PAGTUKDO NIN HUMANIDADES

by Albert Bierstadt

Paano an magtukdo nin Humanidades sa sarong unibersidad na yaon sa syudad na sinasabing daing pagmakulog sa kultura? Paano an magtukdo sa mga aking an ultimong katapusan kan pag-adal iyo na an makatrabaho asin mas marahay kun sa luwas kan nasyon na ini. Sa mga kahapotan ini, dai akong malinaw na simbag apwera sa sakuyang eksperinsya na padagos kong kaipuhan na paghorop-horopan bilang sarong paratukdo na aram na kaipuhan niya pang dakul na maaraman minsan sa kondisyon na siya nalaog sa klasrum tanganing maghiras kan saiyang kaaraman.

Tama man nanggad na dai makakan an arte asin masakit na tawan nin odok na paghiling an sarong biswal na arte o magbakal nin libro nin mga rawitdawit kun an tulak nagrerebolusyon bako ta nakakakan nin malain kundi nin huli ta daing kinakakan. Suhay na an arte sa praktikal na pagkabuhay asin an arteng ini para na sana sa may poder, sa mayaman, sa kayang magtaong kapritso kan saindang identidad bilang mga dakulang tawo.

Alagad, an diskusyon asin paghiling na ini, pwedeng mapatag, pwedeng matawan nin pagbayaw sa laog kan akademya, sa laog kan pagtukdo, kun sain an pinakadakulang a’ngat iyo na an mahiling kan mga estudyante na an arte asin an kagayonan para sa gabos asin mayo ining monopoliya minsan an akademya kun sain garo na nagiging factory nin mga obrero na daing malinaw na pagkamidbid sa saindang kultura, sa saindang kasaysayan, nin huli ta ini dai man na malinaw na itinukdo asin tinungkosan sa pagpoon pa sana kan saindang pag-adal.
by Peter Breughel

Sa pagtukdo nin Humanidades, nahiling ko an pagkapaha kan mga aki na ibahan sinda sa paglaog sa kinaban kan mga artista na dati midbid sana bilang an mga nahihiling ta sa pelikula nin huli ta ini an pinakapopular asin pinakabaratong paagi asin porma nin arte. Alagad, igwang gibsaw sa mga mata sa pag-iribahan man sa mga bagay na samuyang pinag-olayan, puon sa kun pano hinihiling kan mga Pinoy an magayon, sagkod sa tataramon, potograpiya asin an pagtaong kritisimo sa pelikula. Sa Humanidades, kaipuhan na mamatian kan estudyante asin mga kan paratukdo na kita bako sanang mga taga-hiling asin timyang na paradalan sa dalagan kan kinaban kundi kita gabos aktor asin taga-paghiro kan dalagan asin sistema kan satuyang buhay-kamugtakan.

Bakong gabos na paglaom yaon sa Humanidades, kaipuhan ta man an ibang disiplina, alagad nagtutubod ako na an Humanidades matao asin mabukas nin paghorop-horop asin dakul na bagay tanganing simbagon an mga kahapotan arog kan kun ano man nanggad an hinahanap sa hanap-buhay asin iba pang mga kahapotan na pigpapasipara ta sana nin huli ta an ginigibo tang sukulan na nin pagkatawo yaon na sana, nakabasi sa poder, sa pirak asin mga bagay na kinakapitalan an pagkaoripon kan tawo asin bako an saiyang katalingkasan, bako an pagtao saiya nin marahay na pagkabuhay asin an pagpursigi na gibohon an sadiring paagi kun paano siya magagadan asin padagos na mabubuhay sa kinaban na ini.

Sinasabing an Humanidades, sarong lumaon nang bagay, alagad nagtutubod ako na ini an ugat kan gabos na disiplina kan akademya asin an pagpabaya kaini por medyo sa iba pang disiplina na iyo an mas dakul na nagtatao nin kwarta asin ganansya sa akademya, sarong signos asin sintomas kun ano an helang kan satuyang istruktura asin kun ano an satuyang kaabtan kun padagos na arog kaini an mangyayari. An pagtalikod sa Humanidades, na sakop an pilosopiya, an literatura, an sining asin an kultura kan tawo sarong pagtalikod sa kinaagahan na pinupurog ta asin inuulang na mag-abot. Sa sarong diskurso saro ining paagi tanganing paorogon an status quo nin kamangmangan tanganing an mga poderoso iyo sana an magkaigwang ganasya sa sistema. Nagtutubod ako na an Humanidades matao satuya nin mga tawo na padagos na mahiro asin magibo kan saindang katungdan asin mahanap kan saindang pagkatawo sa kinaban na ini sa paagi nin dayupot na paghorop-horop kun sain dapat an kamugtakan kan sadiri asin kan saiyang komunidad sa panahon na mas pinapaorog kan tawo an makina kisa sa sadiri, sa panahon na an kalag yaon sana sa alapaap asin dai nakakakupot sa anuman na klase nin laman. Kun siring an gabos na ini magigin sanang hangaw, duros, lutab, atot.