SARADIOSANAN SANA

“Saradiosanan sana” ini si mga tataramon na pampatuga nganing sabihon kan sarong tawo kun ano an totoo. May boot sabihon na ibali ta an Dios sa orolay nganing magsabi kita nin totoo o magin kitang mga dios nganing maku’a ta asin manudan kun ano an totoo. An pagkapaha kan katotoohan nagpoon bago pa masabotan kan tawo an sadiri o gibohong kumplikado kan tawo an reyalidad sa saiyang palibot o sabihon ta nang bago pa ipirit sa tawo kun ano an katotohanan depende sa relihiyon o kaya sa kinaayonan na lugar o rehiyon. Kun “saradiosanan sana” hapoton ta an an satuyang pagkatawo bilang mga Bikolnon, ano an maisisimbag niyato sa mga hapot na siisay an Bikolnon? Ano an Bikolnon? Mga hapot ini na nagmamawot na tukuyon kun ano an pagkakaiba niyato sa “iba”, sa istranghero, sa luwas, bako kun ano an pagkakapareho niyato sa sainda. Ta an pagkakapareho niyato pwedeng magin pasugmadan kan satuyang pagiging sarong “bansa” na mas dakulang konsepto. Alagad an pagiging bansa bako sana man sa pagkakapareho kundi man magin sa pagiging iba na sa mamundong sitwasyon na arog kan Pilipinas, imbes na magbugkos sa satuya, ginagamit tang ulang nganing mahimo niyato an pagsagin-sagin tang mga “kun siisay”. Binibilog kita kan pagkakaiba niyato ta yaon digdi manunumpungan an pagkakapareho kan satuyang pagkatawo.

An Pilipinas bilang sarong arkipelago, suhay-suhay asin binabanga kan mahiwas na dagat. An satuyang istorya, bago asin pagkatapos mag-abot an mga Kastila, kaibahan na an mga Amerikano asin Hapon, mayo pa man na nabilog na sarong nasyon. Bakong malinaw an nationess asin an gabos na ipinapahiling sa telebisyon gabos sana man ini publicity na para sana sa mga mumong na tawo na nagtutubod na an susi kan marhay na buhay yaon sa pagbale sa Starstruck sagkod sa Pinoy Dream Academy. Kun kaya kaipuhan na makasagom sa imahinasyon kan gabos an konsepto kan nasyon bago kita makanood na magtaong galang sa bandera. Boot sabihon, yaon pa kita sa proseso kan pagiging sarong nasyon o bansa nin huli ta dai pa man minasagom an nasyonalismo nin huli ta bako man makusog an pakagamot ta sa sadiri tang mga relihiyon na nagsasapo man nin makusog na impluwensya kan kolonisasyon. Sa Bikol pwede ining susugon sa dominanteng relihiyon kan Katolisismo asin sa mga halakbang na gira sa tahaw kan mga mayaman asin an mga nagtitios na pig-aataman kan simbahan nganing mas orog kaining manumpungan o maipahiling an saiyang katuyuhan na pangatamanon an mga tios sa paagi kan paghuthot kan mga yaman kan mga mayaman. Nagluluwas na an simbahan an tulay na nagsusugpon alagad bilang sarong institusyon nin tawo, dai maibitaran na may kilingan an pira sa mga tawo kaini na pwedeng sabihon tang mas amigo kan mayaman na Intsik kisa kan mga alabado na suro-Sabadong pigpapabahog kan mga madre. An pulitiko asin ministro saro sa pangataman kan siring na status quo sa Bikol ta pareho man na pinapakinabangan kan mga kapitalista asin mga bagong pirata.

Kun “sardiosanan sana” siisay an masabing Bikolnon o kaya ano an basehan kan pagiging Bikolnon? Mayo man kitang na etnisidad na talagang masasabing yaon na sa dugo niyato.( Manungod sa etnisidad kan Bikol, bukas sa iba pang pag-adal an teoryang ini, alagad kun hihilinon dakul sa satuyang mga apoon an bako man talaga digdi sa Biko kundi sa ibang isla.) An pagiging Bikolnon niyato ipinapahiling sana sa ibang tawo o luwas kan rehiyon alagad sa satuya, nagigin kitang baranga depende sa heyograpiya na satuyang kinamumugtakan. Nagiging kitang mga taga- sa sadiring tang lugar imbes na sarong Bikolnon. Midbid ta an kada saro depende sa lugar na pinaghalian siring na an mga Hudiyo na asta sa panahon ngonyan nagkakakrisis pa kan saindang pagiging bansa sa konsepto man o sa heyograpiya. Bakong an mga Hudiyo sa panahon ni Jesus minimidbid an tawo depende sa lugar na saiyang pinaghalian asin sinda nagiging mga Hudiyo sana sa atubangan kan mga minimidbid nindang pagano arog kan mga Samaritano. Siring man kaiyan an nangyayari sa satuya asin dai harayong isipon na baka kita man an saro sa mga pinili o itinalaan na rasa kan Asya o kaya kan kinaban. May pirang mga nagsabi na nin huli sa paghali kan dakul tang kahimanwa, dai harayong isipon na an kinaban magigin Filipinized pag-abot kan panahon nin huli kan presensya kan mga care givers, katabang, nurses sa pitong kontinente kan kinaban. Alagad an masakit kaini, kitang mga nawawalat sa sadiri tang nasyon, dai magkaburugkos, dai magkasundo, suhay-suhay siring na an mga isla niya. Ta an pagiging Pinoy niyato naipapahiling ta sana sa luwas kan kinaban asin minsan an mga minimidbid tang mga tunay na Pilipino iyo si mga nakakua na nin aprub na muro sa ibang rasa. Manggana sana sa Malaysia nin sarong kontes asin kalaban an iba pang South East Asian countries sinasabi ta nang international competition. Kaya dai harayong isipon na minsan an mga katabang o arin man na nagtratrabaho sa ibang nasyon iyo na sana an bagong bayani nin huli ta sinda an nagdadara nin makusog na dolyar sa satuyang nasyon. Alagad si mga naglalapigot asin pinipili na yaon digdi sa satuya, nagtitiyaga sa istigmang an luwas an dapat na magtao nin aprobasyon. An mito iyo na kaipuhan na maghale kan bayani o heroe nganing may gadanon an banwaan, nganing may malingawaan an banwaan. An mito iyo na kayang gibohon na bulawan kan mga bagong bayani an anu man na kapotan ninda ta napuli an kadaklan sainda na pano-pano ni bulawan hali sa Saudi o Singapore na kun tutuuson baka hali man sana sa Paracale niyato na luhay-luhay na piglilimas kan satuyang mga amigong kapitalista.

Kun bakong malinaw an pagiging nasyon niyato, ano pa daw an pagiging Bikolnon kun minsan kita baranga sa laog mismo kan satuyang rehiyon. Ano an pagiging Bikolnon niyato nakagamot daw sa dugo o baka sa heyograpiya sanang pinili kan satuyang apoon na erokan siring na an mga Fil-Chinese o Tsinoy minsan yaon sa Pilipinas alagad an loyalty yaon pa man nanggad sa sa Tsina. Baka sa nangyayari pag-asenso kan Naga an mga kapitalistang hali sa imperyalistang Manila an nakikinabang asin bako man an mga tawo digdi? Ano an rehiyon na binibilog niyato sa satuyang imahinasyon? An kasimbagan sa hapot na ini baad iyo man an simbag sa pagbilog niyato nin sarong nasyon? Baka siring sa Pilipinas, an Bikol saro sana man nin rehiyon sa Islas de las Filipinas na pinapakinabangan nin mga migrante asin kapitalista na ripahan an mga natural resources alagad an yaman asin dilensya nagluluwas a Bikol asin pinapayaman an ibang lugar mantang an Bikol asin an mga tawong piniling mag-erok sa Bikol nagsasapo nin kapagtiosan. Baka an konsepto niyato sa Bikol yaon sana sa mapa o kaya sa lada, sa Daragang Magayon, sa pagiging oragon na puros sana man ibinaba niyato sa kalibugan, karigsokan kan laman, o sa imahen ni Ina na sa Setyembre sana o oras nin katibaadan kita pinagsasaro? Baka panahon na nganing pahiwason an satuyang imahinasyon kun ano kita bilang sarong rehiyon asin lagpasan niyato an pagiging taga-saen ta asin maghiro kita bilang sarong rehiyon. Bugkoson an anom na probinsya na minsan sa satuyang pagkakaiba, igwang mga bagay na nagbubukos satuya na pwede sanang maaraman niyato sa paagi nin pagpalawig kan imahinasyon, pagtais kaini sa paagi nin tunay na edukasyon asin bakong si edukasyon na nalilindungan kan mga pangaran nin pulitiko na yaon sa mga kudal, ringring asin atop kan satuyang mga eskwelahan an mga apelyido kan nasabing mga pulitiko. Sa Bikol, makusog kitang binabanga kan pulitika, kan relihiyon. Baka kun hihilingon ta an kultura asin an literatura asin masaradiosanan sana kita bakong harayo na isipon na pwede pa kitang makahimo nin sarong hararom na pagbisto sa satuyang pagiging Bikolnon.