AN AKADEMYA SATUYA



Saro sa pighihiling kong dahilan kan pagigin puso nin Kabikolan kan Naga, iyo ta ini syudad nin mga marahay na eskwelahan. Asin an pagkakaigwa kan mga eskwelahan na ini, dai nagpuon kasuudma, dai man nagpuon kan magkaigwa na kita nin mga pig-oorgulyong mga pulitiko. Dai ini nagpuon sa dekadang ini. Ining pagkakaigwa ta nin mga marahay na eskwelahan. Alagad, an karahayan kan mga eskwelahan na ini bako nin huli ta pinamamayuhan ini nin madudunong na tawo, kundi yaon sa kultura kan komunidad na yaon sa eskwelahan na ini. Sa madaling sabi, yaon an karahayan kan mga taong yaon digdi. Orog nang gayo an mga nag-aadal asin mga nagtutukdo, an mga katuwang sa pagpapadalagan. Sinda an bagsik kan sarong akademya.


Daing perpektong akademya siring na daing perpektong organisasyon o sistema arog kan gobyerno. May mga kapabayaan asin pagkukulang an mga tawo digdi sa akademya. Orog na kun dai ining ginigibo sa tahaw kan marigsok na pagpaluyap nin kapatalan, nin kahugakan sa pag-isip, asin an kawaran determinasyon tanganing an mga tungaw satuya, mapukawan. Kaipuhan na parating magkaigwang isog an mga tawo sa akademya, isog na pigtatais kan dunong asin pusog na boot. Kaya bakong rason na an nagpapamidbid na perpektong gobyerno o an marahay na gobyerno, dai tuyawon, dai na pag-atid-atidon kan akademya. Ta an kultura kan akademya, iyo an kultura nin pagpurga, nin paglinig sa mga sapot kan isip. Bakong kultura kan akademya an sige sanang pagayon kan kublit o kaya papogi. Bakong kultura kan akademya an tumubod sa sarong istasyon nin radyo asin digdi ta ipahayag an gabos na hinanakit, kulog-buot, basol asin tuyaw, orog na kun an kaolay mo parating yaon sa estado kan pagkamuraw-muraw. Bakong kultura kan akademya na alingon an mga nasa poder. Riniriparo kan akademya magin an sadiri kaini ta pwedeng istaran an akademya, siring an munisipyo, an kapitolyo asin an palasyo, nin mga tungaw, nin daing ibang bagay sa payo, kundi kulisap.



An satuyang kasaysayan mapatotoo kan sinasabi kong ini na an pagiging puso kan Kabikolan kan Naga, nakadepende man sa mga eskwelahan na yaon digdi. Yaon an magkagubay na seminaryo asin kolehiyo. Naenot an seminaryo alagad sa panahon kan obispong si Francisco Gainza kan huring dekada kan 19 siglo, pinapusog giraray an sistema nin pagtukdo sa seminaryo kan mga Padres Paules asin an kolehiyo man itinao sa mga Hijas de Caridad tanganing simbagan an pangangaipuhan kan panahon na idto na minapadagos sa ngonyan. Sa laog nin maduwang gatos asin duwang polong taon na, an mga institusyon na ini nagserbing mga enot na sityo tanganing makapag-adal an satuyang mga kaakian. An seminaryo, sa sarong panahon binuksan bako sana sa mga mapapadion, kundi minsan sa mga seglar. Nag-adal digdi an mga bayaning sinda Jose Maria Panganiban, Tomas asin Ludovico Arejola asin kadakul pa. An kolehiyo man na ngonyan unibersidad na, iyo an enot na normal school na binuksan para sa mga babaye, sa panahon na pighihiling an babaye na mayong kakayahan na mag-adal asin dapat sa harong sana o kun dai man sa simbahan, nagubing, nadulot burak sa sa mga imahen. Siring kaiyan nanggad an kapangyarihan kan edukasyon, tinatawan an gabos nin pantay na oportunidad, nin okasyon, nin tsansa tanganing riparohon an buhay, pakarhayon an mga kakusogan asin magamit ini sa karahayan kan kagabsan, babayi ka man o lalaki. An Naga, puon kaidto sagkod ngonyan, iyo an saro sa nagin pandayan kan dakul na tawo, kun sain an satuyang mga isip, pigtais sa luwas asin laog kan akademya.



Dai ko sinasabing daing marahay na eskwelahan sa ibang rona. Ginagamit ko sana ngonyan an Naga, bilang kaso, tanganing orog na ipahiling na sa lambang rona kaipuhan nin mga akademya na may diretso asin katalingkasan na mabuhay sa pagtukdo, sa pagtaong ranga asin hustisya, sa pagpatotoo asin sa pag-orgulyo sa kultura asin pagpararom kan agimadmad kan banwaan bilang mga kaayon kan katauhan sa kinaban. Ini an dakulang katungdan kan akademya.

Bakong mga akademyang kapot kan mga pulitiko, kapot kan mga nasa poder o kan mga negosyante na ginibo nang pabrika an siring na mga institusyon.



Sa Naga, manlain-lain na an eskwelahan asin padagos an a’ngat sa mga institusyon na ini orog na ngonyan na naglalaog an syudad sa sarong panahon na minarikas na an gabos susog sa panukol kan komersyo. Yaon na an mga barakalon, malaad na an mga tinampo, yaon na an progreso sa satuya, sigun sa mga surbey asin pag-adal na pigkomisyon kan mga nasa poder. Kun siring, ano na an gigibohon kan akademya, kun naabot ta na an mauswag na syudad? Ano na an gigibohon kan mga nasa akademya, kun maogma na an buhay kan mga taga-Naga asin ini nin huli ta pinamamayuhan kita na mga orog karahay na mga lider? Ano na an masunod sa satuyang pagiging maogmang lugar kun maogma na kitang igwang SM? Igwa kan mga kakanan sa Magsaysay? Kun marahay na an buhay sa Naga asin ngapit mangyayari na ining arogon kan ibang banwaan sa Bikol, ano na an gigibohon kan institusyon siring kan kolehiyo (USI), kan Ateneo, kan seminaryo, kan UNC asin kan mga pampublikong eskwelahan? Magparada sa military? Magpa-political forum kun sain mabayle, makanta an satuyang mga pulitiko? Magpaquiz bee? Magpa Miss Intrams o magpabasketball? O padagos ta pang pakusogon an satuyang mga kursong nagtatao nin mga obrero sa call centers kan probinsya, kan mga tatawan trabaho sa abroad kan gobyerno? Alaagd tandaan ta na mantang nagsasaysay an mga Griyegong pilosopo yaon man an Akropolis, an kapanoan kan sibilisasyon Griyego alagad dai man ini nagpauntok sa mga paratukdo na magin kritikal sa sistema kan saindnag panahon. Iba man nanggad an sukulan sa akademya. Iba an saiyang misyon asin bisyon sa kun pano ginigibo kan ibang ahensya kan banwaan an saiyang ginigibo para sa banwaan. Palibhasa, kita an natumoy sainda apisar kita an mga nagbabayad ki buwis, kita an banwaan na pigpapatal kan mga nakirilyab na propaganda. An akademya may katungdan na purisawon an isip kan kagabsan, na magin kritikal orog na sa panahon na an isip kinukundisyon tanganing maghanap sana nin kakanon asin bako nin buhay. Na magdangog sana kan radyo asin sabihon na ini an katotoohan asin an gabos putikon. Ano an mangyayari sa Puso kan Kabikolan, kun an saiyang isip na nagpaparigmat sa kalag, pigpapatal na sana kan mga diskurso sa radyo, kan mga komentarista na risang pabor sa sarong pulitiko o sa sarong sistema nin kapangyarihan? Sinasabi ta na an Naga, an puso kan rehiyon— panahon na tanganing maghanap kita kan isip kan rehiyon, himuon an sarong espasyo kun sain mataragbuan an mga isip asin dai ini mapangyayari sagkod na kapot kan pirang tawo an poder na nagsusugong kan mga diskurso, na nagtutubod kan kita-kita-na- sana-kuta- an nakaaram, kan nagsasabi na an tawo an mahusga alagad dai tinatawan an mga tawo kan angay na mga panukol, kan sistema nin pagrason. Diskurso an pigbubuhay kan akademya mantang nabubuhay an iba sa popular na opinyon.

Dai sana nakakulong an akademya sa sarong kinudalan na lugar na may mga edipisyo. Gibohon ta na an gabos na espasyo, pati an birtwal, magin lugar para sa pagparigon kan isip, pagpakusog nin boot, tanganing masapod ta na an mga payo asin puso ta na haloy ng naglalataw sa salog kan nagbubulos na laway kan satuyang mga pulitiko asin mga tampalasan sa radyo na sa tore may nakatugdon na barukikik.