BOOK REVIEW TULOS

SANTIGWAR: AN PARASURAT BILANG
PARABASA KAN SIGNOS NIN PANAHON
H. Francisco V. Peñones Jr.

Sa Santigwar, an ika-duwang koleksyon nin mga rawit-dawit asin tula kan taga-Irigang parasurat na si Kristian S. Cordero, pinadagos niya an risang sulog kan nagkukusog na literaturang Bikol, an pagkutkot sa naka-agi, sa mga agi-agi, kasaysayan, suanoy na pagtubod asin gawi-gawi kan rona, bilang pasunadan kan pagsurat. Padumanan ining mahihiling sa sakuyang “Opon sa Ibalon: Pagcahale kan Mascara” kan dekada-70; magin sa Cantada ni Daragang Magayon ni Merlinda Bobis kan dekada-80. Tulos-tulos na masasalom an direksyon na ini sa titulo mismo kan saiyang koleksyon. An santigwar sarong lumang paagi nin mga parabulong sa Bikol sa pagbasa kan namamatean na hilang kan pasyente. Kabaing ini kan diagnosis kan mga propesyonal na doktor. Sa mga baryo kayang dai pa inaabot nin serbisyo medical kan gobyerno o kaya nin tinampo, an lokal na parabulong iyong dalaganan kan mga tawo, magpoon sa lapo abot sa mga naibanan o na-engkanto. An huring gibong ini kan parabulong, an ispiritwal na lado, iyong nagin metaforia o nagluluwas asin boot ipahiling ni Cordero bilang bagong papel o funccion kan parasurat sa satong panahon. Huling an parasantigwar dai lang nagbabasa kan signos, nagpapatanid asin nangangapodan pa siya manongod kaini. “Santigwaron niyato an banwaan/Kumu’a nin dakulang daso/gamiton an kalayo kan bulkan/na minapaisog kan satuyang mga kalag,” an agda niya sa Pagsasantigwar kan Banwaan, na minaaniningal man kan pangapodan sa sakuyang Handiong sa Atubangan ni Rabot: “Kaya santigwaron ta an nakaiba/sa satong iribahan, angongolood/sa salog kan satong minamawot/kaulayan an baliana, magtinagba/bulongon an busong kan satong banwa.”

Sa librong ini, an parasantigwar dungan na nagtataong pangaran sa helang asin karatan kan banwaan asin nagtataong pag-asa asin bagong direksyon o padumanan para sa mga namamanwaan. Gamit an mga karakter asin lumang gawi sa suanoy na mito kan Bikol, binasa asin pinangaranan ni Cordero an mga kahilangan kan rehiyon. An bakunawa, aswang asin an yawa, nagin leitmotif asin metaforia kan mga problema asin nagpapasakit sa mga tawo. An pagratak sa kapalibutan na “kun titiponon/sana an kusog kan sulog, kayang palaadon/an pirang bombilya para sa rinibong gadan na pagbibilaran.”(Dalihig kan Tubig). An giyerang ideolohikal, an ironiya kan komunikasyon sa texting asin an comodificacion kan lawas, mga kontemporaryong isyu na pinagsaralak sa Pulang Signos: “Mga pulang burak na haloy nang luyos/asin biglang tuminambo para sa mga paslong kuraragbaw.” An militarisasyon (Pangiturogan), labor export asin dahas laban sa unionismo (sa Disyembre asin sa Mga Alibangbang sa Azucarera); magin man an mga politiko (sa Pagkamundag ni Bakunawa asin sa Pagkatapos Halunon ni Bakunawa an Bulang kun sain: “…hinahapihap nin sarong politiko/an saiyang dakulaon na tulak/mantang nakatukaw sa kulimpiyo/asin naghahayop-hayop nin tabako/pigdadangog sa diklom an hukrakong/kan natuturog na banwa.”

Lugak an sulog kan mga tataramon asin imahen ni Cordero sa Santigwar kun ikukumpara sa naenot niyang Mga Tulang Tulala. Digdi, an darusdos kan mga linya dagos-dagos, daing preno haros; kaya dai maiibitaran na may nawawara o naisasakripisyong puede kutang masasabing kagayonan. May mga instancia ngani na garo haros lataw an istorya asin natatahuban an rawit-dawit. Garo si ikos sa pambukas na Banggi, kun sain siguro an tanog na sato sanang madadangog iyo an maluway na lagatob kan naligis na hayop. Kun makasalingoy o matanyog man kita, depende na siguro sa pagkadangog ta o si pagkahiling ta kan kilyab kan saiyang mata bago siya marumsa kan rueda.

Alagad, maliwanag na huli ini sa paggamit ni Cordero kan istilong naratibo sa saiyang pagrarawit-dawit. Istelo ining nag-oosip, na iyo man ngani an ugat kan rawit-dawit sa depinisyon kaini ni Lisboa, magin man si Mintz. An istelong ini nagtatao nin tono sa saiyang mga gibo nin garo sana sa ordinaryong pag-oolay kun sain an mga tataramon libreng minaluwas, daing gayong nababagatan nin ano man na ulang, arog sa tradisyon kan osipon na naglalataw sa koleksyon na ini asin nagtutukdo man kan sarong posibilidad na direksyon kan literaturang Bikol, partikular sa rawit-dawit.

An santigwar, bilang ritwal asin koleksyon nin mga rawit-dawit, mahihilingan nin pagigin mestiso o hybrid kaini. An mga simbolismo asin pangadyion sa santigwar, bilang ritwal, na katubuan Latin o Kastila kasalak kan mga suanoy na pagtubod, halimbawa, sa tawong lipod. An epekto iyo na mahihiling ta an gatak sa dakulang naratibo kan Kristianismo, an pagkakaigwa kan inaapod na split-level Christianity kan mga Filipino. An mga rawit-dawit sa Santigwar, mahihilingan man kan hybridity o pagigin mestisong ini, orog na sa lengwahe kun sain nagkakasaralak man an mga tataramon na Kastila (agua bendita), Tagalog (marahil), Albay Bikol (buda), magin Rinconada (lilinti) sa kadaklan na pigkokonsodirar na Naga Bikol; na huli ngani kaiyan; nalalaag sa kahapotan o pagrikisa an posisyon o dominasyon kan inaapod na standard Bikol. Digdi, an dominasyon na ini bako nang totoo, saro na ining mito asin an dominanteng diskurso asin lengwahe, magin man an mga rawit-dawit sa Santigwar, naulakitan na kan hybridity o pagigin mestisong ini; na saro sanang indikasyon man kan satong kasaysayan asin inagihan bilang mga dating sinakop na banwaan o post-colonial. Sa pagbukas sa arog kaining panan-aw asin pag-oorolay, may pinangaranan asin natukdo an Santigwar sa satong pagrarawit-dawit, magin alternatibong diskurso; asin ini iyo an posibilidad na paglungkas kan sakal sa satong liog kan kolonyalismo, halimbawa sa depinisyon sa kun ano (man) an satong sadiring rawit-dawit.

Afuera digdi, an Santigwar sarong bagong dugang sa nagtatalubo nang literature sa Bikol huli man sa personal asin magian kaining pagsasalaysay, arog sa Kansyon kan mga Doot, Yaon an Kagadanan, Sa Sakuyang Imbalsamador, Puso, Sa Pantalan, Bulan, Tubig, Pisog nin Pagkamoot asin Quince Martires; magin man sa mga piyesa sa Filipino kun sain ipinahiling ni Cordero an pagigin niyang matarom na propeta asin parasantigwar, na nagbabasa, nagririsa asin nagtataong tingog sa mga kakundian, kakulangan, kakulgan, magin kagayonan kan saiyang kinugos na pagtubod asin ginikanan na banwaan.

Si Frank Peñones saro sa primero klaseng parasurat sa Bikol. Nag-ako nin manlain-lain na onra an saiyang mga obra asin ginawadan na siya kan lokal na gobyerno kan Iriga nin Sumagang Awards for Arts and Literature. An saiyang kolum sa Bikol Reporter nagkamit na sa magkapirang beses kan St. Peter Baptist Catholic Mass Media Awards.