Wednesday, January 24, 2007

DIVISORIA SA PLAZA
Kristian S. Cordero

An pagdakul kan mga billboards asin mga streamers na nag-aanunsyo kan satuyang mga kapangganahan nagpoon sa mga simpleng lawanit na mahihilingan kaidto nin mga pandok nin babayeng alas, lalaking tuko, sirenang nagkakanta asin iba pang mga ekstra-ordinaryong nilalang na pigdadalan sa karnibal. Sa ngonyan mahihiling ta pa man ini sa sosyodad na gabos na inaako, gabos na binabakal, gabos pigkakawartahan, gabos nakasalalay sa biswal na kapangyarihan kan sarong bagay. An paparaning eleksyon, siyertong magiging okasyon tanganing butasan an kwarta kan mga pulitiko asin padalaganon an mga imprenta. Sa ngonyan palang ngani nagpakuriyat na na garo udo nin damulag asin ido an mga streamers na ini saen man kita magkiling poon sa badong pigpapabakal sagkod sa mga pulitiko tang nanggana sa mga prestiyosong vanity contests. Saro digdi an nakakua kan sakuyang atensyon asin nakapagirabo sako kan mahiling ko an tataramon na heroes sa sarong streamer sa may harani kan satuyang Plaza Rizal na mas marhay pang apodon na sanang divisoria nin huli sa kadaklan kan mga paratinda na nakapalibot digdi. Kaidto pa an isyung ini alagad mayo man nagiginibo nin huli ta ini saro sa mga pigdudulakan kan satuyang mga pulitiko. Sa sarong syudad na arog kan Naga na kipot an kadaklan sa mga tinampo sa sentro, an mga pangyayaring ini mas orog na nakakapabuntol kan trapiko asin orog sa gabos bako ining dapat sa satuyang plaza na dapat saro sa mga sagradong lugar sunod sa satuyang mga simbahan (kun baga kita mga maka-Dios). An Plaza saro sa sa lugar kun saen pwedeng magduman an mga tawo tanganing magpahingalo asin maging lugar man nin libreng pagpapahayag. Sa mga plaza sa Pilipinas, mas dakul an inginaran sa pambansang bayani na si Jose Rizal minsan dai man ngani ini pinag-aasikasong gayo sa satuya. Napipinturahan sana kada Rizal Day o kaya may mga importanteng okasyon na mananambitan an ngaran ni Lolo Jose. Sa satuya digdi sa Naga, an Plaza Rizal an saro sa pinakauslang pagpahayag kan konsumerismo laban sa kun ano an dapat na itaong paggalang sa lugar. Dai ini dapat ngalasan nin huli ta an pulso kan panahon na ini iyo an pagkawara asin pagkapara kan mga bagay na dapat kutang sinasaray, pinapakarhay, pighihiling na sagrado. Asin dai digdi libre an arog ni Rizal na simbolo kan satuyang pekeng pagiging nationalist daa. Ini an sarong trahedya kan pagiging bayani sa mga tawong sa ibong na pangpang nakahiling asin bako kun ano an kayang gibohon sa sadiri. Ano an pwedeng gibohon sa Plaza Rizal sa Naga? Pabayaan ta na sana gayod nin huli ta herak man kan mga tawong naghahanap man nin ikakabuhay kisa magharabon pa iyan. Mayong laban an syudad ta sa probinsya iyan. Ini an pwedeng mga reaksyon na madangog niyato alagad saen baga talaga an dapat? Paano ta ilulugar sa tama, an parehong marhay na motibo an pakatabang sa kapwa asin an malinigan, matawan nin magkakanigong respeto an monumento? Sa sakuya kilometro an rayo kan sarong Divisoria sa kun ano an Plaza kun an sarong plaza magin Divisoria, garo man sana ini si templong piglinigan ni Jesus kan panahon na an mga paratinda yaon na sa laog kan sagradong lugar.

Wednesday, January 17, 2007


UKAY
Pagkatapos basahon si Martin Heidegger

Nagkukulumbitay an ukay
sa saiyang kulungan.

Nag-abot an mga aki
na may darang mga batag.

Ibinahog ini sa ukay
na garo nagsisirko.

Kan may sarong aki na naggapo
sa ukay asin tinamaan sa payo.

Nakurag’it an ukay
asin pigyugyog an saiyang rehas.

Nagdaralagan an aki
parayo sa anggot na hayop.

Paladan an daing kakulangan.
Paladan an mas dakula an kulungan.

PARABULA KAN SALMING

Kada huring aldaw kan tig-saldangan
natutunaw an gabos na salming sa banwaan,
luhay-luhay ining narulumoy nabulos na solemne
na garo nagbabayle naasoge
asin nahihiling an mga gabos na pandok,
gabos na pangyayari, bagay, hayop
na nahiling sa mga salming
o naghiling sa salming.
Ini an pagkakataon kun sain dinadakop
an mga dapat na mga ikalabuso
an dapat na singilon,
an kaipuhan magbayad asin patawadon
nin huli ta itinutuga kan dakulang salming
an gabos na gibo kan tawo o ano man
na nangyari na pig-iilomloman sa diklom
o sa hayag na liwanag.
Madali sanang matunaw an mga salming
asin tulos-tulos ining nagkakalakaga
dangan maaraman na sanang nagsalak
na sa itum na panganoron.
Ini an panahon kan tig-uranan
asin para sa banwaan, an enot na daguso
kaipuhan na saludon, ini an kristal na puro,
malinaw na tubig na gigibohon nindang
mga bagong salming.


SURAT KI FRANK

Nagimata akong garo bako nang suhay
an mga ordinaryo kong tataramon
sa pagsurat ko kan mga rawit-dawit,
arog baga kan pag-apod ko sa ido ko
na bistado na ako sa parong
paghaling talbo sa bintan,
kan paggibo nin kalayo na haloy masigbo
asin iba pang oroaldaw na ginigibo.
May nahihiling ako rawitdawit sa salingoy,
sa pag-udo, sa hawak nin tawo, sa pangyayari,
sa pagmati, sa pagbati, sa paglalagadi
nin kun ano-ano sa buhay.
Bakong malinaw o magayon
gabos na rawitdawit na sinusurat ko.
Alagad aram ko na may liwanag
akong namamati sa kada pagsurat ko kan mga letra
asin pagsurugpon kan mga ideya—
kabaing ini sa mga panahon na garo
may nagbuhay bigla kan sulo mantang ako nagtuturog,
aram ko, namati ko na may liwanag na naglaog.
Alagad, pagbuka kan mata ko, ngingit ngona,
dangan ipipikit giraray an mata, kukurokusuon
sagkod na mabisto an dating palibot.


IDAD

An broiler na manok dapat 45 days sana
ta kun dai makunat ini na garo baga kublit
nin 15 anyos na lalaking nakaisip pa sanang magpaturi
nin huli ta lagbas na sa sampulo an nagtutubong bulbol.
An baktin kun dai man sana pauugbonon dapat gibohon
tulos na tsitsaron ta an laman nagiging siring sa daga
na dai nakakanamit maski magkapirang bubo asin bayubo.
An tinanom dapat gusihon sa takod nin pirang aldaw sana
ta kun dai lukton asin duron an mapiyesta kaini.
Masakit kun an ngipon kan mais gabos na bag-ang.

Gurang na para sa iba an mayo na sa numero kan kalendaryo,
kaya gayod an 32 sa Bingo, numero nin mga bua
digdi gayod napoon an enot na sintomas nin pag-iinaki.
Daog pa an nangidam. Daog pa an aking may sampulong puyo.
Alagad an buhay daa minapoon talaga paglagbas kan idad
sa termometro, kun an pulupugo nagin nang maku-apo
kun an pagkamoot dakul nang salak na pag-anggot.
Kada edad man, igwang grado sa eskwelahan,
gurang dapat an paratukdo, aki sana an paratukod.
Sunod sa pangaran asin istaran, idad an kaipuhan
ta kun minsan an idad kan tawo sukulan man
kan saiyang kantidad minsan dai na an dignidad.

An babayi nadaragang pormal kun 18 mantang an lalaki 21,
ta enot na natambo, nadakula an babayi minsan kadaklan
lalaki man an enot na nagagadan.
Kaya mga babayi daa tood talagang binabayaan.
Dakul an biyudo asin balo
kaibahan naman an mga alabado asin irido.
Abot sanang 65 an serbisyo sa gobyerno man o pribado
na riribayan nin pensyon na pwede mo
nang ipag-aandam sa bulong asin lubong.
Sa Bibliya sinabi na an 70, halawig na
an makaabot 80, paladan o talagang nalingawan na nin Dios.
Kaidto baga na an kinaban bago pa sanang gibo
an edad kan tawo minaabot tolong numero,
nag-abot nganing sangribo.
Ngonyan na nagugurang naman an kinaban,
pano ta bibilangon an satuyang idad
sa pag-abot kan petsa kan kamundagan ta
kun tinukdoan kita na damulag sana naggugurang—
Bilangon ta na sana gayod an satuyang mga lugad.


Uni an magkapirang rawitdawit na ginibo ko ngonyan pa sana. Sa sarong aldaw may beses tolo an nasusurat ko, inda, baka pauru-utro naman lang ako, alagad, uya baga an mga tataramon. Pinapabayaan ko sana. Dakul pa akong planong suraton.

Friday, January 12, 2007

ABANGAN SA PEBRERO


Bikol poet's First Book Award a spark of hope in the devastated region
By Victor Dennis T. Nierva
DILIMAN, Quezon City — “My mother told me how difficult it was when she gave birth to me. I was their first-born. I wasn’t sure if my mother was just trying to make me feel guilty so that I’d learn how to pay debt of gratitude. But I agree with Mama that giving birth to your first-born is certainly difficult.”
When Kristian Sendon Cordero shared these words with the audience of the Book Forum at the Pulungang Claro M. Recto of UP-Diliman’s Bulwagang Rizal last December 8, he had not the slightest hint as to how close he was to receiving the 6th Madrigal-Gonzalez Best First Book Award (MGBFBA) for his “Mga Tulang Tulala: Mga Piling Tula sa Filipino, Bikol at Rinconada.”

Cordero, 23, the first regional writer ever to receive the prestigious award, also shared in vivid recollection the situations in his native region after it had been devastated by typhoon Reming. He said it was really hard to think about the First Book Award with all the depressing scenes on the background way back home in his native Iriga City. “I wish that through this I may somehow share hope with my fellow Bikolanos, that even in the midst of adversities we suffer, we have reasons to be happy. This is not for me alone. I share the triumph with them.”

When award-winning writer Rene O. Villanueva, this year’s chair of the board of judges, called his name and proclaimed him the winner, Cordero rose up from his seat with disbelief and proceeded to the stage to receive his award. He had only a short statement to say. “The prize is something we need in Bicol.”

Poems and sufferings
Panitikan.com.ph’s webmaster Arvin Mangohig called this year’s MGBFBA an event of many firsts. “It was the first time a volume of poetry won. It was the first time a trilingual book won. It was the first time a book published by a small press won. It was the first time the winner was not known beforehand.” It was also the first time when finalists of the MGBFBA were gathered together and shared the biography of their first book in the forum dubbed “Breaking into Print.”
Together with “Mga Tulang Tulala” (Goldprint Publishing House), the shortlist of the finalists for this years MGFBA included fiction books “Iskrapbuk” by Allan N. Derain (UP Press), “Pangangaluluwa at iba pang Kuwento” by Jimmuel C. Naval (UP Press), and poetry books “Order of the Poets” by Jaime Dasca Doble (Akdang Bayan), and “Ibang Daan Pauwi” by Manolito C. Sulit (UST Publishing House). Each of the finalists related different stories as how their first books came about and got into print. It was Cordero’s moving story that left everyone captivated and in awe, including senior writers like J. Neil C. Garcia, Lilia Quindoza-Santiago, Charlson Ong, and National Artists Virgilio S. Almario and Bienvenido L. Lumbera. He spoke about his poems while in mind were the images of the destructive typhoon battering Bicol.

“In these times when we [in Bicol] are suffering due to the recent calamity, it will just be more disheartening if we will let our enthusiasm to revive our literature wane. It is only literature where genuine and deep reflections of our experiences as Bikolanos are found. In this way, we can only proceed to a new Bicol. There are poems which will remain etched in our hearts; there are poems which are destined to be forgotten. I am looking for poetry that could rouse me from fatigue, stir me from grief, poetry that is redemptive in the sense of offering a kind of deliverance, or rescue of the imagination, and poetry that awakens delight—pleasure in recognition, pleasure in strangeness.”

After “Mga Tulang Tulala” which was published in 2004, Cordero, has published another poetry book, “Santigwar,” also published by the Naga-based Goldprint Publishing House. He won for his poetry Homelife Magazine’s grand prize in 2004, he also earned the magazine’s second prize in 1999 and 2005, respectively. Last September 1, his short story in Filipino, “Langaw,” placed second in the prestigious Don Carlos Palanca Memorial Award for Literature. Cordero’s “Langaw” is a sad tale of a poor girl whose sufferings tragically ended in the hands of merciless rapists along the railroad tracks.

The award
Cordero received a Php50,000 check which was awarded to him by Likhaan: UP Institute of Creative Writing Director VE Carmelo D. Nadera, Jr. and Likhaan Foundation treasurer Linda Panlilio. Nadera says that, “the prize obtained from winning the MGBFBA is deemed to encourage beginning writers to persevere in writing and publishing, and it also encourages publishers to take risk with new authors. The cash prize is there to help them in their next book projects.”
“For a young writer from the region, it really confirmed my desire to write. This helped me find my place in the resurgence of Bikol literature. I think things like this will get the attention of my fellow Bikolanos, that even in the face of marginalization, our native literature continues to resurge and be recognized on the national arena. But no reward comes greater than being read by my own people, the people who speak my own language,” Cordero said about the award.
The MGBFBA, established in February 2001 and administered since then by the UP-ICW, is the only award-winning body in the Philippines recognizing first books by new authors published within the last two years. It is granted by the Madrigal and Gonzalez families, through Atty. Gizela Gonzalez Montinola, writer and granddaughter of Bienvenido Gonzalez, former UP President, and daughter of Gonzalo Gonzalez, former member of the UP Board of Regents. The award covers all genres of creative writing and nominations may come from publishing houses, university presses, creative writing centers, writers’ organizations, and other literary enthusiasts. It is given on alternate years to writers in English and writers in Filipino. Previous winners of the MGBFBA were “Life After X” a story collection in English by Angelo R. Lacuesta (2001), “Paghuhunos” novel in Filipino by Ellen L. Sicat (2002), “Smaller and Smaller Circles” a novel in English by Felisa H. Batacan (2003), “Makinilyang Altar” a novel in Filipino by Luna Sicat-Cleto (2004), and “The Sky Over Dimas” a novel in English by Vicente Groyon (2005). Together with Villanueva, Malou L. Jacob, Director of DLSU’s Bienvenido N. Santos Center for Creative Writing, and Luna L. Sicat Cleto, winner of MGBFBA in 2004, consisted the panel of the judges.

Tuesday, January 09, 2007

PAGHUKOM

Sa katapusan kan saimong buhay,
huhukuman ka susog sa pagkamoot.
-San Juan de la Cruz

Gusto kong matapos na an kinaban ngonyan
tanganing matapos naman an pagkamoot ko saimo.
Hukoman na ako, sukulon kun maninigo akong maglaog
sa disyertong pano nin olivo o sa bukid na niyebe an tuktok.

Uranan na ako nin kalayo, asalon na garo
baga daing pakinabang na sira na nabusi an apdo.
Palidon, til-okon na ako kan duros, gaboton an kada buhok
sa sakuyang hawak sagkod na matorta an sakuyang utok.

Lamuson na ako kan tubig, lantupan, sagkod na mabutod
an sakuyang puso, sagkod na matunaw an mga bulod
sagkod na an pinakasagkod magin kapinunan giraray
asin sa kagadanan magsup’ay an maninigong buhay.

Tatapuson ko na ining mga paghona, an pagmawot sa pagkamoot
an mga karahayan kan boot, an mga pagsibot sa kada pag-abot
ta tibaad sa pagtapos, mahihiling mong daing ibang maninigo
sa pagpadangat na ini, ta kun bako ika, marhay pang mayo.

Wednesday, January 03, 2007

NEW POEMS FOR NEW YEAR


PAGPUKAW

Nagbakal an babayi nin kabaong
bako ta siya magadanon
o sisay man sa saiyang pamilya.

Gusto niya lang na igwang bagong ilaag sa sala.
Nagsawa na kaya siya sa tipon asin punpon
kan mga napapasang plorera.

Pag-abot kan saiyang agom haling opisina
asin kan tolong aking nageeskwela, naabutan siyang
nakahigda sa laog kan kabaong, nagtuturog.

Pupukawon siya kan mga ini nin pasaro-sarong hadok
sagkod na ultimo niyang mamatian an ikos
na nagpupurupurupot sa saiyang bitis, nagpapabahog.


RAWITDAWIT

An pagsurat rawitdawit
siring man sa pamiminwit
Kaipuhan mong mag-ontok,
patubudon an sadiri na may bersong
naghahalat sa irarom kan tubig.
Kun madangog mo na ngani
an kurahaw kan alulunti
na ginamit mong paon
saka mo hawason
an lubid, dangan
mamansayan an makintab,
labas pang berso.
Tandaan:
sa ngimot nadadakop an sira.


PAGLALANG

Niluto kan Dios an tawo,
si enot, hilaw an nahaman
ta nasibot gayod.
Ini an nagin mga puti,
kakolor kan algodon.

Si panduwa, binayaan kan Dios
an hurno, namasyar gayod
kaya itum si kinaluwasan
kolor kublit kan linta,
an buhok dukot na marhay.

Si pantolo, tamang-tama na
si nagluwas, bako man maputi
bako man maitum, agid an kolor
sa daga na saiyang tinutungtungan.

Alagad sa paglihis kan panahon
an puti nagmawot na magin
kakolor kan daga,
kinua niya an mga daga kan itum
asin nilugos an itum na babayi.
Maputi daa an laog kan hawak kan itum.

An itum man gigibohon an gabos
magin sanang puti, arog kan algodon.
Naglalahid siya nin mga bulong
na garo parong kan rinunot na mga insekto.

May nagsasabing gibo na
kan puti asin itum
an tawong kakolor kan daga.

Igwa man naghohona na an itum bakong tawo,
igwa man nagsasabi na an puti an Diyos.

Kaya nariribong an tolo,
nag-giginadanan an tolo
pagkatapos magdururugan,
an mga bagong aki, ipinapangidam
sa algudon an payo,
an puso sa linta
asin an kalag harayo
sa kinamundagan na daga.

An sabi magigin arog talaga kaini
an tolong tawo sagkod na dai pa masigbo
an kalayo sa saindang puso na nawalat
kan an saindang mga apoon,
saro-sarong lutoon kan dios na purung-uton.


KUTO

Kun udto, mahigos na hinahali ni nanay
an sakuyang mga kuto
kaibahan na si mga sugok kaini
na garo mga bituon na nakadukot
sa sakuyang haros bulaw ng buhok.

Imbes na magkawat, magbalad sa saldang
na sabi ni nanay lalong nakakapadakul kuto,
pirit niya akong pinapaturog, pigpapananok sa lagtok
kan mga sugok kan kuto na garo nagsusuriyaw
kun saiyang saro-sarong pigtutudos.
Kun gusto niyang makusog titipunon niya ini
sa puting papel asin tutuduson nin sararoan.

Garo kinakawatan na ni nanay an paghali
asin pag-gadan kan sakuyang mga kuto.
Kun dai daa ako magturog kun udto,
mas madakul an mga malain kong ataman.
Kun dakul akong kuto, ilalayog ako kaini
tanganing dangdangon sa bulkan.
Idto si patakot sako ni nanay.

Sa mga siring na udto, mantang
pano-pano nin dugo kan kuto
an mga haralabang kuko ni nanay,
nangingiturogan ako asin nahihiling ko
an mga multo kan kuto,
bako sindang makatakot,
nag-aagyat na magkawat
asin iniibahan pa ngani ninda ako sa palasyo
kan mga kuto, nag-rorokyaw kan maboot
na saldang, nagkakawat sa binino kan uran
asin pig-oomaw an nagkakalayong bulkan.











MUSEO ARKEOLOGO


Pormang tulak
an darakulang banga
na nakua sa satuyang daga.
Digdi inilubong
an mga tawong nagbalik
na sa kamurawayan ni Gugurang.
Omboy sindang mabaklay
na igwang mga darang saray-saray.
Madiklom an laog
asin dangog an aniningal
na makagirabo.
May mga sensilyo
na hinulog na garo baga bubon
ining pighuhulogan nin kamawotan.
Haen na daw si mga pabalon sa gadan?
Si mga bulawan? Si mga tapayan?
Tano ta ini sana an natada—
ining mga banga asin mga takop
na gapo na gibo sa kuspa kan bulkan?
Haen si mga tulang kan gadan?
Ano an saindang mga pangaran?
Hinabon?
Kinua asin nilaag sa ibang museo?
O tinunaw na garo yelo kan satuyang
malipot asin halipot na pagrumdom?



MUSEO EKLESIASTIKO


Pwede pa man daw na magpamibi
sa atubangan kan mga santong ini?
O sansanon ta na sana an taon na
uminagi, an gayon kan materyal
na ginamit, an kantidad kan mata
na may mga pirok na bulawan.
Ano ta dai na pwedeng hapulason
an mga imahen na dating piggugusgos
kan mga panyo kan satuyang mga ninuno?

Paso na an mga insenso, tukal na ang pintura,
duminukot na an takla sa kopita
Tastas na an pirang tursidong binurda
sa kasulya asin an salming kun saen pigkulong
ining mga santong antigo, pig-gaganot,
naghahalat na maripararo an siring na milagro.



RAWITDAWIT SA SADIRI
SA ORAS NIN KAMATIAN

Umuntok ka! Tukaw ngona.
Pinukawan ka kan kaontokan
saka kan tulak mong kasu banggi
pa siging burok-burok.
Ano kaya ta dai magkasundo
an dila mo saka an bituka?
Mayo sa nguso an puso, pakatandai.
Iniuudo mo sana man baga an bulong
asin pigsasabing mapait
an dai man nganing namit na tubig.
Buhat na diyan!
Luwas, karigos sa uran
ibahi an hukbo kan nagkikiritoan na talapang!



TAGAW

Kinagat kan lalaking tagaw an ikog kan babaying tagaw.
Dangan an liog. Dukot na dukot an duwa sa kisame.
Siisay an mahona na kan mga oras na idto
ginigibo ninda an enot na tugon nin Dios,
bako na siya sambahon, kundi kamo magdakul.

Kan bigla sindang dinaklag nin tsinelas nin sarong aki.
Tinamaan an duwang hayop asin nahulog sa salog.
Pigpara-rabas nin tsinelas an mga tagaw.
Maogmang sinabi kan aki sa sadiri:
“Nakagadan ako nin dakulang namok!”

Kaya kinapotan niya an mga ini asin itinago ngaya sa saiyang likod.
Ipinahiling niya sa ina an mga bago niyang biktima,
mawot niya ining iriribay sa premyong pagkamoot.
Bilot niyang inapod an ina:
“Ma…na—na—ka—ga—ga—ga—dan—a—a—a ko na—na—mooook.”
Sabay duko na garo nasusupog pang pigtuturol
sa ina an saiyang mga kapot-kapot.

Enterong naanggot an ina sa nahiling:
“Abnormal ka talagang aki ka!”
“Sugad ka talaga sa deputang ama mo!”
“Bako ‘yan namok! Tagaw an! Patal ka talaga!”
Pigpukpok niya kan sul-ot niyang tsinelas an aki,
sa lubot asin inabot pati an likod kaini,
pati sa kamot, sagkod na piriton niyang bukahon
an ngimot kan aki tanganing ipakakan an tagaw.
“Tagaw! Tagaw! Tagaw!” kurahaw kan ina.

Nagparahibi an aki sagkod na panlubogon
kan luha niya si saiyang mata—
paghiling niya sa ina kan sige pang kurahaw,
ini sa kaangotan, garo dakulang tagaw.
asin kan napagal na ini sa paglapdos
sa saiya, luminayog ining parayo
na siring baga sa basog-basog na namok.


- Mga bagong obra ining plano kong ibali sa pangatlo kong koleksyon. Sa mga panahon na ini, plano kong hilingon an mga bagay sa palibot na garo katapusan na kaini.