An Parong Kan Kamagong

Sa sakuyang inaagihan ngonyan digdi sa harong mi sa Iriga, parati kong nahihiling an mga nagkahurulog na kamagong. Dakul na mga bunga na dai ko maibitaran na dai hilingon. Asin harayo pa ako, napaparong ko na sinda. Parong na nagpapagiromdom sakuya nin mga magkapirang pangyayari. Siring kan sarong kakanon sa nobela ni Marcel Proust, an sarong namit, o an sarong parong pwedeng magdara satuya sa sarong kaisipan o panahon o pagkabuhay na iba sa kun ano an buhay na inaatubang niyato ngonyan. Igwa sanang kaipuhan na magkulibat kan kublit asin madadara na kita sa panahon na ini. Siring baga kan mga kamagong na naghuhurulog, nalalapa kan samuyang pagpapasipara.

Nagigiromdoman ko an dahilan kun ta’no ta dai ako nakanuod o natuod na magkakan kamagong. Enot, ta minsan hinona ko ining singkamas, siring na naga-oman ko man kaidto sa sarong piyestahan an pulang sili, si darakula (bell pepper) na sarong pidaso nin hotdog. Marikas si subo ko kan kamagong sa laog kan refrigerator na hona ko singkamas. Kun biglang nag-init si dila ko kan sili na hinona kong hotdog kaya napadalagan ako sa kusina tanganing magtimtim nin asukar asin mag-inum nin tubig, si kamagong na hinona kong singkamas, nakapasuka sakuya. Si ragmok na hinohona, naging malumhok. Nasala si bagsak kan kagat ko. Nag-unu-unu an mga ngipon. Nagraot si boot sa naglaag duman kan kamagong. Dai ko aram kun tano ta dai ko naparong tulos, siguro ta idto si mga panahon na igwang poder an mata sa hawak—the primacy of eye. Biswal na maray an padalagan. Kaya dai man ako nakaon tsisa ta aram na an nagigiromdoman. Kun anong nahihiling iyo sana iyan an pigtubodan, kaya an nagsunod iyo an kapamasolan kan mga paghona, na bako man palan singkamas kundi kamagong, na sinundan ki pagkaraya sa nangyari. Ki panuga na dai na utro makaon kan nasabing prutas.

Siyempre, binasol ko sa pangyayari bako si sadiri ko, kundi si prutas, si mga bunga na ngonyan gari mga bolang nahulog gikan sa langit. Luhay-luhay na nalalapa, nasalak sa daga. Dai man ini magigin mga kahoy ta pig-aagihan nin mga padyak asin awto an dalan na ini. Marurunot an mga tulang kan mga bunga, maitatalbong sa daga na dai na ini mapagkakanigong pang magtambo. Sa pag-agi ko sa dalan na ini, dai ko malikayan an mga hapot na nagpaparigon sakuya, na nagkukulibat kan isip asin boot ko na pinaporma kan padagos kong pagbabad sa pagbasa, paghorop-horop asin pagsurat. Kaya an hapot: Anong klaseng kusog an nagkawsa kan pagbutas sa sanga? Panahon? An sadiring paggusi kan panahon? An dai pagtukdol? Kaya ini sana an a’ngay asin maninigong mangyari sa panahon na ini na an gutom kan tawo o an pangangaipuhan nin sustansya dai na kayang simbagon kan mga bunga kan kamagong? Kan mga bunga sa palibot ta. Ta minsan an mga aki o an mga gurang, nagbago na an pagnamit sa kun ano an masiram o ano an dapat na kakanon. Alagad, anong nangyari sa mga gamgam? O kun tutubodan an sinasabing an kamagong iyo an mansanas kan mga nagtitios, ano na an nangyayari sa mga nagtitios? Tibaad natawan na nin mansanas kan mga pulitiko?

Saro pang minaluwas na dahilan kun ta’no ta dai ako nagkakan kaini, iyo ta masakit an paghubak kaini. Bakong arog kan batag na nagtatambo man sa natad mi, o an mangga, o siring kan ubas na gari sana nagsangal nin hostiya, kaipuhan nin proseso kun muya mong magkakan kan kamagong. Kaipuhan is-ison an mga ibo kaini, ta magatol ini, kaipuhan na hugasan sa may salog o karigosan sa nawasa. May mga pagkakataon na nakiiba ako kaidto sa pag-is-is kan bunga nin huli ta mga barkada kong aki an nag-agda sakuya asin kun may nagigiromdoman man ako sa bunga, iyo idto si mga kaklase ko na nagkakaon kaini. Dai ko na ngani giromdom si pangaran kan iba. Alagad, iyo idto si pagkaon ninda, bunga na dapat kinakaon ko man alagad naenot na si pagkaraya sakuya. Baad ngani an nakakapasiram sa kamagong bago man idtong laman kaini, kundi si proseso tanganing makakan ini.

Kaidto sa seminaryo, may mga seminarista man na nagkakakan kaini ta igwa man duman puon na kun minabunga ngani, gari suso ni Mebuyan. Alagad mas nagigiromdoman ko si seminarista na duman kinastigo ta nadakop na nagkakaon ngani duman nin kamagong minsan oras ki pamibi. Pinaluhod siya kan padi mantang nakakugos sa puon. Kun minaduman ako sa seminaryo, naghuhurulog naman sana si bunga. Natapos na gayod si panahon kan pagkaon kan kamagong. Dai na natukdoan an nagsurunod samuya na an mga bungang ini pwede man kakanon nin tawo. O tibaad kaya ta kadakulun nang bunga asin kulang naman an parakakan. Tibaad nauumoy na kita sa kadakulan kaini kaya dai na ini pig-iintindi. Dai na kita nagugutom para digdi.

May nagiriromdoman pa ako arog kan panahon na dai man ako nagkakaon nin melon ta mas orog na muyahon ako sa pakwan. Ini si panahon na dai pa ini pigkikilo ta idtong duwang prutas iyo an inuuling mga gusi kan tiyoon ko duman sa Pampanga. Mas gusto mi si pakwan ta si pula an orog na makolor kisa sa malungsi, alanganin na orange kan melon. Asin baad ta mas dakula si pakwan, mas dakula sa payo mi kaya idto an pinipili mi. Sarong hapon, naubos mi si mga pakwan ta haros gabos kami nagkakaon sanang pakwan. Inabutan ako kan gutom na bako sanang sa tulak, kundi si gutom kan mayo akong nahihiling na pakwan. Asin huli ta sadit sana an hawak ko kaidto, marikas ako kinakakan kan sakuyang gutom, kaya napiritan akong kakanon an melon. Nagluwas si tagok kaini, si hamis, si malumhok na laman kaini asin dagos-dagos kong naubos si sarong bilog na melon. Puon kaidto, nagkakan na akong melon sagkod ngonyan na an bunga gikan na sa Tsina.

Sa padagos na paghiling ko sa mga nararakdak na kamagong, pinapagiromdom ako kan sakuyang pagkaraya kaini asin kan mga manlain-lain pa na pinunan ko nang isurat digdi. Arog baga kan kahulugan kan gutom, na an gutom dai sana nangyayari sa laog kan hawak, na ini bako sanang pangangaipuhan kan tulak, kundi ini man pwedeng mangyari sa luwas kan lawas. Hunger does not only happen from within; hunger is best experienced from without. An kagutoman sa kamagong bako na sana sa namit o gabat na pwede kaining itao sa tulak o sa sustansya kan bunga, kundi ini nagigin pasugmadan sa kun paano ako pinapagiromdom kan mga sadit na bagay sa sakuyang palibot, buda gamiton ini tanganing hilingon an kinaban, puon sa kun sain ako hali sagkod sa sakuyang mga lakaw. Pinupukaw kan kamagong an ibang klase nin gutom sa pagkabuhay ko. Tibaad ini an gutom sa paggiromdom kan mga bagay sa panahon kan kinaakian. O sa mga bagay na pinapadangat alagad dai maabot, dai mapapangyari, ta wara na ini puon pa sa puon. Ta an gutom sarong kapung’awan, sarong paghidaw. O an kapung’awan, an paghidaw sarong klase nin pagkagutom.

Alagad, sa paggiromdom may paglaom, kaya ‘baad sa masurunod na aldaw, mapurot na sana ako sa mga bunga kan kamagong, tanganing itanom duman sa Gabas, kun sain may dagang pighuhulugan an mga magurang ko, asin itatanom ko ini na may pagsarig na sa ngapit na panahon, sa pagkagurang ko, pupunan ko giraray na hingowaon na magkaon kaini, nin huli ta an gutom, napapagaro man, asin dai na ako mararaya ta dai nang mga pipinsaron, dai nang mga paghona. Asin ‘baad sa puon man na ini, siring sa puon kan kamagong sa seminaryo, kun sain nagigiromdoman kong may pinatiklod na seminarista, masab’it ako nin duyan asin maghingalo sa lindong kaini, mantang pighihiling an kalangitan asin an pasulnop na saldang, na an bilog na palibot, gari ubak kan kamagong, na magayon, luhay-luhay na pig-iis-is kan liwanag asin diklom.