PAGSUSOG KI KULAKOG

PAGSUSOG KI KULAKOG
Kristian S. Cordero

Sa sarong lumang osipon, si Kulakog sarong higante sa Bikol. Sa Minalabac, igwang pig-aapod na gira ni Kulakog, sarong gira na naitala sa bato na pinagtutubodan na pagsasadiri kan higanteng ini. Kadakul ubak nin bibi sa lugar na ini, nagtutubod an mga tawo na si Kulakog an nagkakan kaini. Minsan sa Catanduanes, may sarong istorya na tanganing makabatloy sa dagat pasiring sa parteng Albay an saiyang agom, ginibong tulay kaini an saiyang dakulaon na buto. Igwa man mas bantog na istorya na si Kulakog parabanog nin agom, mahugak na esposo asin mayo daang ibang gibo kundi an magturog. Bo’ot kong gamiton an mga osipon na ini bilang metapora kan pirang mga kalalakihan sa satuyang rona. Mga kalalakihan na marhay pang pina’orog na an mga uro-itlog tuminubo sa angog.

Bilang sarong para-surat dakula para sa sakuya an taw’an tingog an mga boses na pinula arog kan patriarka, diskriminasyon asin iba pang paghiling na paruro sa kapwa-tawo. Digdi ko nahihiling an mas orog kadakulang katungdan kan siisay pa man na muyang magsurat sa Bikol. Lihis na kita sa panahon kun saen pigtutukar an rebolusyon, an komunismo o an inaapod na kili-kili literature. Yaon kita sa panahon nin pagtuklas nin mga bagong porma asin paggibo nin mga bagong mata na bako sanang hihilingon an magayon, magiram asin usmak kundi an laog na bo’ot ipasabot. Ini an dakulang angat ko sa sadiri asin sa iba pang arog ko na dai pinapauntok kan musa nin pagsurat. Alagad an panahon na ini, saro man na okasyon nin pagsalingoy, pagkutkot sa daan na baul kan mga ariwaga, osipon, rawit-dawit, mga istorya na makangirhat asin dai na ngani haros tutubodan sa panahon nin internet, cell phones asin mayong-kagadanan na mga tsinovelas. Si Kulakog saro sa mga imahe na bo’ot kong ipabisto. Imahe nin pag-ooripon na mas makulog sa kapagtiosan nin tulak ta an pag-kaoripon na ini minalanit bako sana sa lawas kundi minasalugsog sa kalag.

Magkapirang mga rawit-dawit sa Filipino asin Bikol an sinurat ko na arog kaini an tema—an makamundong agi-agi kan mga babayi sa satuyang banwaan. Sa istoryang hale sa Catanduanes, malinaw na an babae ang naghahale tanganing maghanap nin kakanon, ginamit sana ni Kulakog an saiyang buto tanganing makabatloy an saiyang agom pasiring sa ibong na pangpang. Siring man kaini an pinapasabot ko sa rawit-dawi na Santa Ana, na kabali sa enot na libro kong inilagda an MGA TULANG TULALA: Piling Tula sa Filipino, Bikol at Rinconada. Uni an tula:

Ta an babaying imahen an nawara,
Mga abayi man dapat an maghanap.
Sinugo sindang magduman sa ibang baybayon
tanganing si Santa Ana saindang hanapon.
Mantang an mga lalaki nawiwili sa kahihiling kan Mayon.

Pinunan an pagbaklay pasiring sa Hapon
duman nakanood magtais nin samurai.
Asin pigsusulo pati bungut sa uray
Mantang mga suanoy na kansyon saindang kinakanta:
Pagpuli, si mga daraga nagin nang mga puta.

An makamundong eksperinsya kan mga kababaihan na pinula kan satuyang paniniwala, an saro sa nagpaparuro kan satuyang banwaan. An makangirhat na katotohanan na an Bikol an “Rape Capital of the Philippines” sarong pagbalo-balo sa satuyang debosyon sa Mahal na Ina. Alagad dai ko naman ini pig-ngangalasan, bako nin huli sa kulturang orag bilang libog na pigbabasol ta pa sa pagkahilig ta sa lada. Alagad, hilingon na sana niyato an mismong pagdeosyon niyato ki Santa Maria. Minsan igot na an simbahan asin media sa kampanya na labanan an siring na gawe nin debosyon, mahihiling pa man niyato an garo mga idong rungaw na nag-iiriwal nin huli sa kapidasong tela na magagalbot niyato sa Birhen. Bako daw sarong dakulang paglugos sa sarong babae an nangyayari sa satuyang selebrasyon. Saralak digdi an gabos na kalalakihan sa Bikol, an mga pulitiko, an mga hade sa negosyo na dakul kun magtaong limos sa simbahan, mga burat na istambay, asin mga seminarista asin mga padi. An siring na okasyon mas nagiging ladawan kun ano an paghiling kan kadaklan sa satuya, paghiling na tumang sa kababaihan asin sa Dios na inarog an saiyang sadiri sa sarong guna na minaataman sa saiyang mga siyo.

Si Kulakog bilang imahe nin subersyon sa mga kababaihan an nahihiling kong gamot asin kapaliwanagan kan mga pangyayaring ini. An mito ni Kulakog nagpapasabot nin sarong makulog na katotohanan na kun dai niyato tatawan nin magkakanigong riparo asin sararong paghiro magiging sarong dakulang lugad na madara sato sa kagadanan. Sa pagsusog ki Kulakog, aagihon kita sa pagpangirit asin mga kangangalasan, alagad totoo an kun nuarin kita minangirit duman orog na minakulog an satuyang mga daghan.

An mga arog ni Kulakog an kaipuhan niyatong balukaton sa agimad-mad kan satuyang banwaan. Bistuhon asin ngaranan niyato an satuyang mga helang sa paagi nin pagsalingoy sa satuyang mga osipon asin suanoy na kadunungan, ta dakul pa sa mga bagay na ini an makakataong kapaliwanagan kan madiklom asin madoot na dalan kan satuyang presenteng panahon. An mga arog kaining mga osipon an nagigin salming niyato kan satuyang mga helang ilang sarong banwaan. Bo’ot sabihon an istorya ni Kulakog nagpapadagos pa man ngonyan asin ta an anino ni Kulakog minasakop pa man sa satuya, daing tunay na pag-asenong mahahaman. An banwaan na kompuesto nin mga tawong arog ki Kulakog, purog.

Sa kahaloy-haloye, nilalaom ko na magagadan an imahe nin Kulakog, magigin na sana ining parte nin sarong harayoon na panahon. Alagad mangyayari sana ini kun magkakaboronyog kita sa paghimo nin sarong bagong karakter kan satuyang binibilog na mga osipon, mga osipon na sasalingonyon kan masurunod na henerasyon nin may ogma sa puso. Kaipuhan ta nin sarong bagong simbolo nin pagkamoot, nin pagmakulog sa kada saro, nin pagmidbid sa kagayonan nin lambang saro, asin iba pang birtud na ginadan kan patriarka asin kaining mito ni Kulakog.


Hulyo 26, 2005
Kapiyestahan ni Santa Ana