PALANCA SA BIKOL

Sa petsa 30 kan Abril, bago mag-alas dose nin matangang banggi, isusumite an mga sinurat para sa taon-taon na Carlos Palanca Memorial Award for Literature. Mantang binuksan an bagong kategorya nin pagsurat nin rawitdawit na pan-aki, mayo pa man giraray nin kategorya para sa Bikol nin pagsurat sa osipon mantang nagtatao an nasabing foundation sa Iloko, Hiligaynon asin Sebwano. Dai ko mantandaan na igwang panahon na binuksan an kategorya para sa Bikol. An siring na pangyayari na daing kategorya sa Palnca para sa Bikol, an nagtulod sa pamilya Arejola na buksan man an Premio Tomas Arejola sa Literaturang Bikol kan taon 2004. Duwang kategorya ngona, rawitdawit dangan osipon. Asin pagkatapos kan limang taon, an nasabing papremyo, bukas na sa kategoraya nin pagsurat nin nobela, osipon na pang-aki, dula asin sanaysay. An nasabing premyo an naging Palanca naman kan Bikol na nagtutulod sa anuman na tataramon sa Bikol. Nangangahulugan na bako sana an Bikol kan Naga o Legaspi an pwedeng gamiton sa pagsurat o kan anu pa man na sentro kundi minsan an Bikol kan mga taga-Buhi na may nagbali naman ngani kasu nurong taon.

Ngonyan na igwa naman kitang sadiri, may pangapodan kita na magbali kita sa mga siring na kumpetisyon nin huli ta an kapangganahan digdi iyo na makakadugang ka sa naglalawig na panurat Bikolnon sa kontemporaryong panahon. An mga pakontes na ini, nakakatabang man tanganing itulod an sarong parasurat nin huli ta an mga huwes sa nasabing kontes, sa kaso kan Premio Arejola, mga parasurat man asin kritiko o iskolar sa kulturang Bikolnon. Dakula an naging pagbusol asin insentibong tinatao kan premio Arejola sa ngonyan asin ini dai na malalaktawan sa pahina kan satuyang agi-agi. An Arejola nagpadagos na giromdomon an pangaran kan saindang apoon na si Tomas, na saro man na propagandista kan panahon ninda Rizal, Panganiban asin Plaridel. Ngonyan na igwa nang Premio Arejola, tama pa dawn a maghagad kita nin kategorya sa Bikol sa Palanca. An simbag ko, Ano ta dai?

Nadangog ko na an magkapirang dahilan kun tano mayong kategorya sa Bikol. Enot digdi, may nagtutubod na tigbak na an panitikan niyato. An mga nasabing tawo, may gikan satuya, may sa luwas, alagad dakul an gikan sa Bikol na nagsasabing, matitigbak man sana an mga pinunan niyato. Sa sakuya, enot na muna matitigbak an mga tawong ini bako matigbak an literaturang Bikolnon na dai man namundag sa panahon ko, o sa panahon kan alkalde, kundi ini may ginurangan na ini. Ini an buhay na dai kayang gadanon minsan kan tolong gatos na taon nin kolonisasyon asin iba pang kunsomisyon. An panduwang dahilan, iyo na sa anong Bikol isusurat an mga osipon. Saro sana an Hiligaynon, an Iloko, asin Sebwano, alagad dakul an tataramon sa Bikol. Digdi ko nahihiling an pangangaipuhan na orog na magsurat asin pahib’ogon niyato an bokabularyo kan mga nasa sentro. Gamiton an Bikol kan saimong lugar sa pagsurat, s pagdiskurso. Bako ining madali nin huli ta sa panahon niyato kinukondisyon kitang magsurat, magtaram, mag-isip sa Inggles o Tagalog. Mayong maraot sa mga tataramon na ini. Alagad igwang mapapasala kun ano an satuyang papaorogon. Bikol ngona bako an iba. Asin nin huli ta igwa nang makusog na behikulo nin komunikasyon an mga tataramon na Tagalog asin Ingles, mas orog niyatong kaipuhan na magsurat, magbalik sa mga tataramon na yaon sa satuyang lugar. Mamoot kumbaga sa tataramon, na sa tataramon na ini maipapahayag ko an sakuyang pinakahararom na eksperinsya asin paghiling sa kinaban na minapuon sa kun sain itinalbung an sakuyang inulnan. An isyu kan istardisasyon kan Bikol malaog sa orolay na ini. An masasabi ko, buksan an kategorya sa anuman na tataramon sa Bikol, magsugal, magkua nin mga huwes na may kabatiran sa mga tataramon niyato asin an mangyayari kaini, mas dakul kitang pagkakaparehong mga tataramon asin ini an mabugkos satuya. Kun igwa man nin pagkakaiba, ini orog sanang mapararom kan satuyang paggamit kan mga tataramon niyato.

Nin huli ta an Bikol bako sana sa sentro o sa gilid, an tataramon niyato sarong pwersa, sarong kapangyarihan na haloy nang naghahalat tanganing gamiton kan mga tawong nagmamawot na himoon an saindang rehiyon, an lugar kan satuyang imahinasyon asin mga kamawotan. Kaya pangapodan man sa mga parasurat an orog na magtuklas kan mga tataramon na Bikol na yaon sana sa satuyang palibot.

Kun bubuksan man an kategorya sa Palanca, magiging dakulang tabang ini sa pagtulod kan satuyang panitikan asin mabuhay ini kan pagsurat nin osipon o kaya nin nobela, o minsan nin dula o pelikula. Dai mag-alangan sa kun anong tataramon ta an pagsurat, sarong proseso nin paglinig, nin odok na paghiling, bako sana kan satuyang nahiling kundi minsan kan tataramon na satuyang gagamiton tanganing maipahiling an satuyang nahiling sa nagdadangog na kinaban.