TULA

AN PRESYO KAN PAGKALALAKI

Nagdakul an pagtalubo
kan saiyang bigote.

Garo ini mga layas na doot
na nagkukua kan saiyang hinangos
asin pigbubuhay kan sadiring ganot.

Mantang tinatakla an labaha
na ginamit sa paghali kan labaw na kublit.


ANG HALAGA NG PAGKALALAKI

Dumami ang pagtubo
ng kanyang bigote.

Para itong mga ligaw na damo
na kumukuha ng kanyang hininga
at dinidilig ng sariling pawis.

Habang kinakalawang ang labaha
na ginamit sa pagtanggal ng sobrang laman.


Sa Modernisasyon

Ngonyan na an mga tinampo
igwa ng mga darakulang poste,
bako na sana man na layog-layog
an nadulok sa bagong liwanag,
yaon naman pati mga kulalapnit.


Sa Modernisasyon

Ngayon na ang mga kalsada
ay mayroon ng malalaking poste,
hindi na lamang mga gamu-gamo
ang lumalapit sa bagong liwanag
Narito na rin ang mga paniki.

SIISAY AN MASABAT SATO SA MASBATE?

Midbid ko an lugar sa duwang bagay sana. Enot si mga seminarista na nakairibahan ko kaidto asin mga nagin amigo ko naman sagkod ngonyan asin an rodeo na pirang beses ko naman nadalan sa lokal na programa asin sa Living Asia. Sa mga seminarista, tanda ko sinda bilang mga marhay pumorma, dakul parati an bisita, mga may-kaya an kadaklan asin an saidang tataramon na agid sa Bisaya asin sa samuya sa Rinconada. Sa rodeo man, mas nagigiromdoman ko an mga cowboys kan Mehiko asin an Amerika na nagbabaradilan asin mga nakalunad sa matatandos na kabayo arog kan Marlboro Country.

Kaining nakaaging semana, kan huring Biyernes, nagduman ako kaibahan an historyador na sinda Danny Gerona kan Ateneo de Naga University, Fr. Manny Zagada kan Minor Seminary, Fabie Arejola kan Museo Conciliar de Nueva Caceres asin si Clod Ceron kan UNC museum. Gabos kami, enot pa sanang nakaabot sa lugar na idto pagkatapos nin haros limang oras na biyahe hale sa Naga. Puminondo kami sa Pilar, Sorsogon nganing igarahe asin iwalat si darang awto sa parokya dangan luminunad kami sa fast craft na kun dati kaidto aaboton nin apat na oras, ngonyan, duwang oras na sana. Malinig an lunadan asin an pier, dawa may darang kamundoan parati an mga terminal para sa sakuya. Kadakul mga aking nagpapabakal nin mga dulsing pili asin iba pang kakanon na sinayumahan ko nin huli ta gatok pa man an sakuyang tulak sa kabasugan asin dakul na akong bitbit. Siring sa mga nahiling kong mga paratinda, may hararom na pagtios sa mata kan mga aking idto na dapat ngani mayo duman kundi yaon sa eskwelahan.
Eksakto alas kuwatro nin hapon nagtunog an sadit na barko, senyal na pwede nang palaogon an mga pasahero. Makaskas si dalagan asin tulos kaming nakaabot sa Masbate bago pa magtanog an bagtingan para sa orasyon. Sa pagpaduman, sinabat kami nin magkapirang mga isla nin puting gapo na may mga saradit na kuweba. Nin huli ta garo akwaryum si samuyang lunadan, dai mi na nahiling si mga dolphins asin mga pating na kun paminsan-minsan daa kaidto mahihiling mo sa biyahe.
Tolong isla an nasabing probinsya, an Ticao, an Burias asin an Masbate. Sa huring pag-adal minaluwas na an probinsya saro sa pinakatios na lugar sa Bikol. Bagay na nahiling kong totoo nin huli sa halakbang na distansya kan mga tios asin mayaman sa lugar. May mga hacienda asin rancho alagad kadakul man na migrante na bako man mga orihinal na taga-duman alagad sa Masbate na piniling mag-erok asin makisugal sa buhay. Bagay na minsan kaidto totoo naman nin huli ta sa lokasyon kan Masbate na iyo man an pinapahingaloan kan galleon na sinabi sa lektura ni Sir Danny Gerona katakod kan ika-38 anibersaryo kan pagmukna kan diyosesis kan Masbate. An mga isla man kan Masbate minaatubang sa iba pang parte kan Pilipinas kun kaya minsan sa mga panahon na ini, dai manigaran na an penomenon kan migrasyon nakaulakit naman sa kultura asin tataramon kan mga Masbatenyo. May mga lugar na an tataramon Cebuano naman asin igwa man mga Ilonggo dangan an mga yaon sa San Pascual na nakaatubang sa Pasacao iyo sana an nagtataram kan Bikol-Naga. Kun iisipon garo sadit na Pilipinas an Masbate kun saen mahihiling niyato an pagsarabatan kan kultura. Mahihiling man niyato kun pano pinapatios lalo an lugar kan maating sistema nin pulitika asin an ralaban kan mga militar asin mga NPA. Alagad kun susugon an lektura ni Gerona mahihiling an orog kagayon na kultura asin yaman kan nasabing probinsya na pwede niyatong sabihon napabayaan sa paglihis kan mga panahon. An kadaklan sa saiyang mga aki naghale asin dai man talaga nag-erok sa Masbate asin nagmukna nin mga negosyo asin kabuhayan na pwede kutang nakapagtao nin mga oportunidad sa trabaho asin orog na pagtalubo kan klase nin buhay.
Sa ginibong lektura ni Gerona tinawan niya nin pasugmadan an mga tawo nganing magkaigwa sinda nin magayon o kun dai man hararom na pagkaaram kan saindang istorya bilang sarong banwaan na nag-ako kan Kristiyanong pagtubod. Isinalaysay ni Sir Danny an kahalagahan kan Masbate sa panahon kan mga Kastila asin an yaman kan nasabing lugar na luhay-luhay na inuubos kan mga kapitalista na mayo man pagmakulog sa Masbate. Alagad sa ginibong lektura ni Sir Danny na pinagmawot asin pinagmarhay na mangyari kan diyosesis sa pangengenotan ni Obispo Joel Z. Baylon asin kan mga maestro asin maestra kan mga taga-Liceo de Masbate nagkaigwang bagong giya asin kusog an mga tawo sa pagsalingoy sa nakaagi asin pag-atubang sa bagong kaagahan para sa lugar.
Sa halipot na lektura ni Gerona tinawan niya nin panamit pa sana an Masbate na apwera sa pagiging midbid sa rodeo, ini man an “gateway of the galleons” kan panahon kan mga Kastila. An halaga kan galleon susog ki Gerona nangangahulugan nin buhay na ekonomiya sa laog kan sarong taon na kun ini minaabot sa Manila, ini sinasabat nin Te Deum, pagbagting kan mga kampana asin sarong bulan na baraylihan asin irinuman sa plaza pagkatapos kan anom na bulan na paglakbay sa dagat. An Masbate, sigun ki Gerona an naging pailihan kan galleons na maabot haling Acapulco o maluwas hali sa Manila. Ini an stop-over kun saen nagkukua nin mga dugang na rikositos asin tubig na sinasabi sa mga testimonya na managom asin daing parong. Maluwas nin sarong libro si Gerona manungod sa galleon. Abangan ta ini.
Sa isyu na ano ta an Masbate parte kan Bikol, poon pa sa kapinonan, sinimbag ini ni Gerona sa paagi kan nasabing pagbarangaan kan mga misyonero kan mga designadong lugar na saindang pagmimisyonan. An barangaan na ini kan simbahan kaidto iyo na an naging basehan kun tano minsan sa panahon na ini parte an Masbate kan Bikol. Bagay na marhay para sa mga gabos nin huli ta kaipuhan niyato na orog na masabotan an Masbate. Sa bagay na ini, kaipuhan niyatong orog na pakusugon an pagkamidbid sa sadiri niyatong kahimanwa. Makamundo na bakong gabos nakakaduman nin huli gayod sa kamahalan kan pamasahe asin rayo alagad minsan si may kaya dai man nagmamawot na magduman nin huli sa mga enot na niyatong nadangog na maraot. Alagad, papatunayan na sala kita, bakong harayo an Masbate sa satuya, yaon digdi an mga pambihirang yaman kan Bikol na kun mas lalo niyatong pakikinabangan asin matatabangan man an mga tugang niyato duman na mahale sa maating sistema nin pulitika na bako man na harayo sa eksperinsya niyato digdi sa peninsulang Bikol, bakong harayong isipon na pwede kitang makatipon nin kusog na orog na mapauswag kan lamabang saro satuya.
Sinabat kami sa Masbate nin mga bagong bagay asin paghiling na bako kitang harayo sa lambang saro. An makamundong pagpabaya kan lugar, mahiwas na eksperinsya kan Bikol. An kapagtiosan luyap, alagad may mga tawo asin institusyon na arog kan diyosesis asin kan Liceo na mabalukat kita sa kaoripnan kan hawak asin kalag. Sinabi kan hoben na obispo kan Masbate na an kultura kan banwaan iyo an kalag kan banwaan, bagay na labi ko ikinaogma nin huli ta nangangahulugan ini nin mas mahiwas na pagsabot sa pagtubod. Yaon an sarong pastor na dai lamang ikukulong an saiyang karnero sa tukal, kundi mimidbidon an saiyang mga karnero asin an kultura ninda. Yaon an pastor na minsan istranghero, hihingowoan niyang makisumaro sa paglakbay kan saiyang mga nasasakupan bilang katuwang sa pagtalubo asin pag-uswag. May mga nanumpungan man na katuwang an pastor nin huli ta nagtubod siya sa kakayahan kan mga karnero. Sinabi kan obispo sa saiyang mensahe na an mga laiko na mismo kan Masbate an naghingowa asin naghimo na mapangyari an selebrasyon kan saindang anibersaryo, sarong indikasyon na an simbahan orog na buhay, orog na nagtatalubo, orog na nagbabaklay sa dalan nin pagtubod. Nakukua kitang kasurog sa Masbate, mga tawong andam asin bukas na pangatamon asin orog na mamidbiran an kultura na pinakalag kan satuyang banwaan. May kasurog kita sa Masbate, siya an masabat satuya asin an saiyang banwaan.

ANI 32 LAUNCHING

The Cultural Center of the Philippines Literary Arts Division and the U.P. Institute of Creative Writing will launch Ani 32 (Global Pinoy Issue) on September 26, 7-9 pm at Conspiracy Garden Café on Visayas ave., Quezon city.

The volume features poems and prose by 48 Filipino writers, some of whom reside abroad. The writings depict Filipinos’ interaction with foreign cultures as they work overseas, as well as describe the impact of international events on their daily lives.

Gary Granada and Noel Cabangon will render songs and selected contributors will perform literary readings.

Contributors are: Ariel S. Agcaoili, Jose Maria Alarilla, Merlie Alunan, Mark Angeles,
Imelda Morales Aznar, Abdon M. Balde, Janel Tauro Batuigas, Gil S. Beltran, Herminio S. Beltran Jr., Kristoffer Berse, Rogelio Braga, Linda T. Lingbaoan-Bulong, Catherine Candano, Tricia J. Capistrano, Nonon Villaluz Carandang, Dexter B. Cayanes, Mandy Centeno, Jose Jason L. Chancoco, Kristian S. Cordero, Mario L. Cuezon, Jun de la Rosa, Noonee Doronila, Augusto Dy, Arvin T. Ello, Reggy Capacio Figer, Luis P. Gatmaitan, Genaro Gojo Cruz, Ferdinand Pisigan Jarin, Nestor Lucena, Elizabeth Medina, Voltaire Q. Oyzon, Letty Cantal Pagkalinawan, Ruth Pe Palileo, Inez Ponce de Leon, Ernanie Rafael, Betty Uy-Regala, Raymund P. Reyes, Romel G. Samson, E. San Juan Jr., Manolito C. Sulit, Enrico C. Torralba, Jun Reyes Torrano, Ma. Georgina J. Verdolaga, Camilo Villanueva, Zenaida Pisigan-Vreeke, Mel Cruz-Wood, Winton Lou Ynion and Manuel C. Zacarias.

After langag

i think i am ready to believe in love again.

Tula

Narito ang isang bagong tula. Sana'y magkabisa.

PAGLAOM

May mga hapon na siring kaini:

mga rignos nakatugron
sa kable nin kuryente

asin sa tinampo, pigpupunpun
na an mga paroy.

May mga nawawalat na
mga bulawan na tipasi

asin nasaralak sa maiitum na gapo.

September thoughts

Sometimes, we romanticize the way we look at ourselves as a wounded people. But, in reality, we are just plain wounds, only plain wounds.

PREMIO TOMAS AREJOLA 2006

POETRY READING/Lolo's Bar

PALANCA WINNING STORY

http://www.geocities.com/phil_stories/cordero_langaw

thanks ian.

AN PULITIKA KAN PAGSURAT
Kristian S. Cordero

Gabos na sinusurat igwang sadiring pulitikang pigtutulod tanganing an pilosopiya asin pagtubod kan nagsusurat mahihiras asin makaimpluwensya sa pag-isip kan saiyang parabasa. Igwa man ining katuyuhan na makapagpahayag, magmukna nin dayalogo o dakul na pag-orolay sa mga bagay-bagay na may koneksyon sa mga tawong kaiba sa pinag-oorolayan. May mga nagsusurat man na book seller sa mga amag asin anay nin huli ta dai man talaga nin ini pigpapabasa sa kapwa tawo. Bako sinda an pigtutukoy ko sa artikulong ini. Igwang sinusurat na pwedeng makapagpoon nin debate sa plasa, igwa man na sinasaray sana asin nakakapaimbong nin tamong, nakakapalaad nin puso, nakakapurisaw nin isip.
An mga parasurat igwa man kanya-kanyang pigsusunod asin pigpapasunod na pulitika kan saiyang pagsurat na dara kan manlain-lain na implwensya kan komunidad na saiyang kinamumugtakan. Ta an pagsurat sarong pulitikal na gawi. Sarong pagpahayg nin kapangyarihan gamit an tataramon. Sa katiriponan nin mga parasurat sa Bikol, igwang kanya-kanyang istilo an mga parasurat sa Kabulig. Yaon man ang paghingowa na manumpongan an sadiring boses sa paagi nin halawig na pagmasid sa kapalibotan na sinasabayan nin pagbasa nin mga obra, pagdalan nin mga pelikula, paglaog sa mga museo asin pag-adal kan istorya asin kultura kan komunidad. Nangangahulugan na an sarong parasurat, saro man na artista arog kan mga pintor, iskultor, aktor sa teatro asin iba pa. Kun paramukmo an parasurat, asin dai nagluluwas kaipuhan na ribayan na an saiyang kalendaryo. Alagad iba sa mga artista sa pelikulang pinirata, bakong pandok an kapital kan mga parasurat na an iba ngani mas pinipiling dai mamidbiran ta may mga parasurat na mas marhay nang mabasa na sana kisa sa mahiling pa.
An paghanap nin boses sa pagsurat, saro man na pulitikal na gawi siring na pinipili kan parasurat an tataramon na saiyang gagamiton o (baka sa mas romatinkong pagtaram) an tataramon an nagpipili sa parasurat. Sa kaso kan Bikol, an aktibong nagsusurat an may bentahe nin huli ta an tataramon ta giraray pa sanang inoogbon. Sa pagogbon na ini an pirang media sa Bikol, mga babasahon sa simbahan, mahihiling na igwang dakulang pagbalubagi sa suanoy na mga tataramon. Sarong obserbasyon iyo na an sarong Ingles na tataramon, gibohon o patanogon na Kastila asin ini maluwas na Bikol. Sa sarong paghiling makasupog na an proseso nin paghanap kan satuyang tataramon minaagi sa duwang (makapangyarihan) na tataramon na parehong naging mga mahistrado asin hade kan panahon nin kolonyalismo. An bagong Bikol, boot sabihon, minagikan o kinukua sa tataramon na Ingles na mas harani na sa presenteng henerasyon asin an Kastila man na yaon sa harayong memorya kan satuyang sintido. Ingles na ginubingan nin piot na Kastila, binabanderang Bikol. Paano hihilingon an penomenon na ini? Sa mga angheles asin kerubim kan tataramon na Bikol, pwedi nang magbuhat si mga gadan nindang kaibahan. Sala nin huli ta bako ining maimbod sa tataramon. Tinuyaw ako nin sarong parasurat na kun binabasa niya daa an sakuyang mga obra garo mayong kapinohan nin huli ta nagsasaralak an mga tataramon Bikol lalong lalo na an Rinconada asin Naga-Bikol. Sa sakuya, dai ako nagtutubod na an lenggwahe sarong gadan na kinuktkot ta na sana. Kun baga an ginigibo kan parasurat ngonyan, autosipya na sana. Dai. An tataramon na Bikol, nagdadakul asin nagdadakul, duwang magkasalungat na sulog an namamatian, alagad, yaon digdi an mas dakulang anggat na gusto kong kugoson. Hipnoan kun baga ang nangyayari. Ta sa pagbilog nin sarong tataramon, kaipuhan na tiponon an gabos na pwede niyatong makua asin mapakinabangan. Nagtutubod man ako na an tataramon surugpon sana man.

Kun siisay man an madesisyon kaini, mayong iba kundi an indibidwal na parasurat. Sa mga parasurat na nagtutubod na kaipuhan na pangatamanon an orihinal na Bikol, dai akong kontrang opinyon o anu pa man sa sainda nin huli ta aram ko na sa laog kan satuyang boot yaon an dakulang pagmakulog asin pagkamoot sa satuyang tataramon na musika sa satuya, alagad bako man na gabos na musika, magayon, kaipuhan ta man nin makanos, nin rapsak, nin tagalpo, nin lubak nin huli ta arog kaiyan an proseso asin ini an pulitika kan pagsurat na sakuyang pinili. Halaton tang mag-abot an iba pang lenggwahe na hali sa iba-ibang kultura na nin huli kan makusog na dominasyon nin sulnupan na pag-isip naipasipara ta na sana alagad yaon lang ini sa gilid kan satuyang paghiling. Halaton ta an mga obrang Bikol na hahaluan nin mga tataramon sa bakla, na baga unaon niyatong hali sa ibang planeta. Halaton niyato an eksperimento kan tataramon na gigibohon kan mas poderosong boses. Halaton ta na gabaon an ginigibo tang kanon. Nin huli ta an arte, kaibahan na an literatura bago sanang dapat basahon sa mga hardin na may kandilang sinul’an kundi ini dapat magin rebolusyunaryo. Tumang ini parati.

Daing sala sa ginibong tuyaw sa paghiling ko, normal ining reaksyon nin sarong orihinal na nagtataram kan tataramon. Ako an dayo, an ngimot asin dila ko dai man namundag na an “asin” may boot sabihon na “and” kundi si ”maasgad, si panimpla”, ako an parasurat na nagdakula na an Bikol-Naga nadadangog ko sana sa mga padi, sa laog kan simbahan. Namoot ako sa tataramon na ini, asin padagos pa man an sakuyang pakikipagrelasyon digdi, nilalaog ko an boot kan tataramon na ini siring na nahulog man an boot ko sa saiyang mapag-ampon na pangataman. Sa tataramon na ini nahiling ko na an katikapoan pwedeng hipnoan kan mga tataramon duman sa Rinconada, duman sa kun an mga tawo magtaram garo mga gamgam, kun nagbibilog ako nin bagong diksyunaryo, dai ko iyan aakoon. Sa enot garo makalawi alagad arog sana iyan kaiyan, mas lalong mararom an relasyon pag-abot kan panahon na an tataramon iyo na an mahipno kan mga pagmati na yaon sana sa puro kan satuyang dila. Gusto kong sambiton si sinabi ni Filomeno Aguilar na nagluwas sa Gibon kan Ateneo de Naga University: “We in Naga, of course, like to think that ours is the “pure Bikol”. But how did we come to think of Naga Bikol as pure thereby relegating Legaspi Bikol to the level of an “impure” imitation or to a corrupted form (as Chabacano is to Spanish or Papua New Guinea’s Pidgin to British) Might not this “impure” Bikol in Legaspi be an older form of the language since it bears the hallmarks of being more complicated form of Naga Bikol? (In linguistic theory, the older and more isolated a language, the more complicated the structure is).

Ano an masasabi ta sa media sa Bikol na ginagamit an tataramon na Bikol sa paagi man nin pagtulod kan saidang sadiring bokabularyo? Digdi ko nahihiling an radikal na pagbago nin pag-isip kun saen kayang darahon an tataramon kan pulitika na satuyang itinutulod, Kun igwang pagmakulog sa tataramon, hihingowaon kaini na pangatamanon an bukal alagad dai man dapat sugongon an bukal ta iistaran na ini nin namok. Siring na an mga parasurat igwang sadiring pulitika na pigtutulod, maluwas na an madadaog iyo an literatura na sugong, an literatura na luum, an tataramon na ikinahon. Dakulang kalaban an media. Alagad kaya man na ining labanan sa paghiling ko kan akademya na magtukdo kan sadiri niyatong literatura, bukas, nagsasalingoy, asin dai nagsasara na an natatada na sana kun Bikol an pag-oolayan iyo an Sarung Banggi asin Osipon kan Daragang Magayon.

PALANCA WINNERS 2006

http://www.geocities.com/palanca_awards/2006.html

PALANCA PHOTOS

Inquirer Today

http://newsinfo.inq7.net/inquirerheadlines/regions/view_article.php?article_id=19423