan, an nagsaksi kan mga pagtugdok asin paggaraba, kan mga kapiyestahan asin kadimalasan, kan pagkamoot asin karigsokan, sa sulnupan man ini o sa subangan.

An kinaban bago si Jesus, sarong kinaban na sa hiling ko katakod pa man giraray kun ano an kadaklan na pangyayari sa satuya. Sarong pilosopo an nagsaysay na igwa kitang sarong dakulang naratibo na pig-ootob na isabuhay asin ini man nanggad an satuyang kinababaan, an kinaban kun sain kita naimumugtak o nabubuhay. Kun hihilingon an mga liktao, mahihiling niyato an mga edipisyong pinatindog sa manlain-lain na diyos, kan manlain-lain na grupo nin tawo na sa saindang pagsakop asin pagpapasakop (kun arin an mas poderoso, an mga diyos sana an nakakaaram), mahihiling man niyato an paghingowa na padagos na itulod an buhay sa panahon na mismong an tawo an naghahanap kan mga bagay na maraot sa saiya. Siring sa iba pang hayop, yaon sa satuya an kamawotan parati na tapuson an sadiring buhay o mangkulag sa iba bago ngani kita an makulgan asin magadan. Siring na an ley baka sa kadlagan iyo na an magpa-ororagan sagkod na an matada iyo an pinaka-maorag. An kinaban bago si Jesus, pareho ta man giraray, kinaban ining nagsasapo nin manlain-lain na a’ngat asin kamatian, bulong asin maldisyon asin ‘baad ngani an nangyari satuya iyo na mabuhay sana kita sa ibang pangaran, o sa pagpapangaran sana kita nabubuhay, sa tataramon, kun sain kita minagamot, siring na an enot na tawo, pinangaranan an gabos sa saiyang palibot, ginibohan osipon asin mga mito tanganing tawan kapaliwanagan an mga kadikloman sa satuyang palibot. An kinaban bago si Jesus, iyo man nanggad an parehong kinaban na kinabaan niyato, nagugugurang asin nagbabago. Ini an dakulang kahapotan o misteryo sa pagkabuhay kan tawo na sa panahon asin pagkatapos ni Jesus pinadagos an pagsaysay, an paghanap nin saysay tanganing an tawo orog na makamidbid kan saiyang sadiri, kan saiyang kinaban.

An kinaban ni Jesus, daing pinagkaiba sa kinaban niyato. Padagos kitang nag-aatubang sa mga kahapotan moral asin an mismong kahulugan kan buhay, an karahayan kan kinaban. Sa huri, parating nasa tawo an pagpili asin an dai pagpili, an kasaroan kan gabos niyang paglaom na sinasaray niya bilang saiyang buhay. Kun an buhay nagbago, napakarhay pagkatapos ni Jesus, pwede tang tubodan iyan, kugoson iyan alagad, anong buhay man nanggad an pig-aapod tang buhay sa kinaban na ini, kun sain, durungan asin sulo-sulong nauutsan an tawo, naimumundag an dakul pang mga omboy na mayo ibang liwanag kundi an sarong bitoon sa uniberso na nauutsan.


****

An Retrato sa itaas enot kong nahiling sa ezine ni Manoy Marne Kilates para sa bago asin espesyal na isyu kaini sa Kapaskuhan, kun sain nagluwas man an rawitdawit kong Herodes. Pindoton sana an retrato sa itaas asin dadarahon kamo kaini lampas sa Belen.

obra

PAGHUHUKAY


Muling nakapagtago
sa isang kuweba
ang isang ligaw na hayop.

At ito ang huling tagpo:

Ginagalugad ng teleskopyo
ang maaring maabot ng tanaw.

Gumagawa ng plano ang tao
sa kung paano kikilos
at tatakbo papalayo
upang muling makapagtago
ang inaasam na bihag.

Wala na siyang bahag.
Wala na ring habag.

Ayon sa sinaunang kuwento,
higit na bumangis ang tao
simula nang matuklasan niya
ang bukal ng langis sa gitna ng disyerto.

Una kong titirahin ang ulo
at kakainin ang puso.

Sa loob ng kuweba, pumapasok
ang huling silahis ng liwanag.
Binibigyang hugis ang natitirang anyo:

ilang di mawaring guhit at titik
ang nakasulat sa dingding,
ilang basag-basag na banga
at bungo ng sinaunang tao.


disyembre 7, 2008
cervini hall, ateneo