IKA
May nagbabasa daw kan Bikol? Ini an sarong hapot na nakua ko kan nagkaaging semana sa sakuyang inbox sa Facebook. Nin huli ta aram kung minsan sa likod kan satuyang mga hapot, yaon an pirang pagduwa-duwa asin kasimbagan na nilalaoman na sa hinahapot, sinimbag ko siyang iyo, may nagbabasa. Arog kaini ngonyan, ika, na dai ko midbid alagad yaon pa sa pagsunod kan mga letra asin tataramon, na garo pigsasapugay mo an pahinang ini, na garo baga manok kang nagsusunod sa pasaro-sarong tipasing pighuhulog kan maboot na kamot.
Ika, sakuyang mambabasa/parabasa/taga-basa an paglaom ko. Ika na dai ko midbid an nagpapakusog kan bubuton ko na padagos magsurat sa Bikol asin kaibahan kan pagsurat na ini, iyo an pagbasa man kan mga aram kong orog na makakapatalubo sa sakuya bilang tawo, bilang Bikolnon. Sinasabi na an pagsurat daa sarong paghiling sa puturo, sa kainaudmaan, sa kinaagahan. Ta kun daing propetang pinag-aako sa saiyang sadiring lugar, pwede man sabihon na mayong parasurat na pinagmamakulgan kan saiyang panahon. Iyo, igwa kitang mga parasurat na piglalag sa pedestal alagad pira sa satuya an padagos na pigbabasa, padagos na pigsasaguban an saindang mga sinurat tanganing magtao nin panibagong paghiling, panibagong paagi o artikulasyon kan kinaban sa paagi kan saiyang sinurat. An bubon kan kadunongan sa kadaklan na beses, sa kaso niyato, nagigin gapo na sana.
Minsan ngani bakong malinaw na may panuga na may mabasa. Ta kun an pagsurat parating may garantiya nin parabasa, dai harayong isipon na sa ngapit, an parasurat iyo na an kundisyonon kan saiyang parabasa asin malingawan niyana an saiyang adyenda, an saiyang poesiya, an kaenot-enoteng bagsik na nagtutulod saiya na magsurat. Kaipuhan kan parasurat sa hiling ko asin ini an direktiba ko sa sakuyang sadiri, na magpuka para sa banwaan, na magin kritikal parati asin sa kahuri-hurihi, dai man pigpangalad, na dai na magngirit, dai na magtagay o dai na magkarigos. Kaipuhan kan parasurat na orog na mabuhay sa panahon na ini, na naghhingagdan an parabasa, bako sana ta gutom, kundi ta puskit an liwanag kan isip. Na minsan an paglaog sa eskwelahan bako nang garantiya na may inadalan, na may pagbabad sa diskurso kan kinaban, na may pagmakulog sa kapwa na nakagamot bako sa mga moral na koda na nag-aabiso na sana na ini an gibohon, ini an dai, kundi sa mga etikal na prinsipyong padagos na naghahapot kun ano an orog karahay para sa tawo.
Mahiwas an sinasabi kong ini asin dai parating may-uyon o bastante an espasyo ko sa dyaryong ini, alagad, pinagpakanigo man kan panahon, na arog kaini, na nagsusurat pa man nanggad ako sa Bikol asin padagos na masurat nin huli ta yaon ka diyan. Baka ngani minsan mautsan na ako, may saro o duwang tao na makakabutbut kaini asin babasahon niya ini sa enot na pangyayari. Kinukugos ko an tawong iyon .
Sa sakuya, a’ngay na magsurat dawa saen na tataramon alagad, kinukundisyon ako kan sakuyang kinamugtakan na magsurat sa pirang tataramon na padagos kong inaaram, padagos kong pinapadangat. Ini an Bikol na tataramon. Bikol na may mayaman na ginikanan asin may padudumanan. Bikol na nag-aako nin manlain-lain na impluwensya asin a’ngat. Bikol na bako sanang nakadepende sa kinababaan, kundi Bikol na naghahanap kan saiyang mga kaakian sain man sinda sa kinaban. Ta buot kong magsurat asin mag-awit sa tataramon na pigpapahinog kan panahon, sa Iriga man ini, Naga, Legazpi, Bagamanoc, Santa Elena o sa Animasola sa Balatan. Ini an Bikol na minapuga kan natok kan eksperensya kan parasurat asin kan saiyang banwa, kan saiyang nasyon, kan saiyang kinaban. Ini an Bikol na nakakasabot sa iba pang Bikol. Ini an Bikol na nakakasabot, nagtataram sa Filipino, Ingles, sa Aleman, sa Pranses, sa Kastila, sa Sebwano, Tsino, sa Tausug, sa Arabo, sa Griyego asin Latin, sa tataramon kan mga bakla asin tibo. Ini an Bikol na masalak sa iba asin masalak kan iba. Ini an Bikol na an mga kulog-boot, ginigibong kakusugan nin boot tanganing maipadagos an paghanap kan lugar para sa tawo. Ini an Bikol na nagtataram sa manlain-lain na puntu, may gupo, may ratatatatat, may nom, may kiwot sa “R”, may nahaya nin Ay! may katoninongan asin hukragong kan bulkan.
Ini an Bikol na nagtutubod sa kasuripotan kan diyos bilang hustisya kan bilog na nilalang. Ini an Bikol na naomaw sa birhen, sa Ina, sa kapalibutan. Ini an Bikol na nagraraway sa rigsok kan kapasloan, sa kadena kan istoryang pigpapaitok-itok sana kan mga pakal na pulitiko asin negosyante. Ini an Bikol na sasaboton an mga nasa madiklom niyang aki— an mga aswang, an mga bakunawa, an mga angogolood, bako tanganing ipatakot sa mga apoon, kundi tanganing masabotan an saindang mga agi-agi bilang tawo sa kinaban. Ini an Bikol na nag-oomaw, namimibi arog kan aliwuswos o kan bulos kan mga busay sa Isarog tanganing an bagyo mag-abot na mahuyong bisita. Ini an Bikol na may lipot, may himbong, may puso. Ini an Bikol— an mga tawo asin an mga tataramon, an mga parasurat asin ikang parabasa, na sa kadakulaan kan kinaban, saro sana man, o napagsasaro sa saro asin alanganin asin nagbabalos-balos na mga panahon.
Para ki J. Pilapil Jacobo
