Marne Kilates delivers the 15th issue of our e-zine. Now check it out.
Friday, May 23, 2008
travel and books
While on my way to thailand and cambodia....
Saro sa karahayan kan pagbasa iyo na ika man itinutulod na magsurat kan saimong mga libro, dai tanganing magsapawan o magpainororagan, kundi tanganing magtao ka nin panibagong tursido asin dagom sa naratibong pigbibilog o pigsabod-sabod ta.
-thanks manoy jun for the advance copy. dakul pa lugod magsunod.
Saro sa karahayan kan pagbasa iyo na ika man itinutulod na magsurat kan saimong mga libro, dai tanganing magsapawan o magpainororagan, kundi tanganing magtao ka nin panibagong tursido asin dagom sa naratibong pigbibilog o pigsabod-sabod ta.
-thanks manoy jun for the advance copy. dakul pa lugod magsunod.
Tuesday, May 20, 2008
NEW CIVIL ENGINEER
Technically, my brother Bhasier or better known as Dindo or Do to us, is the first professional in the family. He recently passed the Civil Engineering Board examination. I learned the news here in Cambodia, where an hour of internet will cause you a dollar. The more I want to go home now for the party. Congrats mano.
Wednesday, May 07, 2008
GAYON ASIN NGIRHAT: NEW ISSUE
see our new issue of ezine at www.marnezine2@blogspot.com or go and press my link to the site (retrato y rawitdawit). reward yourself. read poetry.
Tuesday, May 06, 2008
PAGTUKDO NIN HUMANIDADES
by Albert BierstadtPaano an magtukdo nin Humanidades sa sarong unibersidad na yaon sa syudad na sinasabing daing pagmakulog sa kultura? Paano an magtukdo sa mga aking an ultimong katapusan kan pag-adal iyo na an makatrabaho asin mas marahay kun sa luwas kan nasyon na ini. Sa mga kahapotan ini, dai akong malinaw na simbag apwera sa sakuyang eksperinsya na padagos kong kaipuhan na paghorop-horopan bilang sarong paratukdo na aram na kaipuhan niya pang dakul na maaraman minsan sa kondisyon na siya nalaog sa klasrum tanganing maghiras kan saiyang kaaraman.
Tama man nanggad na dai makakan an arte asin masakit na tawan nin odok na paghiling an sarong biswal na arte o magbakal nin libro nin mga rawitdawit kun an tulak nagrerebolusyon bako ta nakakakan nin malain kundi nin huli ta daing kinakakan. Suhay na an arte sa praktikal na pagkabuhay asin an arteng ini para na sana sa may poder, sa mayaman, sa kayang magtaong kapritso kan saindang identidad bilang mga dakulang tawo.
Alagad, an diskusyon asin paghiling na ini, pwedeng mapatag, pwedeng matawan nin pagbayaw sa laog kan akademya, sa laog kan pagtukdo, kun sain an pinakadakulang a’ngat iyo na an mahiling kan mga estudyante na an arte asin an kagayonan para sa gabos asin mayo ining monopoliya minsan an akademya kun sain garo na nagiging factory nin mga obrero na daing malinaw na pagkamidbid sa saindang kultura, sa saindang kasaysayan, nin huli ta ini dai man na malinaw na itinukdo asin tinungkosan sa pagpoon pa sana kan saindang pag-adal.
by Peter BreughelSa pagtukdo nin Humanidades, nahiling ko an pagkapaha kan mga aki na ibahan sinda sa paglaog sa kinaban kan mga artista na dati midbid sana bilang an mga nahihiling ta sa pelikula nin huli ta ini an pinakapopular asin pinakabaratong paagi asin porma nin arte. Alagad, igwang gibsaw sa mga mata sa pag-iribahan man sa mga bagay na samuyang pinag-olayan, puon sa kun pano hinihiling kan mga Pinoy an magayon, sagkod sa tataramon, potograpiya asin an pagtaong kritisimo sa pelikula. Sa Humanidades, kaipuhan na mamatian kan estudyante asin mga kan paratukdo na kita bako sanang mga taga-hiling asin timyang na paradalan sa dalagan kan kinaban kundi kita gabos aktor asin taga-paghiro kan dalagan asin sistema kan satuyang buhay-kamugtakan.
Bakong gabos na paglaom yaon sa Humanidades, kaipuhan ta man an ibang disiplina, alagad nagtutubod ako na an Humanidades matao asin mabukas nin paghorop-horop asin dakul na bagay tanganing simbagon an mga kahapotan arog kan kun ano man nanggad an hinahanap sa hanap-buhay asin iba pang mga kahapotan na pigpapasipara ta sana nin huli ta an ginigibo tang sukulan na nin pagkatawo yaon na sana, nakabasi sa poder, sa pirak asin mga bagay na kinakapitalan an pagkaoripon kan tawo asin bako an saiyang katalingkasan, bako an pagtao saiya nin marahay na pagkabuhay asin an pagpursigi na gibohon an sadiring paagi kun paano siya magagadan asin padagos na mabubuhay sa kinaban na ini.
Sinasabing an Humanidades, sarong lumaon nang bagay, alagad nagtutubod ako na ini an ugat kan gabos na disiplina kan akademya asin an pagpabaya kaini por medyo sa iba pang disiplina na iyo an mas dakul na nagtatao nin kwarta asin ganansya sa akademya, sarong signos asin sintomas kun ano an helang kan satuyang istruktura asin kun ano an satuyang kaabtan kun padagos na arog kaini an mangyayari. An pagtalikod sa Humanidades, na sakop an pilosopiya, an literatura, an sining asin an kultura kan tawo sarong pagtalikod sa kinaagahan na pinupurog ta asin inuulang na mag-abot. Sa sarong diskurso saro ining paagi tanganing paorogon an status quo nin kamangmangan tanganing an mga poderoso iyo sana an magkaigwang ganasya sa sistema. Nagtutubod ako na an Humanidades matao satuya nin mga tawo na padagos na mahiro asin magibo kan saindang katungdan asin mahanap kan saindang pagkatawo sa kinaban na ini sa paagi nin dayupot na paghorop-horop kun sain dapat an kamugtakan kan sadiri asin kan saiyang komunidad sa panahon na mas pinapaorog kan tawo an makina kisa sa sadiri, sa panahon na an kalag yaon sana sa alapaap asin dai nakakakupot sa anuman na klase nin laman. Kun siring an gabos na ini magigin sanang hangaw, duros, lutab, atot.
Monday, May 05, 2008
PIYESTA KAN MGA PESTE
Dakul satuya an mayong-mayo kun Mayo. Sarong bulan bago an barayaran naman kan tuwisyon kan mga paeskwela, minakakan muna kita nin mga paalta-presyon na kakanon sa piyestahan. An Mayo an itinalaan na okasyon kan panahon nin mga kapiyestahan sa satuya asin orog kasikat iyo si San Isidro Labrador, patron kan mga para-oma asin an pangaran kan santong ini masusog man sa diyosa kan daan na Ehipto na si Isis na siya man an diyosa nin pagtambo, kan agrikultura.
Sarong bagay na minatakod kan Kristiyano-Katolikong simbolismo sa daan na panahon na binansagan na pagano. An pag-abot kan mistikong bulan nin Mayo, minapuon kan makabulong na uran, kan Agwa de Mayo na tinutubodan niyato mabulong sa mga kahelangan kan hawak orog na kan kublit, sarong bagay na tinutubodan orog na kan mga mayong pambayad o pangiturogan sana an mabulong ni Belo o ni Calayan. An Mayo an pag-ultanan kan tig-saldangan sagkod panahon naman kan tag-uran kun sain mapuon na an ritwal nin pagtanom.
.jpg)
Lain pa man kaini, pinupunan an Mayo kan tensyon asin ribok kan Labor Day na igwa man nin solemneng imahe sa patron kan mga obrero si San Jose na dai ngani nagreklamo na magin ama kan bako niya man na aki, na orog na dapat na pangarogan kan mga obrero, apwera lang gayod sa anggolong ini kan saiyang pagkabuhay bilang ama asin agom ki Maria. Kaya lain sa para-oma na naghahalat kan uran na pinunan kan Agwa de Mayo, panahon man an Mayo kan mga obrero, na ngonyan imahe kan gabos satuya, alagad dai ini aakoon kan mga elitista, o kaya kan mga yaon sa malilipot na ercon na kwarto alagad iyo ngani iyan, sa lado kan mga institusyon, pareho-pareho kitang surugoon.
Sa tahaw kan piyetsa, yaon an pirang peste na nakatagamang mag-abot satuya kun an piyesta parati na sanang mapuga satuya nin pirak na garo man sana pagpalayog nin kwitis. Sarong pagbaak kan alkansiya na pigtipunan niyato an piyesta. Sarong selebrasyon na garo minalaog kita sa panibagong estado nin pagkabuhay na garo man kita mga bangag asin orogmahon kita kaini nin huli ta sarong taon sana man ngani ini asin an dai pagselebrar kaini, pwedeng ikaanggot kan Diyos na dai man palan na pinagbago sa mga diyos-diyosan na sinasabing naka-istar sa Olympus. Alagad, bago pa man mag-abot an Krus sa lugar na ini, igwa na kitang sadiring porma kan selebrasyon, siring na igwa na kitang arte asin sadiring kultura, kaidto an panahon na an arte, igwang konkretong pakinabang sa pagkabuhay siring man an mga selebrasyon arog kan piyesta. Alagad, sa paabot kan krus, an mga ritwal na selebrasyon kan satuyang mga nunuon, pig-sara, pig-husto, piglaog sa ‘paradigm’ kan Katolisismo. Asin ini dai man kadaling nangyari na sagkod ngonyan mahihiling ta pa man an tensyon sa duwang kinaban na nagsasalak, an pagano asin an Kristiyanismo, an banal sagkod an nagbabasang-basang.
Sa kabilugan kan selebrasyon na ini na mayaman sa historikal na detalye asin simbolikong pagbasa, nagtutubod ako na an piyestang daing kahulugan, garo tulak na gadot sana nin pagkakan na dai na magiromodoman kun ano si namit kan huring sa’ngal. Ini an kadaklan na nangyayari sa satuyang selebrasyon na igwa man nangyayari lehitimasyon orog na kan relihiyon asin estado na dai man pagmakulog kan mga nasa komunidad. Basta dakul an nagpamisa o kaya dakul an malaog na buwis sa munisipyo, daing gayong programa na matadom sa pang-komunidad na aspekto, na orog na ikakarahay, orog nang gayo sa kamugtakan kan satuyang banwaan. Imbes, an okasyon na ini nagiging sarong karnibal, sarong pagpasali na sa tahaw kan satuyang selebrasyon, kita gabos nagigin bua, kita gabos nakikibali sa sulog kan salog.
Mayo nin mas hararom na paghiling sa bisyon kan sarong komunidad na magayon kutang mahimo sa tahaw kan makusog na espirito kan kapiyestahan. Alagad an gabos, ginibo tana sanang retorika na agid sa platika nin satuyang mga poderosong lideres, na dai man laog, na dai man direksyon na kaipuhan niyatong sunudon. Mantang tinatawan tang makahulugan na paghiling an mga makolor na simbolismo, nin pagbangon asin paglaom, nin pagmidbid sa biyaya kan kapalibutan, an piyesta kaipuhan na mag-ako nin panibagong imahe orog na sa kamugtakan kan satuyang banwaan. An piyestang ini kaipuhan na magin okasyon nin pag-andam sa paglaban sa kadakul na peste na iyong nakapalibot satuya. Kun nagigibo tang magkaigwang makahulugan na pagselebrar kan satuyang mga kompleanyo, na naghohorp-horop kita kan kamugtakan kan satuyang personal na buhay ano ta dai ta man ini gibohon sa sunod na lado nin satuyang pagkabuhay sa kinaban, na an okasyon kan kapiyestahan magin burabod nin kusog tanganing madesisyonan ta an pirang bagay na kaipuhan bagohon sa satuyang banwaan.
Pwedeng sabihon na igwa akong dai nahihiling na birtud kan paagi kan selebrasyon, alagad aram ko ini asin nasasabotan ko an birtud kan tradisyon na ini. Alagad, nagtutubod ako na an piyesta, himo kan tawo asin kaya man na baguhon, pakarhayon kan tawo orog na kun lihis na ini sa sinususogan asin nagin na sanang magabaton na obligasyon kada taon.
(c) an mga retrato kinua ko na daing paaram asin pagtugot.
Sarong bagay na minatakod kan Kristiyano-Katolikong simbolismo sa daan na panahon na binansagan na pagano. An pag-abot kan mistikong bulan nin Mayo, minapuon kan makabulong na uran, kan Agwa de Mayo na tinutubodan niyato mabulong sa mga kahelangan kan hawak orog na kan kublit, sarong bagay na tinutubodan orog na kan mga mayong pambayad o pangiturogan sana an mabulong ni Belo o ni Calayan. An Mayo an pag-ultanan kan tig-saldangan sagkod panahon naman kan tag-uran kun sain mapuon na an ritwal nin pagtanom.
.jpg)
Lain pa man kaini, pinupunan an Mayo kan tensyon asin ribok kan Labor Day na igwa man nin solemneng imahe sa patron kan mga obrero si San Jose na dai ngani nagreklamo na magin ama kan bako niya man na aki, na orog na dapat na pangarogan kan mga obrero, apwera lang gayod sa anggolong ini kan saiyang pagkabuhay bilang ama asin agom ki Maria. Kaya lain sa para-oma na naghahalat kan uran na pinunan kan Agwa de Mayo, panahon man an Mayo kan mga obrero, na ngonyan imahe kan gabos satuya, alagad dai ini aakoon kan mga elitista, o kaya kan mga yaon sa malilipot na ercon na kwarto alagad iyo ngani iyan, sa lado kan mga institusyon, pareho-pareho kitang surugoon.
Sa tahaw kan piyetsa, yaon an pirang peste na nakatagamang mag-abot satuya kun an piyesta parati na sanang mapuga satuya nin pirak na garo man sana pagpalayog nin kwitis. Sarong pagbaak kan alkansiya na pigtipunan niyato an piyesta. Sarong selebrasyon na garo minalaog kita sa panibagong estado nin pagkabuhay na garo man kita mga bangag asin orogmahon kita kaini nin huli ta sarong taon sana man ngani ini asin an dai pagselebrar kaini, pwedeng ikaanggot kan Diyos na dai man palan na pinagbago sa mga diyos-diyosan na sinasabing naka-istar sa Olympus. Alagad, bago pa man mag-abot an Krus sa lugar na ini, igwa na kitang sadiring porma kan selebrasyon, siring na igwa na kitang arte asin sadiring kultura, kaidto an panahon na an arte, igwang konkretong pakinabang sa pagkabuhay siring man an mga selebrasyon arog kan piyesta. Alagad, sa paabot kan krus, an mga ritwal na selebrasyon kan satuyang mga nunuon, pig-sara, pig-husto, piglaog sa ‘paradigm’ kan Katolisismo. Asin ini dai man kadaling nangyari na sagkod ngonyan mahihiling ta pa man an tensyon sa duwang kinaban na nagsasalak, an pagano asin an Kristiyanismo, an banal sagkod an nagbabasang-basang.
Sa kabilugan kan selebrasyon na ini na mayaman sa historikal na detalye asin simbolikong pagbasa, nagtutubod ako na an piyestang daing kahulugan, garo tulak na gadot sana nin pagkakan na dai na magiromodoman kun ano si namit kan huring sa’ngal. Ini an kadaklan na nangyayari sa satuyang selebrasyon na igwa man nangyayari lehitimasyon orog na kan relihiyon asin estado na dai man pagmakulog kan mga nasa komunidad. Basta dakul an nagpamisa o kaya dakul an malaog na buwis sa munisipyo, daing gayong programa na matadom sa pang-komunidad na aspekto, na orog na ikakarahay, orog nang gayo sa kamugtakan kan satuyang banwaan. Imbes, an okasyon na ini nagiging sarong karnibal, sarong pagpasali na sa tahaw kan satuyang selebrasyon, kita gabos nagigin bua, kita gabos nakikibali sa sulog kan salog.
Mayo nin mas hararom na paghiling sa bisyon kan sarong komunidad na magayon kutang mahimo sa tahaw kan makusog na espirito kan kapiyestahan. Alagad an gabos, ginibo tana sanang retorika na agid sa platika nin satuyang mga poderosong lideres, na dai man laog, na dai man direksyon na kaipuhan niyatong sunudon. Mantang tinatawan tang makahulugan na paghiling an mga makolor na simbolismo, nin pagbangon asin paglaom, nin pagmidbid sa biyaya kan kapalibutan, an piyesta kaipuhan na mag-ako nin panibagong imahe orog na sa kamugtakan kan satuyang banwaan. An piyestang ini kaipuhan na magin okasyon nin pag-andam sa paglaban sa kadakul na peste na iyong nakapalibot satuya. Kun nagigibo tang magkaigwang makahulugan na pagselebrar kan satuyang mga kompleanyo, na naghohorp-horop kita kan kamugtakan kan satuyang personal na buhay ano ta dai ta man ini gibohon sa sunod na lado nin satuyang pagkabuhay sa kinaban, na an okasyon kan kapiyestahan magin burabod nin kusog tanganing madesisyonan ta an pirang bagay na kaipuhan bagohon sa satuyang banwaan.
Pwedeng sabihon na igwa akong dai nahihiling na birtud kan paagi kan selebrasyon, alagad aram ko ini asin nasasabotan ko an birtud kan tradisyon na ini. Alagad, nagtutubod ako na an piyesta, himo kan tawo asin kaya man na baguhon, pakarhayon kan tawo orog na kun lihis na ini sa sinususogan asin nagin na sanang magabaton na obligasyon kada taon.
(c) an mga retrato kinua ko na daing paaram asin pagtugot.
Sunday, May 04, 2008
Subscribe to:
Posts (Atom)