Wednesday, October 13, 2010

APOLOGIA

Sa kadaklan na pagkakataon, sinusurat ko an kolum na ini sa satuyang tataramon na Bikol. Sa mga magkapirang okasyon, may rawitdawit akong inilaag digdi, minsan pigdisganar na akong gibohon an siring na gawe asin pigpasabot na an kolum na ini nakatagama para sa prosa. Alagad, ako enot sa gabos, nagtutubod na ako sarong pararawitdawit. An pagsurat ko nakagamot sa pagkamoot sa rawitdawit, na nagtatao nin katalingkasan sa mga tataramon na minsan kan sakuyang kamot dai kayang gugupon. Kaya kun nagsusurat man ako kan kolum na ini asin inootob an suro-semanang pagpahayag sa espasyong ini, gabos iyan nakagamot sa pangangaipuhan na magsurat asin mabuhay sa rawitdawit. Sa Kabikolan, an parasurat ngonyan may esensyal na puso nin makata. Ta an pagsurat, sarong gawe nin pusuanon.

May mga pirang pagkakataon man na nagsurat ako sa Filipino, nin huli ta ini an saro sa mga tataramon na pigtutubodan kong kaya kong bayubuan bilang sarong indibidwal, sarong namamanwaan. Asin saksi kamo kan sakuyang mga sinusurat asin an gabos na ini, sa halipot kong pagkaaram asin pagkasabot sa sadiri, nakagamot sa pangangaipuhan na maihayag an sadiring kaisipan na padagos na pigpapanday sa tarom kan isip, isog kan boot asin dalagan kan panahon. Nagpapasalamat ako sa dyaryong ini sa pagtao kan espasyong ini. Para sa kolum na ini, giraray akong masurat sa Filipino, tanganing masabotan man kan sakuyang mga katood asin iba pang parabasa an sakuyang posisyon sa isyu kan planong pagdeklara sakuya bilang persona non grata nin huli sa sarong kultural na saysay (cultural essay) na sakuyang sinurat sa saro pang dyaryo an Vox Bikol. Tutungkosan ko sana si sahot na pigsasabi sa surat na gikan sa munisipyo kan Polangui, na an sakuyang sinurat sarong daing basehan asin iresponsableng klase nin ‘journalism’, nagraratak sa mga kababaihan kan nasabing banwaan. Uni an sakuyang pahayag:

“Bagamat lumabas sa isang newspaper ang nasabing essay, “Ang Mahal na Birhen ng Pagsalat” ay hindi isang news article. Ito'y isang cultural essay na nagbibigay komentaryo sa isang isyu o sa maraming isyu na maaaring humamon sa ating mga kinasanayang pagtingin. Pansinin kung saan nakalagay ang nasabing essay sa dyaryo. Wala ito sa news section. Ibig sabihin hindi ito nagdedeklara ng mga facts bilang mga katotohanan. At katulad ng maraming sanaysay na sinusulat ko, ito'y isang operatikong papel lamang. Hindi ko intention na sirain ang reputasyon ng isang bayan. Dahil alam ko na wala ako sa posisyon ng anumang uri ng deklarasyon o paghusga. Nasa akto lamang ako ng pagbabasa sa mga pahiwatig, sa mga teksto o cultural texts. Kung kaya may kalayaan ang manunulat na gamitin ang anumang maaaring ituring na teksto upang buuin ang istruktura ng kanyang sinasalaysay sa sanaysay. Kabilang sa mga cultural texts ang mga popular na biro, ang mga haka-haka, ang mga sabi-sabi katulad ng aking naging pahayag sa bayang Polangui.

Ang taguring ibinibigay sa Polangui na dumating sa akin bilang ‘sabi-sabi’ at ‘biro’ ay may malawak at malalim na ugat na pinagmumulan mula sa historikal at sosyo-politikal na kalagayan ng nasabing bayan. At dahil alam kung may pinaghuhugutan ito sa kasaysayan ng nasabing bayan kaya ginamit ko sa ang mga archaic words na “bailarina” “serbedoras” at “sauna” na kung titingnan sa ngayon ay iba na rin ang kahulugan sa ating panahon. Sa akin, ang taguring biro sa bayan ng Polangui ay katulad ng taguring mga aswang ang mga taga-Iriga, mayayabang, o nag-uulam ng toothpaste ang isa pang bayan. Kung dati rati’y negatibo ang pagtanggap sa pagiging bayan ng mga aswang ang Iriga, hindi na ito ang kaso ngayon. Lumalabas sa mga pag-aaral na ang paratang ng pagiging mga aswang ay nakaugat sa sinaunang posisyon ng bayan bilang sentro ng sinaunang relihiyon kung kaya kinailangang ng mga fraile na imbetuhin ang ganitong paratang ng pagiging aswang sa mga taong nanahan sa paanan ng Bundok Asog. Ayon sa historyador na si Dr. Danilo Gerona, kinailangang bigyan ng bagong bigtang ang mga dating balyana bilang mga kampon ng dilim, ng gagamban. Kaya mula sa pagiging mga parahilot at paramundag, nagin silang mga harbinger ng kamatayan.

Sa katunayan, maaaring tingnan na ang reputasyon ng bayan ng Polangui ay konektado sa reputasyon ng karatig bayan nito, ang Oas kung saan mga pari naman daw ang prinoproduce. Interesting ang ganitong mga sabi-sabi dahil para sa akin may pinaghahalawan itong isang mahalagang bahagi sa kultura at kasaysayan ng mga nasabing bayan na tumatatak din bilang kolektibong representasyon ng Kabikolan. Sa puntong ito, naalala ko ang isang tula ni Pete Lacaba na nagsasabing ‘nagpaparal ng kapatid na nagpapari ang puta.’ Sa cultural essay, lumalabas na maaaring gamitin ang mga tekstong itong upang higit na bigyan ng clearing ang pinagmumulang context. Kaya, kinakailangan ang mas intensibong pananaliksik at ito ang tinangka kong gawin sa aking sanaysay. Ginamit ko lamang ang “biro at ang mga sabi-sabi tungkol sa Polangui upang higit na ipakita ang etikal na isyu ng pagturing sa kapwa, kabilang na ang mga kababaihan, at kung paano ito kaugnay sa debosyon na nakasentro sa pagsalat, sa paghipo ng Penafrancia. Sa katunayan, ang ‘intangibility’ ng debosyon sa Penafrancia ang pinakatema ng essay at hindi ang bayan ng Polangui. Sa tingin ko ang nangyari pagbasa ng mga tauhan ng meyor o ng meyor mismo ay maituturing na maling pamamaraan ng pagbasa, ang hindi pagkatoto sa kung ano ang form na ginamit ng manunulat, at ang tahasang deklarasyon na iresponsable ang nasabing pagsusulat at ngayon ang kanilang banta.

Sa sulat mula ng meyor ng Polangui sa editor ng Vox, sinipi niya ang bahagi ng essay kung saan lubha silang nasaktan, na demean ang kanilang mga kababaihan. Kaya nag-dedemand ng public apology. Nauunawaan kong binanggit ko ang isang “popular na taguri” tungkol sa kanilang bayan ngunit hindi ito galing sa akin, narinig ko lamang ito sa maraming kaibigan, mga kapwa-manunulat at maging sa ilang mga kakilalang taga-Albay. May mga salaysay na rin dito ang mga naunang iskolar sa Bikol na sa tingin ko ay hindi pa maaaring hindi pa nabasa ng meyor ng Polangui o ng kanyang PIO. At dahil narinig ko rin ang taguring inilahad ko sa sanaysay wala akong dahilan para paniwalaan ang lahat ng narinig ko, dahil “biro-biro lang ang mga ito”. Subalit dahil sa tema ng sanaysay, kinailangan kong banggitin ang nasabing detalye dahil malaking palaisipan sa akin, kung bakit sa kabila ng debosyon sa Mahal na Birhen ng Penafrancia, naroon ang sinasabing "mababang pagturing sa mga kababaihan sa atin" at dito pumapasok ang isyu na maaring mag-ugnay sa kinasanayang biro tungkol sa Polangui at sa ating debosyon sa Penafrancia. Ito ang isa sa pinakamalaking tema ng essay na hindi nila nakita.

Aaminin kong hindi pa tapos ang papel ko tungkol dito, bahagi lamang ito ng isang malawak pang pag-aaral na alam kong magbubukas ng marami pang isyu na maaari nating pag-usapan. Ikinalulugod ko na ang ganitong bagay ay pumukaw sa atensyon ng mismong mga taga-Polangui. Hangad ko na mismong sila rin na mga nasa bayan ng Polangui ang humarap sa di mawaring birong ito. Bagamat madali sana sa akin na humingi ng tawad para sa sinasabi nilang ‘kapabayaan sa aking uri ng pamamahayag’ sa aking palagay hindi ito ang higit na kailangan ng sitwasyong ito. Maaaring sa maraming pagdulog sa sanaysay na sinulat ko, hindi na lamang limitado ang Polangui sa isang ispesipikong bayan, maaaring maging taguri na ito ng mas higit na malawak at kritikal na representasyon ng kalagayan hindi lamang ng isang bayan, kundi ng buong Bayan.”

May sarong osipon na sinabi kaidto an sakuyang apoon na lalaki na giya ko sa pagsurat asin sa pag-atubang kan buhay nin sarong parasurat. Tungkol ini sa sarong tawo na nakadakop nin la’bas na sira sa danaw. Pagpuli, pigparukuskusan kan nakadakop na tawo an saiyang nadakop na sira, na dai niya aram kun ano ta kaidto pa sana siya nakahiling nin siring na sira. Giyapon na siya sa kakakuskus, dai pa siya natatapos. Ngalas niya man pati na gari dai natitigbak an nadakop na sira. Sagkod na mapano an saiyang kamot asin takyag kan mga kinuskus kan sira, sagkod na mapano an pirang balde. Pati si dating ikos na nagtatagama kan saiyang bahog, naghali na sana ta dai na siya matapos-tapos. Kan naubos na niya an gabos niyang kusog, dai pa giraray ubos an kinuskus kan sira. Kaidto may nagpasabong saiya na giraray na ibalik na sana an sira sa danaw, kan su pagbalikan niya, hidaling nag-ulaptik an sira sa tubig asin naglangoy parayo. Makintabon na kurit an nahiling niya sa rabaw kan danaw. Kan si pagpuli niya, turog na giraray an ikos, risang basog. Pigsikadan niya ini sa kaangotan asin kagutoman. Kan hiniling niya an saiyang kinuskus, nahiling niya an gari natutunaw na mga subu an mga kinuskusan gikan sa sira. Garo mga bula nin sabon. Binalikan ko an osipon na ini huli sa inaatubang ko ngonyan na sitwasyon asin nahiling ko, na an sira pwedeng iyo an parasurat, asin pwede man nanggad na may mga siring na tawo na kukuskuson ka nin kuskuson alagad dai makukua minsan nuarin pa man an boot mong sabihon.

Here are the links, for your reading:
http://www.voxbikol.com/bikolnews/4958/ang-mahal-na-birhen-ng-pagsalat

http://www.voxbikol.com/bikolnews/5022/ang-mahal-na-birhen-ng-pagsalat

http://bomboradyo.com/index.php/news/regional-news/bicolano-news/22297-writer-kan-vox-bicol-idedeklarar-persona-non-grata-huli-sa-malisyusong-artikulo

http://www.facebook.com/pages/Help-Defend-Poet-Kristian-Cordero/154331197940295?ref=ts

2 comments:

me said...

Nabasa ko tabi padi sa http://www.voxbikol.com an Ang Mahal na Birhen ng Pagsalat. Para sakuya, dae ako ki nahiling na maraot sa pagka surat.

Primero, an stigmang ini manungod sa mga babayeng taga Polangui haloy ko nang nadadangog maski kan aki pa ako. Dae ko man aram kun utik ini o kamatuuran. Pero ngunyan na gurang na kita, maski ako man pinangaki sa Polangui; nahiling ko na an stigmang iyan kun kamatuuran man sarong emahe kan pagtios o "kasalatan sa buhay" na maheheling ta maski saen kita mag duman. An pirang Bisaya, nasa Manila man, su pirang taga Manila nasa Cebu man, sa Olongapo, o kaya Pampanga sa pararehong apod.

An kudot kan saimong surat sa puso ko na sarong Polangueno, sarong positibong pag atubang sa realidad na harayo na an naabot kan pirang mga babaye samuya kairiba an iba pang mga babaye sa ibang rona.

Ang katotohan ang magpapalaya sa atin. Kung ito nga ang katotohanan at hindi na lamang biro-biro, ang lokal na pamamahala'y angkinin dapat na hamon tungo sa pagbabago sa emahe ng mga babae sa Polangui ang iyong sinulat- na nagkataong ikaw ang may lakas ng loob na gamitin ang stigmang ito upang bigyang diin ang debosyon ng mga Bikolano sa Penafrancia na umuusal at umaasa ng pagbabago hindi lamang sa kanyang sarili kundi sa buong bayan.

Ikaduwa, satire ang paraan ng pagkakasulat at hindi balita. At kung sakaling ito man ay balita, ang tanong ay anong ginagawang programa ng lokal at sentrong pamahalaan tungkol sa problema ng kahirapang naka ugnay sa "pagpuputa para makapagpa aral ng pari?"

Jomark Mabeda Baynado said...

ako bilang sarong tawo na ipinangi sa polangui iyo makulugon talaga....pero nagi na kaya ining stereotype .....dawa minsan bako naman totoo ta an panahon uminaagi man......


dai ta mababasol an mga parasurat na nagtataong komento sa lugar na jni .....balikan ta an The Word-Eater" ni Jessica Zafra sa librong Philippine Contemporary Literature ni Asuncuion David-Maramba ......iyo ni an paga ka describe niya.....This town was celebrated for two things: most of its men went into the priesthood, and most of its women took up prostitution .This is an example of the balance of nature...........



Pero sabi ko ngani an panahon uminaagi man may nagbabago may nawawara..........