POST-KOLONYALISMO SA LITERATURANG BIKOL

Sa pansulnupan na kaisipan, haloy na nagin isyu an pagbaranga, an pagpadis-padis, an pagsuhay-suhay. Ini sa hona ko an halakbang na pagkakaiba niyato sa pag-isip kan mga tawo duman. Minsan sabihon ta nang naulakitan man kita, igwa pa man giraray sa satuyang gira an sadiring agimad-mad asin pirit na mabalik asin masalingoy kita sa orihinal na panahon. Kan banga’on kan Papa Alejandro VI an kinaban na hinohona niyang patag, dai pa nakaabot digdi an mga Kastila, itinuyo na asin hinona na kan mga ini na an ano man na bagay, tawo o hayop, pagrorogaring asin oripon na ninda asin ini ipinagboboot kan Dios. An bagong kinaban na sa iskema kan kolonisayon babarangaon dangan sasakopon. Ini an nagdadalagan na kaisipan kaidto asin minsan sagkod ngonyan. Kun an mga kahimanwa niyatong Asyano na nalindogan kan Budismo asin iba pang pagtubod kan mga Intsik buda Hapon na mistiko asin pilosopo nagangapodan nin pagkasararo kan bilog na pagkatawo, an ibong na parte nin kinaban, nagtutubod sa dakulang pagkakaiba kan mga bagay. Suhay kun suhay. Bagong madali an siring na pagsuhay. O sabihon ta nang dai napadali. An dakulang kadimalasan gayod sa satuya iyo na rinunot kan mga enot na parasakop an satuyang sadiring pagkamidbid asin binansagan kitang mga pagano. Bakong sibilisado. Bakong syudadano. Ini an dakulang pagkakaiba kan Inglatera sa Espanya. Sa kaso niyato dai kitang masasalingoyan kundi an makulog na katotoohan na luhay-luhay na pigpapasabong sa satuya kan mga nakukutkot sa daga asin sa dagat. Sa kaso niyato, gadan an arkelohiya sa Bikol mas makusog pa an pagmina. Garo kita kastila na mas ogma sa bulawan kisa mga bagay na mabangraw sa satuyang pagkanitawo asin pagkatawo.

Haloy na panahon na kita nagin mga Kristiyano. Sa Bikol dominante an Katolisismo. Natitikbahan pa an iba pag yaon an arsobispo. Pigdadarahan pagkakan, inumon, pirak an mga padi asin madre asin an saindang mga hospisyos, eskwelahan asin iba pang linya kan saindang apostolado. Ini an mga natatadang masasarig na pundasyon kan kolonisayon asin kan pagtubod na satuyang inako. Dai ko pinamamasolan an pagigin kong Katoliko asin nagtutubod ako na mas dakul an karahayan kaini alagad sa ibong na lado an kolonisasyon man an pinakaharom na lugad na nakua niyato. Dai pa kita naoomayan kan dakulang lugad na ini. Kun kaya an paglaog kan Post-Kolonyalismo panibagong dalagan sa literatura Dai ko matukoy kun paano ini nagpoon sa satuya alagad dakula an pagtubod ko na ini nahihimo asin napangyayari na. May mga mitsa na ini asin naghahalat na sanag maglaad sa Bikol. Pakalihis kan magkapirang mga babasahon na puros sana simbahan an nagmamani-obra, may mga suraton na nagtutukar nin temang kaidto dai hinonang kayang suraton o minsan pag-olayan sa lamesa. Nagtutubod ako na an dalagan kan literaturang Bikol sa panahon nin Post-kolonisayon mas orog na marikas. An mga bagong rawit-dawit babakalon na garo mga nobena asin pangadyion. An mga osipon magigin ebanghelyo, an mga bagong ipapahiling kan teatro magiging mga senakulo asin an mga nobela magiging sarong halawig na pasyon nin pagrokyaw, pag-omaw sa giraray na pagkasararo kan mga binaranga, piglugadan asin pigsuhay-suhay kan kolonisasyon. Sabay-sabay ining madaralagan kaiba kan pagtambo kan iba pang porma nin komunikasyon. Alagad yaon man an dakulang tentasyon sa mga parasurat, iyo na an pagluyap nin sarong karungawaan, pagbaya, o pagigin bagong mga dios. Ini an kaso kan literatura sa manila na hinohona niyatong literatura kan Pilipinas. Naglaog sinda sa post-kolonisayon alagad rinibayan man ninda an mga dating mga dios-diosan. Dakul pa man an nag-iisip na pag haling Bikol, bakong magayon, bakong tama. Asin minsan mga Bikolano may arog kaining pag-isip. Nasaradit kita pagpinagolayan an Manila. Nagigin mapaabaw-abaw kun inako asin nakaabot na kita sa Manila.

An mawot ko dai niyato lingawan an mga bagay na inagihan na niyato. Dakul pa kitang dapat suraton asin ipahiling bako sana kan mga alisngaw kan hawak kundi an agrangay kan satuyang kalag. Ta digdi kita makua nin kusog, sa satuyang kaluyahan, sa satuyang mga lugad. An pinakamarhay na bulong gayod sa kagat kan halas yaon man lang sa lawas kan halas makukua. Nagtutubod ako na an pagusrat may ispiritwal na aspeto. Asin ini an dai lingawan kan mga nagsusurat ngonyan ta sa kusog kan sulog kan modernisasyon, dadarahon sana kita kaini sa mas hararom asin makagadan na karibongan. Mas marhay man giraray an nakagamot asin nag-aantabay sa sulog.

( An retratong kahoy, ku'a ko kan minsan magtukad ako sa bukid Isarog. (C) Kristian S. Cordero)