SIISAY AN MASABAT SATO SA MASBATE?

Midbid ko an lugar sa duwang bagay sana. Enot si mga seminarista na nakairibahan ko kaidto asin mga nagin amigo ko naman sagkod ngonyan asin an rodeo na pirang beses ko naman nadalan sa lokal na programa asin sa Living Asia. Sa mga seminarista, tanda ko sinda bilang mga marhay pumorma, dakul parati an bisita, mga may-kaya an kadaklan asin an saidang tataramon na agid sa Bisaya asin sa samuya sa Rinconada. Sa rodeo man, mas nagigiromdoman ko an mga cowboys kan Mehiko asin an Amerika na nagbabaradilan asin mga nakalunad sa matatandos na kabayo arog kan Marlboro Country.

Kaining nakaaging semana, kan huring Biyernes, nagduman ako kaibahan an historyador na sinda Danny Gerona kan Ateneo de Naga University, Fr. Manny Zagada kan Minor Seminary, Fabie Arejola kan Museo Conciliar de Nueva Caceres asin si Clod Ceron kan UNC museum. Gabos kami, enot pa sanang nakaabot sa lugar na idto pagkatapos nin haros limang oras na biyahe hale sa Naga. Puminondo kami sa Pilar, Sorsogon nganing igarahe asin iwalat si darang awto sa parokya dangan luminunad kami sa fast craft na kun dati kaidto aaboton nin apat na oras, ngonyan, duwang oras na sana. Malinig an lunadan asin an pier, dawa may darang kamundoan parati an mga terminal para sa sakuya. Kadakul mga aking nagpapabakal nin mga dulsing pili asin iba pang kakanon na sinayumahan ko nin huli ta gatok pa man an sakuyang tulak sa kabasugan asin dakul na akong bitbit. Siring sa mga nahiling kong mga paratinda, may hararom na pagtios sa mata kan mga aking idto na dapat ngani mayo duman kundi yaon sa eskwelahan.
Eksakto alas kuwatro nin hapon nagtunog an sadit na barko, senyal na pwede nang palaogon an mga pasahero. Makaskas si dalagan asin tulos kaming nakaabot sa Masbate bago pa magtanog an bagtingan para sa orasyon. Sa pagpaduman, sinabat kami nin magkapirang mga isla nin puting gapo na may mga saradit na kuweba. Nin huli ta garo akwaryum si samuyang lunadan, dai mi na nahiling si mga dolphins asin mga pating na kun paminsan-minsan daa kaidto mahihiling mo sa biyahe.
Tolong isla an nasabing probinsya, an Ticao, an Burias asin an Masbate. Sa huring pag-adal minaluwas na an probinsya saro sa pinakatios na lugar sa Bikol. Bagay na nahiling kong totoo nin huli sa halakbang na distansya kan mga tios asin mayaman sa lugar. May mga hacienda asin rancho alagad kadakul man na migrante na bako man mga orihinal na taga-duman alagad sa Masbate na piniling mag-erok asin makisugal sa buhay. Bagay na minsan kaidto totoo naman nin huli ta sa lokasyon kan Masbate na iyo man an pinapahingaloan kan galleon na sinabi sa lektura ni Sir Danny Gerona katakod kan ika-38 anibersaryo kan pagmukna kan diyosesis kan Masbate. An mga isla man kan Masbate minaatubang sa iba pang parte kan Pilipinas kun kaya minsan sa mga panahon na ini, dai manigaran na an penomenon kan migrasyon nakaulakit naman sa kultura asin tataramon kan mga Masbatenyo. May mga lugar na an tataramon Cebuano naman asin igwa man mga Ilonggo dangan an mga yaon sa San Pascual na nakaatubang sa Pasacao iyo sana an nagtataram kan Bikol-Naga. Kun iisipon garo sadit na Pilipinas an Masbate kun saen mahihiling niyato an pagsarabatan kan kultura. Mahihiling man niyato kun pano pinapatios lalo an lugar kan maating sistema nin pulitika asin an ralaban kan mga militar asin mga NPA. Alagad kun susugon an lektura ni Gerona mahihiling an orog kagayon na kultura asin yaman kan nasabing probinsya na pwede niyatong sabihon napabayaan sa paglihis kan mga panahon. An kadaklan sa saiyang mga aki naghale asin dai man talaga nag-erok sa Masbate asin nagmukna nin mga negosyo asin kabuhayan na pwede kutang nakapagtao nin mga oportunidad sa trabaho asin orog na pagtalubo kan klase nin buhay.
Sa ginibong lektura ni Gerona tinawan niya nin pasugmadan an mga tawo nganing magkaigwa sinda nin magayon o kun dai man hararom na pagkaaram kan saindang istorya bilang sarong banwaan na nag-ako kan Kristiyanong pagtubod. Isinalaysay ni Sir Danny an kahalagahan kan Masbate sa panahon kan mga Kastila asin an yaman kan nasabing lugar na luhay-luhay na inuubos kan mga kapitalista na mayo man pagmakulog sa Masbate. Alagad sa ginibong lektura ni Sir Danny na pinagmawot asin pinagmarhay na mangyari kan diyosesis sa pangengenotan ni Obispo Joel Z. Baylon asin kan mga maestro asin maestra kan mga taga-Liceo de Masbate nagkaigwang bagong giya asin kusog an mga tawo sa pagsalingoy sa nakaagi asin pag-atubang sa bagong kaagahan para sa lugar.
Sa halipot na lektura ni Gerona tinawan niya nin panamit pa sana an Masbate na apwera sa pagiging midbid sa rodeo, ini man an “gateway of the galleons” kan panahon kan mga Kastila. An halaga kan galleon susog ki Gerona nangangahulugan nin buhay na ekonomiya sa laog kan sarong taon na kun ini minaabot sa Manila, ini sinasabat nin Te Deum, pagbagting kan mga kampana asin sarong bulan na baraylihan asin irinuman sa plaza pagkatapos kan anom na bulan na paglakbay sa dagat. An Masbate, sigun ki Gerona an naging pailihan kan galleons na maabot haling Acapulco o maluwas hali sa Manila. Ini an stop-over kun saen nagkukua nin mga dugang na rikositos asin tubig na sinasabi sa mga testimonya na managom asin daing parong. Maluwas nin sarong libro si Gerona manungod sa galleon. Abangan ta ini.
Sa isyu na ano ta an Masbate parte kan Bikol, poon pa sa kapinonan, sinimbag ini ni Gerona sa paagi kan nasabing pagbarangaan kan mga misyonero kan mga designadong lugar na saindang pagmimisyonan. An barangaan na ini kan simbahan kaidto iyo na an naging basehan kun tano minsan sa panahon na ini parte an Masbate kan Bikol. Bagay na marhay para sa mga gabos nin huli ta kaipuhan niyato na orog na masabotan an Masbate. Sa bagay na ini, kaipuhan niyatong orog na pakusugon an pagkamidbid sa sadiri niyatong kahimanwa. Makamundo na bakong gabos nakakaduman nin huli gayod sa kamahalan kan pamasahe asin rayo alagad minsan si may kaya dai man nagmamawot na magduman nin huli sa mga enot na niyatong nadangog na maraot. Alagad, papatunayan na sala kita, bakong harayo an Masbate sa satuya, yaon digdi an mga pambihirang yaman kan Bikol na kun mas lalo niyatong pakikinabangan asin matatabangan man an mga tugang niyato duman na mahale sa maating sistema nin pulitika na bako man na harayo sa eksperinsya niyato digdi sa peninsulang Bikol, bakong harayong isipon na pwede kitang makatipon nin kusog na orog na mapauswag kan lamabang saro satuya.
Sinabat kami sa Masbate nin mga bagong bagay asin paghiling na bako kitang harayo sa lambang saro. An makamundong pagpabaya kan lugar, mahiwas na eksperinsya kan Bikol. An kapagtiosan luyap, alagad may mga tawo asin institusyon na arog kan diyosesis asin kan Liceo na mabalukat kita sa kaoripnan kan hawak asin kalag. Sinabi kan hoben na obispo kan Masbate na an kultura kan banwaan iyo an kalag kan banwaan, bagay na labi ko ikinaogma nin huli ta nangangahulugan ini nin mas mahiwas na pagsabot sa pagtubod. Yaon an sarong pastor na dai lamang ikukulong an saiyang karnero sa tukal, kundi mimidbidon an saiyang mga karnero asin an kultura ninda. Yaon an pastor na minsan istranghero, hihingowoan niyang makisumaro sa paglakbay kan saiyang mga nasasakupan bilang katuwang sa pagtalubo asin pag-uswag. May mga nanumpungan man na katuwang an pastor nin huli ta nagtubod siya sa kakayahan kan mga karnero. Sinabi kan obispo sa saiyang mensahe na an mga laiko na mismo kan Masbate an naghingowa asin naghimo na mapangyari an selebrasyon kan saindang anibersaryo, sarong indikasyon na an simbahan orog na buhay, orog na nagtatalubo, orog na nagbabaklay sa dalan nin pagtubod. Nakukua kitang kasurog sa Masbate, mga tawong andam asin bukas na pangatamon asin orog na mamidbiran an kultura na pinakalag kan satuyang banwaan. May kasurog kita sa Masbate, siya an masabat satuya asin an saiyang banwaan.