PAGLAGDA SA AQUINAS

mabalos na dakulaon sa aquinas sa pag-ako sakuya. Ki Jas Llana asin si ga saiyang pag-iriba. Ki father Mon, OP, ki Manoy Gode, Ki manoy raffy sagkod sa gabos na nagduman sa aquinas. dakulaon na salamat.
sa lunes (pebrero 27) IMC, 4pm sa UNC naman dangan sa Ateneo ngonyan
na martes (pebrero 28) 4pm, IMC man ninda. An mga muyang magbakal na ki kopya nin libro mababakal na ini sa STPAULS, sa GIRINGGITING saka sa mga tindahan nin piniratang cd nakatago kaibahan si mga scandals gayod. Bumakal man tabi kamo bago mapraning si duwendeng itum sa Malacañang.

Bagong Tinagba

Para sa arog kong kahimanwa ni Nora Aunor (sadi Iriga) an bulan na Pebrero may duwang boot sabihon. Enot bilang pakisumaro sa kagabsan, ini bulan man nin pagkamoot (Valentine’s day) asin an sunod, bulan man ini kun saen kami minatinagba. Suanoy na Bikol an tataramon na Tinagba na boot sabihon pagdulot, pagtao nin atang asin pagpasalamat. Pamibion, sarong pag-arang ki Gugurang. Bako sanang Iriga an may deretso na mag-ako na sadiri mi o samuya an tinagba nin huli ta ini sarong gawi kan mga Bikolnon o minsan nin siisay pa man na tribo kaidto pang panahon. Pwedi ta man nganing isipon na an kada relihiyon may sadiring gawi o paagi nin saindang pagtinagba. Poon kan magmansay an tawo sa kahiwasan asin mahiling niya an dai marurip kan saiyang isip na mga pangyayari asin an palibot, poon kan nagngalas an tawo sa kinaban, poon kan matuklasan kan tawo an kalayo asin ini saiyang sinamba, nakanood naman siyang magtinagba. Dakul an dahilan kun tano minatinagba o minaatang an tawo sa Dios o dios-dios. Pwedi niyatong sabihon na ini nakagamot sa paghiling kan tawo sa dakulang balakid na boot niya sa kagurangnan. Pagpasalamat. Pwedi man ining magin sarong paghagad na ipadagos nin Dios na iwaras an saiyang mga balaog sa daga asin dagat. Pwedi man ining pag-arang nin mas dakul na bendisyon, mas dakul na ngimot na kaipuhan bahugon asin basugon. Pwedi man ining magin sarong pagpahiling kan dsakulang karahayan nin Dios. Entonces, bago pa man asin minsan kan uminabot na an mga Kastila, an Tinagba igwang kolor na panrelihiyon. Saro ining gawi nin kalag nin tawo na minaatubang asin minaako kan katotoohan na igwa, o yaon an Dios na iyo an kagta’o kan gabos. Ipinadagos an mga siring na gawi minsan kita nagin nang mga Kristiyano nin huli sa mga parehong elemnto na makukua sa dati asin bagong pagtubod. An karahayan kan pagdulot, an pagbisto sa mahal na Dios asin an pagkaboronyog kan mga tawo sa irarom kan saiyang pangataman.

Alagad, sa paglaog kan satuyang panahon an siring na mga suanoy na gawi asin pagtubod nagin naman na sekular asin sarong okasyon tanganing buhayon an turismo sa magkapirang banwa. Kada banwaan igwang sadiring pagpamidbid bako tanganing sakopon kundi tanganing aramon kan ibang tawo an sainda man na pagsuru-sadiri. Natawan nin bagong pandok an Tinagba nin huli ta dai man ini ligtas sa pagbabago kan panahon siring na tawo nagbabago man sa pag-isip asin paghiro-hiro. Mahihiling ta man sa Tinagba an pagsaralak kan mga sarong tinambunan na kultura na pirit na binubuhay o tuyong pinapangyari kan panahon na ini tamang-tama man sa elemento kan Kristiyanismo. Sa Emerald Grotto dinadara an gabos na tagba asin ini inihihiras sa mga tawong tikapo asin alabado.

An Tinagba katakod sa kapiyestahan kan mahal na Ina kan Lourdes na iyo an dakulang simbolo kan Kristiyanismo na minasalak sa mga elemento kan suanoy na Bikolnon. Masasabi ta man an pagsaralak kan iba-ibang kultura sa Tinagba, pag-arog-arog na minsan iyo na an minatahod sa kalg kan okasyon. Saro ining dai maibitaran na penomenon o pangyayari na minsan siisay man tawo dai makakataram na siya dai naulaktan. Kan sakuyang pagdalan kan tinagba ngonyan na taon, mas orog ining makolor, nagin mahiro an mga pagsayaw sa tinampo, an mga modernong tambol asin balalong kaiba an mga sound systems na inilaag sa palibot kan mayor na tinampo sa syudad, gabos ini maay tempong marikas, tempong moderno asin tempong antigo. Dakul man an nagmiron sa prusisyon kan mga atang. Dakul na pagbabago sa tinagba ngonyan, alagad yaon pa man si mga dating elemento na dai na mapapara arog kan mga kareta na pano-pano nin gulayon asin batag, bungoran, saba, latundan, sinampablo, señorita, na pweding ibirdura o lubakon, an pagpagap nin mga amri’an, apwera sangkaka ta akisende an abot asin an mga ati-atihan na sa hiling ko katunayan kan presenya kan mga Agta sa samuyang banwa. May mga pag-arog-arog man kan higantes kan Laguna asin an pagbitbit kan imahen nin Ina na minapagiromdom man sako kan Sinulog sa Cebu asin Dinagyang sa Iloilo. Ini an pig-aapod na hybridity na dai niyato madudulagan alagad may dakulang angat satuya digdi iyo na minsan mahiling asin kuguson niyato an mga siring na kultura na minsan totoo man garo sato alagad ngonyan lang kita nagkakaagimad-mad, mas marhay na sa pagtinagba mas lalo niyatong mabisto an sadiri niyatong kultura, an sadiri tang mga kalag.

Asin an orog sa gabos iyo na kita magtinagba bako sana kan satuyang mga gusi kundi kan satuyang mga sadiri. Susog ngani sa sagradong kasuratan, hagad nin Dios bakong tinutong na tang kundi pusong malinig asin nagsusulsol. An pinakamarhay niyatong maititinagba man nanggad iyo an satuyang mga sadiri, ta an tawo pa man giraray an pinakorog sa gabos na linalang na kun ini minabalik o minadulok sa dios, o ki Gugurang na Dios nin pagkamoot dai ini nakakasayuma, minadalagan ini, tanganing sabaton an aki asin minapakatay kan saiyang pinakamatabang baka.

TINAGBA SADI IRIGA

Dawa masakit kanakong bumunat, pinirit kongowan na taontangning magkuko nin pirang retrato ka Tinagba, taunan ading festival man sadi Iriga. Sadi kanamu. Tadi di pirang retratong kuku ko. Kun gusto nindong mag-upload kadi, paisiyun sana ko.

abangan an pagluwas kan mga siring na antolohiya

magpadara tabi kamo sa enot na antolohiya na gigibohon na ini. abangan an mga masurunod na anunsyo asin detalye.

BIKOL WRITERS

Si Rudy Alano, Ako, si Gode the Great asin si Esting Jacob.

PAGMIMINA SA SATUYANG DAGA
ni Abdon M. Balde Jr.

An pagmimina bakong maraot. Natural lamang na pakinabangan ta an yaman kan satuyang daga, siring man kan pakinabang ta sa yaman kan dagat buda kadlagan.
Alagad kulang an teknolohiya buda pondo kan satuyang banwa para sa moderno buda ekonomikong pagmimina. Kun gagamiton ta an dati buda luma nang mga paagi sa pagmimina, magiging hababa an produksyon buda halagkaw an presyo kan satuyang produktong mineral. Dai mababakal an produkto sa global na merkado. Kaya nagaagyat kita ki mga dayuhan na kompanyang igwang pundo buda kapasidad na magmina sa modernong paagi.
An problema, kun tiwali an satuyang mga nanunungod sa gobyerno, mga tiwali man na kompanya an nakukuang magmina digdi satuyang daga. Arog baga kan Placer Dome kan Canada na nagmina ki copper sa Marcopper, Sta. Cruz, Marinduque: rinatakan su Marinduque River buda Calancan Bay alagad dai man napundo kan gobyerno dahil si Ferdinand Marcos na mismo palan su kasusyo kan Placer Dome. Kan Marso 24, 1996 maabot sa 3 milyong metro kubiko na toxic tailings an buminaha sa Boac River. Sa laog kan 16 na taong operasyon kan Marcopper, maabot sa 200 milyong metro kubikong tailings an naitambak sa Calancan Bay.
Iyo man an Unocal na may Geothermal sa Tiwi buda Bacon. An Unocal sarong kompanya na an mga kaso ki pagratak sa kadagatan buda kabubuldan nagpoon pa sa California, sagkod sa Burma buda Thailand. Sa Tiwi, su enot na operasyon kan Phil. Geothermal Inc. (PGI), na susyo kan Unocal buda NAPOCOR, rinaot su baybay-dagat sa Sogod, linuho su mga pribadong daga sa Tiwi, buda binayaan su mga pigtatakla nang mga lumang makinarya buda tubo poon sa gilid kan Bulod-Malinao sagkod sa baybay-dagat kan Lagunoy Gulf.
Ngonian nyaon na man an Lafayette kan Australia sa Rapu-Rapu. Nagpoon na an pagratak sa mga salog buda kadagatan kan Albay Gulf.
May naghahapot: kun maproblema an pagmimina, nata ta padagos na nagmimina an mga kompanyang ini? Nata ta pigkokonsente kan mga nasa gobyerno? An simbag: Madaling magkakuwarta sa pagmimina.
Siring kaini an mga paagi sa madaling pagkakuwartahan na pagmimina: An paggawad kan kontrata sa pagmina pipaagi sa proseso ki subastahan o bidding. An may pinakahalangkaw na maibabayad sa gobyerno bilang parte kan ganansiya sa pagmimina iyo an gigawadan kan kontrata.
Sa subastahan pa sana, an mga taga-gobyerno naghahagad na ki lagay o suhol tanganing an sarong dayuhan na kompanya makaiba sa listahan kan mga matao ki bid proposal. Kaya an mga kompanya man na nakaiba sa listahan, imbis na maglabanan, nagkukurumplotan na sana. Lutong-makaw an subastahan. Imbis na pahalangkawan, napapababa an bayad na parte sa gobyerno.
An pagmimina igwang mga tax incentives o bawas sa buwis dahil kwalipikadong pioneering business ini. An mga nasa BIR, imbis na hagadan ki tamang buwis, tituruan pang mandaya an dayuhan na kompanya. An nadaya na bawas sa buwis pigbabanga na sana kan kompanya buda kan tiwaling komisyonado kan BIR.
An gastos sa start-up operation o pagpoon kan operasyon tuyong ititaas kan nagmiminang kompanya tanganing tulos na nababawi an kapital o puhunan—front-loading an apod digdi.
An mga enot na makinaryang ililaog sa Filipinas harababa o daing buwis. Dawa siring, ititaas man giraray an mga kantidad tanganing madaling mabawi an kapital. An mga makinaryang ini, kadaklan luma buda may mga raot na. Tituyo ini tanganing makapag-import ki dakol na piyesang pangmantine.
Arog kaini an kuwentada kan ganansiya: An mga gastos sa operasyon, arog kan makinarya buda piyesang pangmantine, ibibawas sa kantidad kan mga namiminang produkto, halimbawa bulawan o copper. Kun halangkaw an gastos, hababa ang ganansiya, hababa an ibabayad sa gobyerno. Kaya an modus operandi: pipahalangkaw an gastos buda pipahababa an kantidad kan naminang produkto.
An mga importasyon kan makina buda piyesa kadaklan sa papel sana, sa aktwal diit lang ang minalaog sa Filipinas. Su dai man totoong binakal, gigibong kuwarta na sana na idedeposito sa banko kan nagmiminang kompanya buda kan mga kasapakat na opisyal kan gobyerno kan Filipinas. An mga kuwartang ini dolyares; an mga banko nasa ibang nasyon. Ini an pig-aapod na dollar salting.
An pagratak kan satuyang kapalibutan o environment kaibanan sa modus operandi: Pagka an operasyon kan pagmimina inabot na su pig-aasahan na ganansiya buda naghahalangkaw na an gastos sa pagmantine kan lumang mga makinarya, tutuyuhon nang magpaluwas ki mga toxic waste, raraoton an mga salog, kakahuyan buda kadagatan.
An dayuhan na kompanya na mismo an maorganisa ki pekeng environmentalist group na susulsulan ninda tanganing magprotesta sa pagkaraot kan environment. Sagin man mapundo-maadar an operasyon; sasabihon nagtitindog sinda ki anti-pollution devices. Pero sa totoo, andar-pundo na su mga luma buda raot nang makinaryang dai na pigmamantine ta magastos.
Mahababa na an produksiyon. Babasulon su mga nagpoprotesta ta dai nang ganansiya su operasyon. Dai nang maibabayad sa gobyerno, ipambabayad na sana su mga makinarya—na kadaklan mga raot na man ngani.
Nakadulag na paluwas kan Filipinas su dayuhan na kompanya bago ta maaraman su kadakulaan kan ratak o destroso sa satuyang daga buda dagat.
An masunod na hapot: Ano an nakukuang benepisyo kan mga residente sa pigmiminang lugar? Kadaklan na simbag: suweldo sa trabaho. Alagad hilingon an trabahong naitatao sa mga residente—na kadaklan mga hababa man sana an inadalan.
An tulos na ititaong trabaho su mga manwal na trabaho. Ordinaryong piyon: mga nagpapala, nagaasadol, naghahalo ki simento, nag-uukad imbornal, nagkakarpintero. An magaan na trabaho ititao sa mga rekomendado kan barangay chairman, mayor o gobernador: mga bantay (sikyo), time-keeper, dyanitor, mensahero o kusinero.
An mga teknikal na trabaho kapot kan mga dayuhan o Filipinong nakapag-adal buda hale sa Manila o ibang banwa.
Su mga residente, nauugma ta may suweldo na, may kuwartang nakakaputan. Alagad dahil maghapon na an trabaho sa kompanya, napapabayaan na man su pag-uma, su paninira, su pagtanom gulay o ibang dating trabaho. Su mga natural na produkto arog kan bagas, sira, gulay pigbabakal na hale sa banwa o ibang lugar. Kaya sa katapusan kan bulan, diit man sana an ganansiya kan ordinaryong residente.
Anong negosyo an naitatao kan pagmimina? Mga saradit na tindahan ki kaonon. Kasera para sa mga dayuhan. Traysikad o ibang pamasada. Alagad dara man su mga bisyo: inuman na dakol an iriwal, kabaret na may darang prostitusyon buda ribok kan videoke. Pagka dakol an dayo, minahalangkaw an mga kaso nin kriminalidad.
An nagmiminang kompanya, dakol an pigsasabing gawad na benepisyo sa lokalidad. Alagad hilinga ta mga pakonsuwelo-de-bobo man sana ini: Basketball court para sa kaakian. Waiting shed. Bomba sa tubig. Kooperatiba na nagpapautang. Klinik na libre an eksamen sa baga kun sain may mina ki simento.
Sa Tiwi, may diskuwento sa bayad sa koryente, alagad an por kilowatt-rate duman halangkaw ngani kaysa Manila—na pigdadarahan kan koryenteng hale sa Tiwi. Kasu may residente kan Tiwi na nagreklamo, ano an simbag kan PGI? An mga taga-Tiwi daa dai man dapat mag-arang ki benepisyo dahil an yaman kan Geothermal bako man sadiri kan Tiwi kundi sadiri kan Filipinas.

An mga taga-Rapu-Rapu dai man dapat mag-arang ki benepisyo dahil an yaman kan mina bako man sadiri kan Rapu-Rapu—sadiri kan mga taga-gobyernong nagpakontrata sa Lafayette.
Kaya siguro an mga taga-Rapu-Rapu dai man dapat magreklamo kun nahuhudong o nagkagaradan an sira buda yamang dagat dahil an kagsadiri kan dagat bako man mga taga-Rapu-Rapu.
Kaya dai pang minahan digdi satuya na nakapagtao ki permanenteng benepisyo sa mga residente kan lugar na pigmimina. Mahihiling ini sa Benguet, Cebu, Marinduque, Leyte, Mindoro, Paracale, Palanog, Tiwi, ngonyan sa Rapu-Rapu!
Ikang taga-Rapu-Rapu, ano an gigibuhon mo ngonyan?

An nagsurat si Abdon M. Balde Jr. taga-Busac, Oas, Albay. Inhinyero buda parasurat. Nagsurat kan nobelang “Hunyango sa Bato” na nagawadan kan Juan C. Laya Prize for Best Novel of 2004, kan “Mayong” na nagawadan kan 2003 National Book Award, buda kan “Supay” na nanggana sa 2003 Palanca Memorial Award for Literature. Nagawadan man siya kan Rokyaw Ibalong 2003 Most Outstanding Bikol Achievement Award in Literature. Limang libro na niya an napublikar kan UST Publishing House.

http://www.rapu-rapu.gov.ph

BOOK REVIEW TULOS

SANTIGWAR: AN PARASURAT BILANG
PARABASA KAN SIGNOS NIN PANAHON
H. Francisco V. Peñones Jr.

Sa Santigwar, an ika-duwang koleksyon nin mga rawit-dawit asin tula kan taga-Irigang parasurat na si Kristian S. Cordero, pinadagos niya an risang sulog kan nagkukusog na literaturang Bikol, an pagkutkot sa naka-agi, sa mga agi-agi, kasaysayan, suanoy na pagtubod asin gawi-gawi kan rona, bilang pasunadan kan pagsurat. Padumanan ining mahihiling sa sakuyang “Opon sa Ibalon: Pagcahale kan Mascara” kan dekada-70; magin sa Cantada ni Daragang Magayon ni Merlinda Bobis kan dekada-80. Tulos-tulos na masasalom an direksyon na ini sa titulo mismo kan saiyang koleksyon. An santigwar sarong lumang paagi nin mga parabulong sa Bikol sa pagbasa kan namamatean na hilang kan pasyente. Kabaing ini kan diagnosis kan mga propesyonal na doktor. Sa mga baryo kayang dai pa inaabot nin serbisyo medical kan gobyerno o kaya nin tinampo, an lokal na parabulong iyong dalaganan kan mga tawo, magpoon sa lapo abot sa mga naibanan o na-engkanto. An huring gibong ini kan parabulong, an ispiritwal na lado, iyong nagin metaforia o nagluluwas asin boot ipahiling ni Cordero bilang bagong papel o funccion kan parasurat sa satong panahon. Huling an parasantigwar dai lang nagbabasa kan signos, nagpapatanid asin nangangapodan pa siya manongod kaini. “Santigwaron niyato an banwaan/Kumu’a nin dakulang daso/gamiton an kalayo kan bulkan/na minapaisog kan satuyang mga kalag,” an agda niya sa Pagsasantigwar kan Banwaan, na minaaniningal man kan pangapodan sa sakuyang Handiong sa Atubangan ni Rabot: “Kaya santigwaron ta an nakaiba/sa satong iribahan, angongolood/sa salog kan satong minamawot/kaulayan an baliana, magtinagba/bulongon an busong kan satong banwa.”

Sa librong ini, an parasantigwar dungan na nagtataong pangaran sa helang asin karatan kan banwaan asin nagtataong pag-asa asin bagong direksyon o padumanan para sa mga namamanwaan. Gamit an mga karakter asin lumang gawi sa suanoy na mito kan Bikol, binasa asin pinangaranan ni Cordero an mga kahilangan kan rehiyon. An bakunawa, aswang asin an yawa, nagin leitmotif asin metaforia kan mga problema asin nagpapasakit sa mga tawo. An pagratak sa kapalibutan na “kun titiponon/sana an kusog kan sulog, kayang palaadon/an pirang bombilya para sa rinibong gadan na pagbibilaran.”(Dalihig kan Tubig). An giyerang ideolohikal, an ironiya kan komunikasyon sa texting asin an comodificacion kan lawas, mga kontemporaryong isyu na pinagsaralak sa Pulang Signos: “Mga pulang burak na haloy nang luyos/asin biglang tuminambo para sa mga paslong kuraragbaw.” An militarisasyon (Pangiturogan), labor export asin dahas laban sa unionismo (sa Disyembre asin sa Mga Alibangbang sa Azucarera); magin man an mga politiko (sa Pagkamundag ni Bakunawa asin sa Pagkatapos Halunon ni Bakunawa an Bulang kun sain: “…hinahapihap nin sarong politiko/an saiyang dakulaon na tulak/mantang nakatukaw sa kulimpiyo/asin naghahayop-hayop nin tabako/pigdadangog sa diklom an hukrakong/kan natuturog na banwa.”

Lugak an sulog kan mga tataramon asin imahen ni Cordero sa Santigwar kun ikukumpara sa naenot niyang Mga Tulang Tulala. Digdi, an darusdos kan mga linya dagos-dagos, daing preno haros; kaya dai maiibitaran na may nawawara o naisasakripisyong puede kutang masasabing kagayonan. May mga instancia ngani na garo haros lataw an istorya asin natatahuban an rawit-dawit. Garo si ikos sa pambukas na Banggi, kun sain siguro an tanog na sato sanang madadangog iyo an maluway na lagatob kan naligis na hayop. Kun makasalingoy o matanyog man kita, depende na siguro sa pagkadangog ta o si pagkahiling ta kan kilyab kan saiyang mata bago siya marumsa kan rueda.

Alagad, maliwanag na huli ini sa paggamit ni Cordero kan istilong naratibo sa saiyang pagrarawit-dawit. Istelo ining nag-oosip, na iyo man ngani an ugat kan rawit-dawit sa depinisyon kaini ni Lisboa, magin man si Mintz. An istelong ini nagtatao nin tono sa saiyang mga gibo nin garo sana sa ordinaryong pag-oolay kun sain an mga tataramon libreng minaluwas, daing gayong nababagatan nin ano man na ulang, arog sa tradisyon kan osipon na naglalataw sa koleksyon na ini asin nagtutukdo man kan sarong posibilidad na direksyon kan literaturang Bikol, partikular sa rawit-dawit.

An santigwar, bilang ritwal asin koleksyon nin mga rawit-dawit, mahihilingan nin pagigin mestiso o hybrid kaini. An mga simbolismo asin pangadyion sa santigwar, bilang ritwal, na katubuan Latin o Kastila kasalak kan mga suanoy na pagtubod, halimbawa, sa tawong lipod. An epekto iyo na mahihiling ta an gatak sa dakulang naratibo kan Kristianismo, an pagkakaigwa kan inaapod na split-level Christianity kan mga Filipino. An mga rawit-dawit sa Santigwar, mahihilingan man kan hybridity o pagigin mestisong ini, orog na sa lengwahe kun sain nagkakasaralak man an mga tataramon na Kastila (agua bendita), Tagalog (marahil), Albay Bikol (buda), magin Rinconada (lilinti) sa kadaklan na pigkokonsodirar na Naga Bikol; na huli ngani kaiyan; nalalaag sa kahapotan o pagrikisa an posisyon o dominasyon kan inaapod na standard Bikol. Digdi, an dominasyon na ini bako nang totoo, saro na ining mito asin an dominanteng diskurso asin lengwahe, magin man an mga rawit-dawit sa Santigwar, naulakitan na kan hybridity o pagigin mestisong ini; na saro sanang indikasyon man kan satong kasaysayan asin inagihan bilang mga dating sinakop na banwaan o post-colonial. Sa pagbukas sa arog kaining panan-aw asin pag-oorolay, may pinangaranan asin natukdo an Santigwar sa satong pagrarawit-dawit, magin alternatibong diskurso; asin ini iyo an posibilidad na paglungkas kan sakal sa satong liog kan kolonyalismo, halimbawa sa depinisyon sa kun ano (man) an satong sadiring rawit-dawit.

Afuera digdi, an Santigwar sarong bagong dugang sa nagtatalubo nang literature sa Bikol huli man sa personal asin magian kaining pagsasalaysay, arog sa Kansyon kan mga Doot, Yaon an Kagadanan, Sa Sakuyang Imbalsamador, Puso, Sa Pantalan, Bulan, Tubig, Pisog nin Pagkamoot asin Quince Martires; magin man sa mga piyesa sa Filipino kun sain ipinahiling ni Cordero an pagigin niyang matarom na propeta asin parasantigwar, na nagbabasa, nagririsa asin nagtataong tingog sa mga kakundian, kakulangan, kakulgan, magin kagayonan kan saiyang kinugos na pagtubod asin ginikanan na banwaan.

Si Frank Peñones saro sa primero klaseng parasurat sa Bikol. Nag-ako nin manlain-lain na onra an saiyang mga obra asin ginawadan na siya kan lokal na gobyerno kan Iriga nin Sumagang Awards for Arts and Literature. An saiyang kolum sa Bikol Reporter nagkamit na sa magkapirang beses kan St. Peter Baptist Catholic Mass Media Awards.

PIRANG ALDAW NA LANG!

Kristian Sendon Cordero performs a Santigwar

Bicol region’s exciting poet Kristian Sendon Cordero follows up his first book Mga Tulang Tulala with his latest offering Santigwar.

A collection of poems in Bikol and Filipino, this new volume promises nothing less but the supernatural, the santigwar being a traditional Bikol spiritual therapeutic practice. Now in the form of Cordero’s soulful poetics, it has morphed as curative balm assuaging various sociological ills and ideological maladies.

The book will be launched in Aquinas University Center for Culture and the Arts on February 21, 2006, in University of Nueva Caceres on the 27th and in Ateneo de Naga University on the 28th. It is published by the Goldprint Publishing House in Naga City.

Cordero has won writing fellowships from the UP and Ateneo National Writers Workshop. A columnist in the Bicol Mail, he is a consistent HomeLife poetry awardee. He has also won top honors from the Premio Tomas Arejola para sa Literaturang Bikolnon, Sumagang Award for Literature and the Catholic Mass Media Awards.

--JJC

pangiturogan

SUP'AY SA RAWIS: TAON NIN PISIPIS

Kun aki an sakuyang enot na librong Mga Tulang Tulala na iniluwas kan Enero 30, 2004 asin pinublikar kan Goldprint Publishing House, nakakalakaw na kuta ini, nakakadalagan, nakakataram asin nakakapasabot na kun ano an saiyang namamati. Espesyal sakuya an aldaw na idto. Kan nakaaging Enero 30, hilom kong giniromdom an okasyon na ini, duman sa taonang pagtiripon nin mga para-surat, para-awit, parabayle asin iba pang disipulos kan arte sa kahadean nin Rawis, sa Unibersidad kan Aquinas. Pig-aapod na Sup’ay an pagtiripon na ini asin tolong beses na akong nakadayon sa arog kaining pagtiripon. Sup’ay nin huli ta itinalaan ini tanganing palipwason an tubig kan Rawis nin mga rawit-dawit, kansyon, pag-omaw asin pagsalingoy, pagmansay sa sadiring kalag.

Minsan kadakul gibo asin iba pang lakaw, hinihingowa ko na maka-abot sa Aquinas nin huli gayod sa pagsaboot kong odok kan sakuyang pangapodan bilng saro man na parapadangat kaining tataramong Bikol. Kaiba an amigo asin kaklase kong si Adrian Remodo, naabotan ming nagpopo’on na an programa. Yaon an iba pang parasurat na nakabase sa Aquinas asin si Manoy Raffy Banzuela na saro sa kagsurat kan librong Durungan (Ibalon Press, 2004) an giraray na emcee. Yaon naman si Esting Jacob na kalalagda pa sana kan saiyang koleksyon nin rawitdawit an Mga Nirukitdukit (NCCA, 2005) asin an mag-agom na si Rudy asin Selina Alano. Si Rudy an Bikol coordinator for Literary Arts sa National Commission for Culture and Arts. Yaon man duman an presidente kan unibersidad na si Fr. Mon Mendez, OP na tinawan kami nin kopya kan saiya man na Assorted from American Pulpit, sarong koleksyon nin mga sermon asin paghorop-horop na saiyang naisurat kan siya madestino asin mag-adal sa Estados Unidos. Sa tolong taon na pag Sup’ay ko an pading ini dai minapahuri, minabasa man siya nin saiyang rawit-dawit asin dai minahali tulos sagkod na an okasyon matapos. Nagbasa an si Ben Escoto na tubong Gubat, Sorsogon alagad ngonyan yaon na sa Iriga asin si Noel Durante kan Tabaco. Susog ki Manoy Raffy, mas nag sup’ay an mga awit kan banging idto nin huli gayod ta dakul sa mga parasurat an dai naka’abot arog ni Frank Peñones na nakatagamang mabentusa kan daga mantang binabasa an rawit-dawit tanganing mabulong an daga na minalupig sa katawohan, lalong lalo na sa Rapu-Rapu. Dai man nakaiba si Zaldy Manrique asin si Jo Bisuña asin si Mary Anne Moll.

Alagad minsan dai nakaabot an ibang parasurat-Bikol, nagin maogma asin makahulogan pa man an banging idto nin huli sa pagbutwa nin saro sa pinakabagong tingog asin presko sabi ni Jas Llana na director kan Aquinas Center for Culture and the Arts. Ini gayod sa paghiling ko an taon nin pisipis o tabagwang nin huli sa rawitdawit na binasa ni Adrian Remodo kan Ateneo de Naga University asin taga-Lagonoy. An rawitdawit niya an nakakua nin grabeng hurukhutok asin girok sa mga yaon duman. Sa pinakasimpleng metapora natawan ni Remodo nin magkakanigong pagmani-obra an sarong imahe na harani sa nguso asin puso. Lipotok na mga tataramon, asin daing gayong pagsunod sa siste nin tradisyonal na pagsurat, tinawan niya nin dakulang kuwarto an mga parahinanyog na basahon an saiyang rawit-dawit sa boot nindang pag-intindi. Daing mga paghulit. Dai ako mangalas na sa mga sunod na bulan saro siya sa mabanaag na bitoon sa terasa kan satuyang literatura. Tanganing mabasa an rawitdawit na ini asin an iba pang sinurat ni Adrian, bisitahon an saiyang blog na http://www.animobikolano.blogspot.com/. Mas dakul pa lugod an magsurat sa Bikol asin para sa Bikol. Bako ining madali ta kaipuhan nin sarong odok na pagdesisyon asin paghingowa na mas lalong mabisto asin masabotan an sadiri niyato huring-huding, sadit na tingog sa ma’aniningal na kinaban. Oras na gayod tanganing mag sup’ay kita. Ini enot na mapangyayari kun an akademya na arog kan Aquinas mahingowa man na an mga literaturang Bikol, itukdo, itulod sa satuyang mga aki. Oras na tanganing bako na sanang Sarung Banggi asin an istorya ni Daragang Magayon an itukdo kun pag-oolayan an literatura asin kulturang Bikolnon. Taon na ini nin Pisipis!